O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi Buxoro Davlat Universiteti

Саволлар

1. 
   Сунъий тола нимани англатади.
   
2. 
   Вискоза толаси кандай олинади.
   
3. 
   Мис-аммиак толасини олишини тушунтиринг.
   
4. 
   Ацетат, карбоксилетилцеллюлоза толаларни олиш йулларини ёзинг.
   
5. 
   Целлюлоза асосидаги сунъий толаларнинг ишлатилиш сохаларини айтинг.
   

4. Sellyuloza xosilalari
4.1. Sellyuloza xosilalari

Sellyulozadan xosilalar olishning oddiy va keng tarkalgan usuli sellyulozaga turli getero va karbonzanjirli monomerlar payvandlashdir. Agar vinil monomerlar initsiatorlar ishtirokida sellyulozaga payvandlansa sellyuloza uning paypand sopolimeri xosil buladi. Masalan, akrilonitril sellyuloza bilan kuyidagi tuzilishga ega payvand sopolimer xosil kiladi.

Sellyulozaning barcha xosilalari orasida fosforli birikmalari aloxida axamiyatga ega. Ma’lumki, tarkibiga fosfor kiritilgan utga chidamli yonmaydigan buladi. Xuddi shunga uxshash sellyulozaning fosforli xosilalari yonmaydi va olov ta’sirida tutamaydi. Odatda sellyulozaga fosfor biriktirish uchun fosfat kislotaning xlor angidridi ishlatiladi. Agar sellyulozaga ikki fuknsional gruppali modda ta’sir ettirilsa, sellyulozaning tursimon tuzilishiga ega bulgan xosilasi paydo buladi.

Masalan, sellyulozaga kislotali katalizatorlar ishtirokida chumoli aldegid ta’sir ettirilsa, tursimon shakli polimer xosil buladi:
Sellyulozaning karboksil gruppali xosilalari, oson tursimon shaklga utadi. Buning uchun ularga yukori valentli metall tuzlarini ta’sir ettirish kerak.

Sellyulozaning tursimon xosilalari suyukliklarda erimasligi, yukori temperaturaga yaxshi bardosh berishi va suyuklanmasligi kabi yaxshi xususiyatlari bilan sellyulozaning boshka birikmalaridan fark kiladi.

Sellyuloza kislotalarda eritilganda kisman gidrolizlanadi. Bunda gidroliz boskichli borib, oxirida glyukoza xosil buladi.

Sellyulozaning barcha turlari yonadi. Sellyuloza oddiy sharoitda shishasimon xolatda buladi; yukori elastik xolatga utish xarorati parchalanish xaroratidan yukori. Shuning uchun 200⁰ gacha kizdirilganda yumshashga ulgurmay, parchalanib ketadi.

Sellyuloza mineral kislotalar, rux, vismut, surma, titan, simob va kurgoshin xloridlarining eritmalarida xam eriydi. Lekin bunda makromolekula destruksiyalanib, sellyulozaning molekulyar massasi ancha kamayadi.

Bunda xodisa sellyulozadan sanoatda yanada keng foydalanish imkoniyatini cheklab kuyadi.

Tolalarda sellyuloza makromolekulalari batartib joylashganligi uchun sellyuloza tolalari bakuvvat va yomon chuziladi.