O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti

O`rin va paytga oidsifatlar o`rin va payt bilan bog`liq belgini bildiruvchi 
so`zlar hisoblanadi. Bu qatorga tonggi, kuzgi, kechki, keyingi, avvalgi, qishki, 
yozgi, ertagi, bugungi, dastlabki, ilk, sobiq, yuqorigi (qavat), quyi (palata), tuban 
(joy), tungi, to`ng`ich, o`rtancha, kenja, chetki, bulturgi, burungi, sirtqi, ichki, 
tashqi, oldingi, bahorgi va boshqalar mansubdir. 
O`rin va payt bildiruvchi sifatlarning asosiy grammatik xususiyati yasovchi 
qo`shimchalarni olishidir. Masalan: -gi, -ki, -qi affikslari o`rin-joy yoki payt 
bildiruvchi so`zlardan sifat yasaydi va bu turdagi sifatlar predmetning asosdan 
anglashilgan joy yoki vaqtga oidlik belgisini bildiradi: oxirgi, hozirgi, chetki, 
ostki, tushki, kuzgi, kechki, keyingi, avvalgi, qishki, yozgi, ertagi, bugungi, 
dastlabki, yuqorigi (qavat), tungi, bulturgi, burungi, sirtqi, ichki, tashqi, oldingi, 
bahorgi va boshqalar mansubdir.Kechki payt hujrada Boburning yolg`iz o`zi 
o`tirar edi.
-gi affikisi payt sifatlari kontekstda bosh ma’nodan bo`lak ma’nolarni 
bildirishi mumkin. Masalan, so`nggi so`zi muayyan hodisa, holatning 
yakunlovchi bosqichi, bo`g`ini semasi bilan reallashadi: Ashtarxoniylarning 
so`nggi xoni Abulfayzxonning o`g`li Abdulmo`min nomida hukmdorlik qilgan. 
(O.Yoqubov) Dastlabki kunlar yo`l unchalik mashaqqatli bo`lmadi. (Mirkarim 

---

42 
Olim)Jarangli va unli bilan tugagan asoslarga -gi affiksi qo`shilsa, jarangsiz 
tovush bilan tugagan asoslarga -ki va -qi affikslari qo`shiladi.  
Xullas, sifatning morfologik xususiyati boshqa so`z turkumlari qatori 
muhim o`rinni egallaydi. Biz II bobda sifatning ma’noviy guruhlarining 
morfologik xususiyati, ya’ni ularning tuzilishi jihatidan turlari xususida fikr 
yurutdik va shunga amin bo`ldikki, sifat yasashda ot, sifat, fe’l turkumidagi 
so`zlar asos bo`la oladi. Shuningdek boshqa turkumdagi so`zlarni yasashda 
sifatlardan ham foydalaniladi. Ishimizda sifatlar voqea- hodisaning turli xil 
belgiusini bildirishi, gap tarkibida ot va otlashgan so`zlardan oldin kelib 
aniqlovchi vazifasini bajarishi, asliy va nisbiy, tub va yasama, sodda va qo`shma 
turlarga bo`linishi, substantivatsiya hodisasining sifatlardagi ko`rinishlari, sifat 
yasovchi qo`shimchalarning o`ziga xos tabiati, ularning ma’nodoshlik va 
antonimlik xususiyati masalalarini yoritdik.
Sifatning ma’no jihatidan turlari nisbatan nisbiy tushuncha hisoblanadi. 
Chunki bir ma’no guruhiga mansub sifat matn tarkibida boshqa ma’no guruhiga 
tegishli bo`lishi mumkin. Biz keyingi bobda bunga alohida to`xtalib, yoritishga 
harakat qilamiz.