O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti

9.8-rasm. Gidro akkumulyastiyalovchi elektr stanstiya:
a - vertikal qirqim; b - gorizontal ko’rinishi
Akkumulyastiyalangan elektr energiya miqdori suv havzalarining hajmi va GAES ning ishchi bosmi bilan aniqlanadi. GAES ning yuqori havzasi sun’iy yoki tabiiy (masalan tabiiy ko’l) bo’lishi mumkin; quyi havza, aksariyat, daryoni to’g’on bilan to’silishi natijasida hosil bo’lib, suv ombori sifatida ishlatilishi mumkin.
GAES afzalliklaridan yana biri shunda-ki, ular suv oqimining mavsumiy tebranishiga bog’liq emas. Bosim balandligiga ko’ra GAES gidroagregatlari qayiluvchan-parrakli, diagonal, radial-o’qli va cho’michsimon gidroturbinalar bilan jihozlanadi.
GAES larni ishga tushirish va ishlash rejimlarini o’zgartirish vaqt oraliqlari birnecha minutlar bilan o’lchanadi, bu esa ular qanchalar yuqori darajada ekspluatastion chaqqon ekanligini (manevrennost) ko’rsatadi. GAES ishlash prinstipidan kelib chiqqan, ularning rostlash diapazoni, o’rnatilgan quvvatining ikki karra miqdoriga mos keladi, bu esa GAES lar afzalligining yana bir asosiy darajasidir.
GAES larning yuklanish maksimumlarini qondirish va sutkaning tungi vaqtlarida elektr energiyaga ehtiyojni oshirish qobiliyatlari, ularni energetika tizimi, xususan, yirik bug’-turbina agregatlari yuklanish rejimlarini tekislash ishlarida ta’sirchan vosita sifatida ko’rsatadi. GAES lar sutka, hafta va mavsumiy rostlash to’la stiklli bo’lishi mumkin.
Quvvatli, bosimlari birnecha yuz metrli tog’ qoyalari asosida qurilgan GAES lar iqtisodiy jihatdan samarali hisoblanadi va optimal hisoblangan ishlash rejimlarida ularning umumiy f.i.k. lari 0,75 gacha boradi; real sharoitlarda - elektr tarmoqlaridagi quvvat isroflarini e’tiborga olganda, o’rtacha f.i.k. lari 0,66 dan ortmaydi.
GAES larni elektr energiya iste’mol qilish markazlari yaqiniga qurish maqsadga muvofiq, chunki GAES larning qisqa muddatli ishlashi uchun uzoq masofalarga elektr uzatish liniyalarini qurish iqtisodiy foydali emas. Aksariyat, GAES larni qurish muddati 3 yil.

9-MAVZU: GEOTERMAL ENERGIYA

Reja:

1. 
   Geotermel energiya haqida ma’lumot.
   
2. 
   Geotermal elektrostansiyalar.
   
3. 
   Geotermal energiya manbalaridan foydalanishning muаmmоlаri.
   
4. 
   Хоm аshyo turlаridаn biоgаz аjrаlib chiqishi.
   

Kalit so’zlar: geotermal issiqlik, elektroenergiya,bug’ turbogenerator, akvalakultura, geothermal elektrostansiyalar, ekspluatatsiya, isituvchi qozonxona, parnikli issiqxonali kombinat,sirkulayetsion texnologiyalar, kollektorlar, mineralizatsiya.


Adabiyotlar:
1. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining PF-4512-sonli «Muqobil energiya manbalarini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida» Farmoni 2013 yil 1 mart.
2. Lyashkov V.I., Kuzmin S.N. Netraditsionnыe i voznoblyaemыe istochniki energii. – Tambov: Izd-vo TGTU, 2003. -96 s.
3. Muxitdinov M., Ergashev S.F., Isakulov J.I. Quyosh energiyasidan foydalanish. Toshkent. DTM. 1999. -107 b.
4. Xayriddinov B., Sodiqov T., Nuriddinov B. O‘rta maktabda geliotexnika elementlari. –T.: Fan, 1995. 192 b
5. SHodimetov K. Muqobil energiya turlari-hayotga! T.: SHarq NMAK, 2011. 88 b.
6. Qahhorov C.Q., Samiev K.A., Jo‘raev H.O. Quyosh qurilmalaridagi jarayonlarni modellashtirish. T.: ITA-Press, 2014. – 208 b.
7. Qahhorov S.Q., Jo’rayev H.O. Fizika ta’limida geliotexnologiya. T.: Fan, 2009. -191 b.