Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi begbo’tayev

Internet protokollari

Protokol – tarmoqda axborotni uzatish qoidalari toʻplami, apparat va dasturiy taʻminotni birgalikda ishlashini taʻminlash uchun barcha kompaniyalar bu protokollarga amal qilishlari lozim. Protokol - xabarlar turi va formatini, xabarlarni uzatilish tartibini belgilaydi.
Internet tarmogʻi turli qoidalar (protokollar) boʻyicha ishlaydigan tarmoqlarni birlashtiradi. Turli qoidalarni moslashtirish uchun shlyuzlar (maxsus kompyuterlar) qoʻllanadi.
Umumiy maʻlum portlar tizim jarayonlarida yoki amaliy dasturlarda ishlatiladi. Ular 0dan 1 023 gacha diapozondagi sonlar bilan nomerlanadi. Misol, port 25- SMTP protokoli (Pochtalarni uzatishning oddiy protokoli), port 80 - HTTP protokoli.
Bir necha standart protokollar toʻplami (ularni yana steklar deb atashadi) mavjud, ular juda koʻp tarqalgan:

• 
  ISO/OSI protokollar toʻplami;
  
• 
  IBM System NetWork Architecture (SNA);
  
• 
  Digital DECnet;
  
• 
  Novell Net Ware;
  
• 
  Apple, apple Talk;
  
• 
  Internet global tarmoq protokollar toʻplami, TCP/IP.
  

Bu roʻyxatga global tarmoqni kiritilganligi tushunarli, chunki OSI modeli har qanday ochiq tizimda ishlatiladi.
Sanab oʻtilgan protokol toʻplamlari uchta asosiy turga boʻlinadi:

• 
  amaliy protokollar (OSI modeli amaliy, prezentatsion va aloqa vaqtini boshqarish bosqichlar vazifasini bajaradi);
  
• 
  transport protokollari (OSI modelining transport va aloqa vaqtini boshqarish bosqichlar vazifalarini bajaradi);
  
• 
  tarmoq protokollari (OSI modelining uchta pastki bosqichlar vazifalarini bajaradi).
  

Amaliy protokollar – ilovalarning muloqoti va ular oʻrtasidagi axborot almashinuvini taʻminlaydi. Ularning koʻp ishlatiladigani va taniqliligi quyidagilardir:

• 
  FTAM (File Transfer Access and Management) – fayllarga bogʻlanish OSI protokoli;
  
• 
  X.400 – elektron pochtalarni halqaro almashish uchun CCITT protokoli;
  
• 
  X.500 – bir necha tizimda fayl va katalog xizmati CCITT protokoli;
  
• 
  SMTP (Simple Mail Transfer Protocol) – elektron pochta almashinuvi uchun Internet global tarmoq protokoli;
  
• 
  FTP (File Transfer Protocol) – fayllar uzatish uchun Internet global tarmoq protokoli;
  
• 
  SNMP (Simple Network Management Protocol) – tarmoq monitoringi, tarmoq qismlarini nazorat va ularni boshqarish protokoli;
  
• 
  Telnet – Internet global tarmoq protokoli, u uzoqdagi hostlarni qayd qilish va ularda axborotga ishlov berish vazifasini bajaradi;
  
• 
  Microsoft SMBs (Server Message Blocks, serverni xabar berish bloklari) va mijoz qobigʻi yoki Microsoft redirektorlari;
  
• 
  NCP (Novell Net Ware Core Protocol) va mijoz qobigʻi yoki Novell redirektorlari.