O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi guliston davlat universiteti axborot texnologiyalari kafedrasi

 
17-Amaliy mashg‘ulot.Fayllarni arxivlashtirish haqida umumiy ma’lumot. 
RAR va ZIP arxivator dasturlar 
Fayl nomi, katalog haqida ma’lumot, faylni aniklash sanasi va vakti, 
diskdagi fayl ulchami, arxivdagi ulchami, arxiv butunligini tekshirish uchun 
har bir faylni tsiklik nazorati, Arj, Pkzip, JHA, Pkpak, Jce.
Qisqacha tavsifi. RAR 1. 33 ning Pkzip 2. 04 e,
Arj 2. 41, JHA 2. 11 ga solishtirma asosiy tavsifini beramiz:
4. 
Ixchamlash darajasi. EXE, COM, ZIR, OBY, OVR xildagi fayllarda va 
ularga uxshash
RAR boshqa arxivotorga solishtirganda maksimal kisish darajasini ta’minlaydi, 
bu bilan PKZIP VA ARJ dan 0, 5-3% ga utadi (EXE va COM fayllar, LZEXE, 
PKZITE, DIET tipdagi programmalar tomonidan ixchamlashtirilgan). Ayrim 
fayllar yutuk ulchamning 57% ga etishi mumkin. Ixchamlash usuli natijaga 
unchalik ta’sir kilmaydi. Matnli axborot PKZIP va ARJ kabi ixchamlanadi.
Arxivlashtirish 
dasturlari
. Antivirus 
dasturiy vositalar
ni
puxta 
o‘
rganish nima 
uchun zarur?
Nima uchun
 
Nima uchun
 
Nima uchun
 
Nima uchun
 
Uzluksiz solid ) 
( 
arxivlar
Bir
xildagi katta sonli fayllarni
tahlashda ixchamlashishi
darajasining sezilarli darajada
oshishi uchun oddiy emas,
uzluksiz arxiv yaratish kerak.
Uzluksiz arxivda har bir
faylnitahlashda ( birinchisidan
tashkari) oldingi fayllardagi
axborot kullaniladi. Shu sababga
kura bu turdagi arxivlarni
modifikatsiyalash mumkin emas.

---

5. 
Ixchamlash uslubiga boGlik, odatda 32 kilobayt ulchamli fayllarda. Katta 
matnli fayllarda RAR odatda boshqa arxivatorlardan ancha ustun. 
Ma’lumotlar bazasi fayllari kayta ishlanganda RAR, PKZIP arxivatorlari bir 
muncha yon beradi (ayrim xollarda ARJ), bunda ish ulchami va vaktiga 
ixchamlash metodi (uslubi) ta’sir etishi mumkin (m0-m5). Grafik axborotni 
zichlashish darajasi fayllar turiga boGlik. Katta mikdordagi kichik fayllarni 
tahlashda (RAR) ARJ va PKZIP dan fayllar nomlari hisobiga yutishi 
mumkin. Uzluksiz (solid) arxiv yaratishda, ular tarkibida bir xil fayllar bulsa, 
ixchamlash (kisish) darajasi 10-40% va undan ortik oddiy arxivga tahlashdan 
ustun keladi.
6. 
Ixchamlash tezligi RAR tahlash tezligi PKZIP tezligidan 15 % kam. Boshqa 
arxivatorlar sekinrok ishlaydi.
Ochish tezligi.
Ochish tezligi buyicha RAR fakat PKZIPdan keyin turadi.
4. 
Talab kilinuvchi resurslar: RAR ishlashi uchun MS. DOS 3. 0 yoki cungi 
boshqa versiyalari zarur. Bush operativ xotiraning kiritishi uchun minimal 
ulchami 380 kilobayt, bu kursatkichning oshirishini tahlash va ochish 
tezligini oshirishini, disk operatsiyalarini buferlash hisobiga tula ekranli 
koplashda ishni tezlatish mumkin.
5. 
Kushimcha imkonyatlar.
Standart vazifalardan tashqari RAR kuydagalarni taminlaydi:
1. Tula ekranli interfeys boGlanish:
a) 
ochiluvchi va yopiluvchi fayillarni tanlash;
b) 
arxivdagi kichik kataloglar strukturasi emulyatsiyasi;
v) “sichkon” bilan ishlash;
g) konfiguratsiya (shakl) fayilida parametrlarni saklanishi;
d) oddiy va taxlangan fayillarni matnli yoki 16-li shaklda kurish.
2. Maxsus vazifalar:
a) 
arxiv faylni disketlarga kuchirish uchun kismlarga bulish (volumes);
b) 
o‘z-uzidan ochiluvchi arxivlarni yaratish va modifikatsiya (IFX) kilish;
v)o‘zi ochiluvchi (taxi ochiluvchi) arxiv tomlarini yaratish;
g) o‘ta zichlashishi va kisilishi darajali uzluksiz 
arxivlar(solid) yaratish;
d) 
parol (shartli suz)lar asosida axborot himoyasi;
e) 
arxivlarni modifikatsiyadan himoyalash;
j) zararlangan arxivlar tuzilishini tiklash;
z) arxiv va alohida fayllarga izohlarni kushish.
3. Tula ekranli tartibda ZIP, ARJ, LZH arxivlari bilan 
ishlarni kullash.
a) 
tahlanuvchi va ochiluvchi fayllarni tanlash.
b) 
arxivdagi kichik kataloglar strukturasini emulyatsiya kilish.
v) arxivlar ustida asosiy operatsiyalarni bajarish.

