O’zbеkiston rеspublikasi oliy va o’rta maxsus ta'lim vazirligi foziljon Abidovich Xoshimov Abduraxim Dexqonovich Taslimov Ikromjon Usmonovich Raxmonov elektr ta’minoti tizimida energiya nazorati va hisobi

7.2. TT modellarini tanlash 

Elektr energiyani o„lchash va hisobga olish vositalari bozorida odatda

o„lchov vositalar Davlat reestriga kiritilgan va turli ishlab chiqaruvchilar yoki
ularning vakillari taklif etadigan o„nlab turli TT modellari taqdim etiladi. Birinchi
navbatda Davlatlararo standart “Tok transformatorlari. Umumiy texnik shartlar”
GOST 7746-2001 ga mos kelishi kerak bo„lgan bu barcha qurilmalar ko„p
jihatdan o„z deklaratsiya qilingan texnik xarakteristikalari bo„yicha yaqin, lekin
haqiqatda ishlatishdagi sinovlar va tajribalarning ko„rsatishicha energiya
tizimlarida va iste‟molchilarda elektr energiyani tejamkor, ishonchli va aniq
hisobga olish uchun uzoq muddatli istiqbolda teng baholi emas. Deyarli barcha
ishlab chiqaruvchilarning reklamalarida va texnik hujjatlarida malakali
foydalanuvchiga qiziqarli bo„lgan va energiya tizimi va foydalanuvchilar
ehtiyojlari uchun ularni sotib olishda TT ni tanlashga sezilarli ta‟sir qila oladigan
TT ning ko„plab ma‟lumotlari va xarakteristikalari mavjud emas.
Nanokristalli qotishmalardan o„zakli TT lar elektrotexnik po„latdan o„zakli
TT larga nisbatan 1,5 - 2 marttaga qimmat bo„lishiga qaramasdan ular quyidagi
qator avzalliklarga ega:
1) o„zgarmas
tok
bilan
o„zakni
magnitlashga
merologik
xarakteristikalarning barqarorligi;

---

93

2) uyurmaviy toklar va o„zakning qayta magnitlanishiga yo„qotishlarni 4 -
10 marttaga kamayishi;
3) aniqlik sinfi bo„yicha oshirilgan (ikkilangan) texnologik zahira;
4) merologik xarakteristikalar saqlanib qoladigan uzoqroq xizmat qilish
muddati (va bu bilan potensial katta tekshirishlararo interval;
5) o„zak materialiga va misga kam harajatlar, kam tashqi o„lchamlar, kam
o„zak va umuman TT og„irligi.
Nanokristalli o„zakli TT ning ko„rsatilgan avzalliklari elektr energiyani
o„g„irlanishlariga va tijorat yo„qotishlarni ortishiga ularni barqarorroq qiladi, elektr
energiyani texnologik yo„qotishlarni va ekspluatatsion harajatlarni kamaytiradi.
SHuning uchun qonuniyatli xulosa kelib chiqadi – hisobga olish aniqligini
oshirish uchun nanokristalli qotishmadan o„zakli TT ni qo„llash zarur. Lekin,
bunday tok transformatorlarining xatoliklari quyidagi ikki shartlar bajarilganida
ortadi:
-
maksimal birlamchi tokda;
-
ikkilamchi zanjirda yuklamaning ortishi bilan (yuklama qarshiligini
ortishi).
SHuning uchun amalda TT ikkilamchi zanjirlarini montaj qilish va
ishlatishga talablarga qat‟iy rioya qilish talab qilinadi.