Oʼzbekiston respublikаsi oliy vа oʼrtа mаxsus tа'lim vаzirligi fаrgʼonа dаvlаt universiteti tаbiiy fаnlаr fаkulteti biologiyа yoʼnаlishi

III XULOSA.
IV ILOVA
V FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI.
KIRISH
Mavzuning dolzarbligi. Hozirgi kunga kelib, shu narsa aniq bo'ldiki, ya'ni
mitoxondriyalar hujayrada boradigan barcha fiziologik jarayonlarni energiya bilan
ta'minlovchi asosiy tarkibiy qismidir. Shu sababdan ham mitoxondriyalarning
ultrastrukturasi va funksiyasini o'rganish bo'yicha juda ko'plab tadqiqotlar olib borilmoqda.
Ca²⁺ionlari ko’pgina hujayraviy jarayonlar uchun (qo'zg'aluvchanlik, glyukonegenez, glyukogenoliz, muskul qisqarishi, hujayra proliferatsiyasi va
boshqalar) muhim boshqaruvchanlik rolini bajaradi. Ko'pgina biokimyoviy
jarayonlarda ishtirok etadi. Hozirgi vaqtda aniqlanishicha, sitoplazmada erkin Ca²⁺
ionlari konsentratsiyasi 0,1 mkm ga yaqinlashsa, plazmolemmaning Ca²⁺-ATF
azasida, endoplazmatik retikulumda va mitoxondriyalarning transport
sistemalarida Ca²⁺ ionlarining gradiyentga qarshi yo'nalishda tashilishi amalga oshiriladi. Mitoxondriyalarning Ca²⁺ transporti mexanizmi yuqoridagi transportlar
ichida eng muhimi hisoblanadi. Chunki bu hujayra ichida Ca²⁺ ionlarining to'g'ri
taqsimlanishida muhim rol o'ynaydi.
Shuni ta'kidlab o'tish lozimki, Ca²⁺ ionlari transporti sistemalari
mitoxondriya va endoplazmatik retikulumda amalga oshishi, boshqarilishi va
ingibitorlarga ta'sirchanligiga qarab bir-biridan farq qiladi. Ca²⁺ ionlari hujayraga
konsentratsiya gradiyenti bo'yicha kirsa, hujayradan konsentratsiya gradiyentiga
qarshi yo'nalishda Ca²⁺-ATF aza yoki 2H⁺/Ca²⁺-almashinuv yordamida chiqarib
tashlanadi.
Ca²⁺ ionlarining hujayra va mitoxondriya darajasida regulyatorlik ta'sirida asosiy rolni mitoxondriya ichki membranasidagi Ca²⁺ ga bog'liq poralar (SsA-sezgir poralar yoki megakanal) o'ynaydi.
Mitoxondriyalar ichki membranasidagi SsA-sezgir poralarning Ca²⁺ga bog'liq fiziologik regulyatsiyasining o'rganilishi, keyingi yillardagi hech mubolag'asiz aytganda, bioenergetika va hujayra fiziologiyasi sohalaridagi eng muhim yangiliklardan biri sifatida qaralmoqda.
Shu sababli dunyoning ko'pgina ilmiy laboratoriyalarida Ca²⁺-ga bog'liq SsA-sezgir poralarning funksional holatini hamda Ca²⁺-ga bog'liq hujayraviy jarayonlarni biologik faol moddalar yordamida boshqarish mexanizmlarini aniqlash borasida keng miqyosda tadqiqot ishlari olib borilmoqda.
Hujayraning normal faoliyati uchun hujayra ichki Ca²⁺ signalizatsiyasi va Ca²⁺ ionlari chiqishini boshqarib turishda Mx lar muhim ahamiyatga ega hisoblanadi. SsA-sezgir pora megakanal hisoblanib, turli xildagi jigar patologiyalarida ushbu pora yuqori o'tkazuvchanlik holatiga o'tadi. To'plangan ma'lumotlarga qaraganda, SsA-sezgir poraning ochiq holatga o'tishi turli xildagi hujayra o'limi (apoptozva nekroz) ni rivojlanishiga olib keladi.
Olimlar tomonidan uzoq yillik ilmiy tadqiqot natijalari asosida shunday xulosaga kelindiki, mitoxondriya va uning ichki membranasida joylashgan SsA- sezgir poralar ko'pgina biologik va farmakologik faol moddalar hamda patogenlar uchun ta'sir markazi bo'lib xizmat qiladi.
Adabiyotlarda keltirilgan ma'lumotlarga ko'ra, mitoxondriyalardagi SsA- sezgir poralar ishini boshqarish va uning holatini o'zgartirish o'simliklardan ajratib olinayotgan ayrim biologik aktiv moddalar yordamida amalga oshirish mumkin.
Shu sababdan, Ca²⁺ ionlari transporti sistemalari bo'yicha bilimlarni kengaytirish uchun avvalo, ularga biologik faol moddalar, turli xildagi pestitsidlar hamda boshqa moddalarning ta'sir qilish mexanizmlarini yaxshilab o'rganish lozim.