O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti xorijiy tillar fakulteti ingliz tilshunosligi kafedrasi

4.Kommunikativ yondashuv orqali sinonimlarni o’rgatishga qaratilgan mashqlar.
Kommunikativ yondashuvga asoslangan sinfda bajariladigan mashqlar barcha darajadagi o’quvchilar uchun mazmunli va haqiqiy muloqotni yaratishga urinish bilan tavsiflanadi. Natijada tizimlardan ko'ra ko'nikmalarga ko'proq e'tibor qaratilishi mumkin, darslar ko'proq o'quvchilarga qaratilgan bo'lishi asosiy tamoyil sanaladi va haqiqiy materiallardan foydalanish nazardan chetda qolmaydi.
Kommunikativ yondashuv mashg'ulotlari o'quvchilarga juftlik yoki guruhlarda birgalikda ishlashga imkon berganda samaraliroq bo'ladi. Bu grammatik kompetentsiyaga nisbatan ravonlikni rag'batlantiradigan real muloqotni tadbiq qiladigan usuldir. Tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, maktab o’quvchilari odatda boshqa o’quvchilar bilan ishlashda o'zlarining til ko'nikmalari va g'oyalarini mashq qilishda o'zlarini ishonchli va qulay his qilishadi. Ular ingliz tilini o'rganuvchilar bilan ishlayotganliklari sababli, ular xato qilishdan qo'rqmasdan muloqot qilishda o'zlarini xavfsizroq his qilishadi.
Kommunikativ yondashuvda muloqotni talab qiladigan real vaziyatlardan foydalaniladi. O’qituvchi o’quvchilar real hayotda duch kelishi mumkin bo’lgan vaziyatlarni yaratadi. Real hayotdagi vaziyatlar kundan kunga o’zgarib boradi. O’quvchilarning o’rganishga bo’lgan motivatsiyasi, qiziqishi mazmundor mavzular haqida ma’noli, mantiqqa ega bo’lgan muloqot yuritish usullariga bo’lgan xohishidan kelib chiqadi. Bundan tashqari, kommunikativ qobiliyatni rivojlantirishga urg’u beradi. Buning yordamida o’quvchilar o’zlarining qarashlarini, fikr-mulohazalarini muloqot orqali, ya’ni kommunikativ qobiliyat orqali aks ettiradilar.
O‘quvchilarni guruhlash va juftlashtirish ham sinfdagi mashg‘ulotlarga jalb etishga yordam beradi. Misol uchun, o'quvchilar o'yin o'ynash uchun birgalikda ishlashi mumkin, unda ular bir-biriga ingliz tilida ob'ektni tasvirlashlari kerak, shunda ularning tengdoshlari bu narsa nima ekanligini taxmin qilishlari mumkin. Talabalarning birgalikda ishlashi nafaqat ularni til bilan mazmunli shug'ullanishga undan qolmasdan, balki xorijiy tilni o’rganayotgan guruhni o'ynash va faol ishtirokini rag'batlantirish potentsialiga ham ega.⁸
Kommunikativ yondashuvga asoslangan mashq turlari o’qituvchi va o’quvchilar uchun sinfda yangi xususiyatlarni yaratishga imkon beradi. Bunday dars jarayonlarida muayyan bir tilni o’rganishda o’quvchi darslarda individual shug’ullangandan ko’ra boshqa o’quvchilar bilan birga hamkorlikda ishlaydi. O’quvchilar faqat o’qituvchining nutqiga tayangan holda yoki aytishimiz mumkinki, har doim o’qituvchining fikrlariga quloq solishdan cheklangan tarzda, o’zlarining juflari bilan yoki guruhdoshlari bilan fikr almashishda, bir-birlarining fikrlarini eshitishda o’zlarini qulay, erkin his qiladilar. Bunda o’quvchilardan o’zlarining tilni o’rganishlarida yuqori mas’uliyat talab etiladi.
Garchi bunday mashqlar davomida o’qituvchining o’rni yetakchi bo’lmasada, ko’proq o’quvchilar o’rtasidagi o’zaro ta’sir, muloqotga urg’u beradi. Kommunikativ tilni o’qitish usullarini muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun talabalarni juftlik va guruhlarga joylashtirishni talab qiladi. Yondashuvning afzalliklari, qachonki guruh ishi ijobiy, o’zaro bog’liqlik, individual javobgarlik, jamoaviy ishni birgalikda bajarish va shaxslararo ko’nikmalardan to’g’ri foydalanish kabi xususiyatlarni bajarish uchun tuzilgan bo’lsa to’liq amalga oshiriladi. Har bir o’quvchida shaxsiy ehtiyojlari, qobiliyati va qiziqishlari bo’ladi. Shuning uchun kommunikativ yondashuvda o’quvchilarning ehtiyojlari va mahoratlaridan kelib chiqqan holda mashqlar shakllantiriladi.
Kommunikativ tilni o’qitishda o’qituvchilar o’quvchilarning tilga bo’lgan muloqot qobiliyatlari uchun eng samarali bo’lgan o’zlari ishongan mashqlarni tanlaydilar. Og'zaki faoliyat bu yondashuvda o'qituvchilar orasida grammatik mashqlar yoki o'qish va yozish mashg'ulotlaridan farqli o'laroq mashhurdir, chunki ular faol suhbat va o'quvchilarning ijodiy, oldindan aytib bo’lmaydigan, kutilmagan javoblarini o'z ichiga oladi. Ular til o’qitishda hamkorlik, ravonlik va qulaylikni targ'ib qiladi.
Sinonimlarni kommunikativ yondashuv orqali o’rgatish mashqlariga keladigan bo’lsak, ular ham ko’proq muloqot qilishga tayanadi. Faqatgina farqi muloqot jarayonidagi asosiy diqqat ma’nodosh so’zlardan foydalanishga qaratiladi. Bularga misol tariqasida quyidagi mashqlar izohlab o’tiladi.