---

Uzluksiz (solid) arxivlar
Bir xildagi katta sonli fayllarni tahlashda ixchamlashishi darajasining sezilarli 
darajada oshishi uchun oddiy emas, uzluksiz arxiv yaratish kerak. Uzluksiz 
arxivda har bir faylnitahlashda (birinchisidan tashqari) oldingi fayllardagi 
axborot kullaniladi. Shu sababga kura bu turdagi arxivlarni modifikatsiyalash 
mumkin emas. Oddiy arxivlarga nisbatan sikilish darajasida yutish faylning 
њrtacha ulchami kanchalik kichik va uning soni kancha katta bulishiga boGlik. 
Katta paketlarda yutish2-15%, ayrim hollarda arxiv ulchamini kichrayishi 1, 5-
2 marta kuzatiladi. Shuningdek, uzluksiz arxiv tomlari va uzluksiz uzi 
ochiluvchi arxiv tomlari yaratish mumkin. Arxiv tomlari birinchi paketdan 
ketma - ketlikka rioya kilib boshlash kerak. Taklif kilinayotgan uslubning 
asosiy kamchiligi shundaki, bir faylni ochish uchun arxivator barcha fayllarni 
ishlashi kerak (bunda xabar beriladi): Skipped
“fayl nomi”. Shuning uchun uzluksiz arxiv tomlarini butun arxivni ochish taklif 
kilingan hollarda programmalarning katta paketlarini etkazish uchun (bu holda 
uzluksiz uzi ochiluvchi arxiv tomlari kulay) kullanilishi mumkin.
Fayllardan biri zararlanganda uzluksiz arxivda, undan keyin keluvchi 
fayllardagi axborot ham yaroksiz bulib koladi. Agar uzluksiz arxiv tuzilishida 
(shuningdek arxiv tomlarini yaratishdagi kabi) fayli ixchamlash kerakli natija 
bermasa (taxlangan ulchami dastlabkidan katta), u holda faylni kayta yodlash 
amalga oshmaydi. Bunday arxivlarda fayl ulc
hami dastlabkisidan oshik bulishi mumkin. Bunday holat fayllar arxivatori 
(zichlangan) tahlanganda yuzaga keladi. Tahlanish (zichlashish) darajasini 
oshirish uchun fayllar uzluksiz arxivga kushilishida fayllar kengayish bњyicha 
sortlanadi (navlanadi).
Tashqi ARXIVLAR BILAN ishlash.
To‘la ekranli tartibda RAR, ZIP, ARJ, LZH formatlarda ishlash imkoniyatini 
beradi. Bu arxivlar uchun kuyidagi operatsiyalar amal kiladi:
ZIP:
— kichik kataloglar tuzish uchun ochish;
— joriy kichik kataloglash uchun ochish;
— arxivni testlash;
— arxivdan fayllarni chiqarish;
— arxivdagi fayllarni turanda kurib chikish;
— arxivga izohlarni 
kushish; — arxiv fayllariga 
izohlarni kushish; LZH:
— kichik kataloglar tuzish uchun ochish;
— joriy katalogga ochish;
— arxivni testlash;
— fayllarni arxivdan chiqarish;
— arxivdagi fayllarni tulaekranli tomosha kilish;

