O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi farg‘ona davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti psixologya yo‘nalishi

Mavzu bo’yicha adabiyotlarning qisqacha tahlili. Kurs ishini tayyorlashda asl nusxalarga qo’shimcha ravishda quyidagi nashrlarning rasmlari ishlatilgan Bilich, G.L. Biologiya. To'liq kurs. 3 jildda 3-jild Zoologiya/G.L. Bilich, V.A. Krijanovskiy. - M.: MChJ "Oniks nashriyoti", 2005 yil; Zelikman, A.L. Umurtqasizlar zoologiyasi bo'yicha amaliyot / A.L. Zelikman. - M.; Oliy maktab, 1969; Chekanovskaya, O.V.
O.V. Chekanovskaya. - M.-L.: SSSR Fanlar akademiyasidan, 1960 va Shalapenok, E.S. Umurtqasizlar zoologiyasi bo'yicha seminar / E.S. Shalapenok, S.V. Xato. - Mn.: Yangi bilimlar, 2002. Qo'llanma 1-31 01


I.BOB.UMURTQASIZ HAYVONLARDA METAMERIYA
1.1.Umurtqasizlarda Metamerizm holati mohiyati
Metamerizm (meta va yunon tilidan. méros-qism, ulush, shuningdek segmentatsiya, segmentatsiya) — organizmlar tanasini uzunlamasına o'q bo'ylab takrorlanadigan o'xshash segmentlarga, ya'ni metameralar deb ataladigan qismlarga bo'lish.Ichki organlarni, tashqi yoki psevdometameriyani o'z ichiga olgan haqiqiy metameriyani ajrating.
Haqiqiy metamerizm butun organizmni qamrab olganda to'liq bo'lishi mumkin, bunday metamerizm annelidlar va artropodlarga xosdir.
Parazit lenta qurtlarida metamerizm strobilatsiya shaklida namoyon bo'ladi-ularning tanalari bo'yin tomondan tomurcuklanmış va zanjir (strobila) hosil bo'lgan bir xil segmentlar (proglottidlar) to'plamidan hosil bo'ladi.
Tananing faqat bir qismini qamrab oladigan to'liq bo'lmagan metameriyalar uchun dermatomerlar (teri), miomerlar (mushak), skleromerlar (skelet), neyromerlar (asab) ni ajratish odatiy holdir.
Tananing metameralari tuzilishi va funktsiyasi jihatidan o'xshash bo'lsa, ular homonomik metamerizm haqida gapirishadi; metameralarning differentsiatsiyasi va ularning tashqi o'xshashligi holatida metamerizm heteronom deb ataladi.
Xordalilarda metameriyaning namoyon bo'lishi embrional rivojlanish jarayonida aniq namoyon bo'ladi va keyingi bosqichlarda skelet, mushaklar, asab va qon aylanish tizimlarining tuzilishida sezilarli bo'ladi. Shunday qilib, odamlarda metamerik xususiyatlar skeletda (umurtqa pog'onasida), o'murtqa nervlarning tuzilishida, qovurg'alar, interkostal mushaklar va nervlarning almashinishida seziladi.
Embrional taraqqiyot jarayonida ikkilamchi tana bo‘shlig‘i – selom hosil bo‘ladi bu belgi xordalilar nina terililar, qil jag‘lilar, elka oyoqlilar, bug‘im oyoqlilar, chuvalchanglar uchun xosdir.
Yuksak xordalilarning embrionlarida va tuban xordalilarda, bug‘im oyoqlilarda, ko‘pchilik chuvalchanglarda asosiy organlar sistemasi.
Poliplarda strobilatsiya hayot aylanishi metagenez bo'lgan skifoid va kubozoy vakillari uchun xosdir. Strobilatsiya paytida Meduzaning disk shaklidagi buyragi polipdan torayish bilan ajratilgan og'iz diskida tentaklarning korolasi ichida (intratentakulyar) yotqiziladi.Ko'pgina skifoid buyraklarda bir nechta (yarim diskli strobilatsiya) yotqizilishi mumkin, keyin ular plitalar to'plami kabi bir-birining ustiga joylashgan.Meduza buyraklari bo'lgan polipning butun tanasi strobila (lat. strobilus-zarba).Polip tanasidan ajratilgandan so'ng buyrak (efir) meduzaga aylanadi.Strobilda faqat bitta buyrak mavjud bo'lgan strobilizatsiya monodisk deb ataladi. Meduzalarning kubipoliplar bilan shakllanishini strobilatsiya deb hisoblash kerakmi yoki yo'qmi, tadqiqotchilarning qarashlari turlicha.
Tasma qurtlarida strobilatsiya tanani metameralarga (proglotidlar) ajratish orqali sodir bo'ladi.Strobila butun segmentlar zanjiri deb ataladi. Yangi proglotidlar bosh (skoleks) va segmentlanmagan bo'yin tomondan hosil bo'ladi. Qurtning o'sishi jarayonida oxirgi (eng qadimgi) proglotidlar ajralib chiqadi va tashqariga chiqadi. Qurtdan ajratilgan vaqtga kelib, proglotidlar tuxumni o'z ichiga oladi; ajralib chiqqandan so'ng, ular yashashni va harakatlanishni davom ettirishlari mumkin, hatto vaqti-vaqti bilan o'sib borishi mumkin. Siz hech qachon qora paypoq kiyib uydan chiqib ketganmisiz va ishga kelganingizda, ulardan biri to'q ko'k rangda ekanligini bilib oldingizmi? Agar shunday bo'lsa, siz metamerizm qurboniga aylandingiz. Metamerizm bu ikkita rang bir xil yorug'lik sharoitida bir-biriga mos kelganda, lekin yorug'lik o'zgarganda farq qiladigan hodisa.