O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi guliston davlat universiteti issn 2181-7367 e-issn 2181-1172

 
* GULISTON DAVLAT UNIVERSITETI AXBOROTNOMASI,
Tabiiy va 
qishloq xo‘jaligi fanlari seriyasi. 2022. № 3
29 
meva mag’zi to’lishayotgan vaqt kuzatiladi, agarda azot yetarli bo’lmasa meva mag’zi puch va erta to’klishni 
boshlashi, vegetative navdalarida esa azot yetishmasligi tufayli barglarning erta to’kilishi aniqlangan [13]. 
J.M. Alonso va boshqalar (2011) o’z ilmiy ishlarida, iqlimning o’zgaruvchangligi keskin isishi va sovib 
ketishi bodom bog’lariga juda katta salbiy ta’sir ko’rsatadi. O’tgan 24 yil mobaynida Ebro vodiysida havo 
harortinining o’zgarishlari o’rganib chiqgan. Bodom gullashi bo’yicha erta gullavchi va kech gulavchi navlari 
bo’yicha tahlil etilganda, erta yani yanvar oyining oxiri febral oyining boshlarida gullavchi bodom navlari 
gullari sovuqdan zararlandi. Kech gullavchi navlar fevral oyining oxirida va mart oyining boshlarida gullagan 
navlar yaxshi xosil olishga xizmat qiladi. Bodom bog’larini barpo qilishda navlarini tanlash mo’l va sifatli xosil 
olish uchun kech gullavchi navlarni tanlash kerakligini aytib o’tishgan [14].
A.Bahmani va V.Feyziasllar (2011) ilmiy tadqiqotlarida, bodom daraxtining mevasi xususiyatlari hamda 
mag’zini og’irligi orasidagi bog’lanishlarni tekshirish uchun Marog' viloyatida 2005-yilda bodom 
yong’og’ining o’lchamlarini kichik, o’rta hamda yirik bo’lgan bodom navlarini selleksiya qilish yo’li bilan 
tajriba o’tqazishgan. Yig’ilgan bodom yong’oqlarining mag’zi uzunligi, eni va diametri hamda qobig’ining 
qalinligi bo’yicha baholangan va yong’qlarning enliligi mag’zning og’irligiga 1 % salbi tasir ko’rsatishini aytib 
o’tishgan [15]. 
A. Esmoiliy va F. Shayxmoradiylar (2011) o’z tajribalarida, Ilom shahrining 1 ga maydonida joylashgan 
667 ta bodom daraxtlarida yetilayotgan mevalarning o’sib rivojlanishga ta’siri o’rganilgan. Olingan natijalar 
tahlil qilinganda navlarning gullashi miqdori, zichligi va mevalar to’p bo’lib joylashishi bilan navlar o’rtasida 
farqlar aniqlangan. Olib borilgan ilmiy tdqiqot ishida rentabellikda ham farqlarni kuzatishgan [16].
R.Tavakoli va boshqalar (2011) o’z ilmiy ishlarida, har bir o’simlikning urug’larida turg’unlik holiti 
mavjud bo’lib bu holatda meva qobig’ining qattiqligi asosiy ahamiyatga ega. Bodomning Prunus orientalis C, 
Prunus elaeagnifolia S, Prunus scoparia S turlari urug’larida olib borilgan tajribalarda ekish uchun tayyor, 
yetilgan urug’larni turgunlikdan chiqarish uchun TMTD 2% li ertilgan suyuqligi ta’sir ettirib so’ngra 7 kundan 
70 kungacha bo’lgan vaqt davomida 7
o
C haroratda saqlanib kuzatildi. Olingan natijalarga ko’ra Prunus 
communis, Prunus orientalis va Prunus scoparia turlarida ijobiy natijalar nomoyon qilgan [17]. 
P.J.Martinez-Garsiya va boshqalar (2011) bodom yetishtirishda bir-biriga mosligi, kech gullashi, 
yong’og’ining sifati va hajimiga katta e’tibor beriladi. Bodomda o’z-o’zini changlashi bo’yicha ilmiy tadqiqot 
ishlarini olib borib bir xil nav o’zini o’zi changlashi salbiy oqibatlarga olib kelishi hamda hasilning miqdiri va 
sifati pasayishini kuzatishgan. O’z-o’zini changlagan va uzoqdan changlangan navlar solishtirildi. O’zini o’zi 
changlagan navlarda gulchaglarining rivojlanishi pasayishi, urug’chi naychalarining sekin shakillanishi, 
enbirionlarning rivojlanishida ham mutonosiblilik yo’qolganini kuzatishgan natijada bu hosilga ta’sir qilgan. 
Uzoqdan changlangan navlarda bu jarayonlar yaxshi kechganini aytib o’tishgan [18]. 
Y.C.Cengiz (2011) o’zining ilmiy tadqiqotlarida urug’larning unib chiqishi miqdorini oshirish uchun 
Amygdalus communis L. va Amygdalus orientalis L. urug'larini turlicha muddatlarda stratifikatsiya qilgan. 
Tadqiqot natijalari shuni ko’rsatganki, urug’lar kuzdagi yomg’irlardan so’ng 75 kundan 120 kungacha 
stratifikatsiya qilinganlari yaxshi unib chiqqanini ko’rsatgan [19].
S.Camposeo va boshqalarning (2011) ta`kidlashicha, Bodom navlarining suv tanqisligi sharoitida barg 
sathining qisqarishi va barg og’izchalarining soni ham kamayadi. Tabiiy va madaniy bodomlar o’rasida farq 
bo’lib, barg sathining qisqarishi yovvoyi bodomda (-31%)ni, madaniy bodomda (-14%) ni tashkil qiladi [20]. 
T.Parvaneh va boshqalar (2011) ma’lumotlariga ko’ra, bodamning turli ildizpoyalarda shaftoli, achchiq 
bodom va shirin bodom ko’chatlari o’sish va rivojlanishi o’rganilgan. Tadqiqotda o’simlikning balandiligi va 
tana diometri rivojlanishi bo’yicha baholandi. Kuztishlar shuni ko’rsatdiki shftoli ildizpoyasida o’sish 
ko’rsatkichlari yuqori ekanligi va ildizlari bilan ko’p miqdordagi azotni o’zlashtirishi ham ma’lum bo’ldi. 
Shirin bodom ildizlari esa tuproqdan kaliyni ko’p o’zlashtirishi aniqlangan [21].
P.Martínez-Garcia va boshqalarning (2012) fikricha, bodomda qarindoshlik depressiyasi bodom 
yetishtirishda kelajakda salbiy oqibatlarga olib kelishi mumkin. Bodom o’zini-o’zi changlashi natjasida bodom 
gul kurtaklari soni kam rivojlanishi sekinlashishi va gul chaglari ham sekin rivojlanishi kuzatishgan [22].
J.M. Alonso va boshqalar (2012) ilmiy asarlarida bodom O’rtayer dengizi mamlakatlariga mos, qadimiy 
yong’oqmevali daraxt va katta iqtisodiy ahamiyatga ega ekanligini aytib o’tgan. Bodom ishlab chiqarish 
bo’yicha dunyoda Kaliforniya yetakchilik qiladi. Hozirgi vaqtda AQSh, Firansiya, Isroil va Ispaniyada bodom 
yetishtirish yaxshi yo’lga qo’yilgan. Bodom yetishtirishda suvuqqa chidamliligi, kech gullashi, kasalliklarga va 

---