---

— SFX arxivlar tuzish;
Bunday arxivlar uchun oddiy shaklda shartli suz (parol) belgilash (ALT-P) va 
vaktinchalik fayllar kichik katalogi (ALT-W) berilishi kerak. ZIP, Arj, LZH 
arxivlarni oddiy kurinish uchun bir dona RAR arxivatori etarli, lekin tegishli 
programmalar (PKUNZIP va PKZIP, ARJ, ZHA) arxiv operatsiyalarini 
bajarish uchun PATH da kayd kilinishi kerak.
RAR NC foydalanuvchilariga RAR, ZIP, ARJ, LZH arxivlari bilan samarali 
ishlash imkonini beradi. Buning uchun Exebition File (NC Exi) ga:
RAR: rar en!. 
ZIP: rar 
en!.
ARJ: rar en !.
LZH: rar en !. 
larni qushish va tegishli arxivlarni qayta ishlash Enter 
tugmachasini bosish bilan amalga oshiriladi.
Izoh:
3. 
LZH turidagi arxivlar uchun RAR, shuningdek ICE kengayishini ta’minlaydi.
4. 
Boshqa arxivatorlar tomonidan yaratilgan SFX arxivlari bilan ishlash 
qœllabquvvatlanmaydi.
LZH arxiv bilan ishlashda fakat standart nom kullaniladi (kalitgn2).
YAkunlash kodlari:
0 
- succes - muvaffakiyatli yakun;
1 
- wasning- ish paytida nofatal xatolar yuzaga kelgan;
2 
- fatal error- fatal xato;
3 
- CRC error- nazorat summaning xatolarini ochishda yuzaga kelgan;
4 
- locked Arhive- k komandasi (buyruGi) bilan himoyalangan arxivni 
modifikatsiyaga urinish;
5 
- write error- diskka yozish xatosi;
6 
- open error - faylni ochish xatosi;
7 
- user error - kiritish buyruGining sintaksis xatosi;
8 
- memory error - testlashda xotira uzilishlari yoki xotira kamligi; 9 - user 
break - foydalanuvchi talabi bilan chiqish.
  
ARJ, PKZIP, LHA, PKPAK taxlovchi (yig‘uvchi) programmalar.
ARJ arxivatori arxiv fayllari ketma-ketligidan iborat ko‘p bobli arxivlar 
yaratishda qœl keladi. Ular disketadagi fayllar kattamajmuini (komplekslarini) 
arxivlashga muljallangan. Programmalar tartibi:
Add yoki A - arxivga fayl kushilishi.
T - testlash;
E - chiqarish;
M - arxivga chiqarish;
V, J - arxivni boblanganligini kurib chikish.
Arj ko‘p bobli arxivlar.

---

Birinchi bob Arj kengaytmasi, kolganlari A01, A02 kalit va hk.
V 
- keyingi bob kushilishida tovush signali beradi;
W 
- fayllar parchalanmasin;   
A - diskdagi bush joy ulchamiga teng;  
S - DOS komandasi (buyruGi) bajarilishiga imkon beradi;  
D - uchiradi;
X 
- kayta ishlashda utkaziladi; RAR arxivatori.
rar. exe - fayllarni 
arxivlash, (ixchamlash) fayli.
Tula ekranli tartibda RAR bilan ishlash. RAR ni tula ekranli tartibda kiritish 
uchun biron bir parametrsiz:
RAR
yoki
RAR --ni
terish kerak. Tula ekranli sharoitda RAR fayllar bilan ishlash yoki arxivni kurib 
chikish tartibida joylashgan bulishi mumkin:
1) Fayllar bilan ishlash. Tegishli kichik katalogdagi fayllar ruyxati ekranga 
chiqariladi. ”Sichkon” yoki klaviatura yordamida ruyxat buylab siljish 
mumkin. Fayllar belgilash sichkonning ung tugmachasi yordamida, fayllar 
gruppasi esa “+” yordamida maska kiritish yoki “ ” yordamida maskani olib 
tashlash mumkin. Kichik kataloglarni ham belgilash mumkin, bunda ostki 
kataloglar ichidagi barcha fayllar belgilanadi. Ekranning ung tomonida 
foydalanuvchiga xotira haqida axborot beriladi, ixchamlash usuli, shartli suz 
mavjudligi va zahira nusxalari tuzish tartibi chiqariladi.
Buyruqlar:
Alt - C: ranglig ok-kora tartib;
Alt - D: joriy diskni tiklash;
Alt - J: DOSga chikish
Alt - W: vaktinchalik fayllar uchun kichik katalog tayinlash;
Alt - M: tahlash uslubini tanlash;
Alt - P: suz (shartli) tayinlash;
Alt - S: shaklini saklash;
Arxivni kurish tartibi
Arxivni kurish rejimiga utish uchunmarker urnatish zarur va Enterni bosish 
kerak. Funktsional klavishlar buyruq satrining kuyidagi funktsiyasiga tuGri 
keladi (F1 ya’ni yordam klavishasi orkali biz kuyidagi ma’lumotlarga ega 
bњlishimiz mumkin):
F1 – yordam;
F2 – arxivlash;
F3 – faylni kurish;
F4 – fayllarni arxivdan chiqarish;
F5 – - uzluksiz yoki kismlarga bњlib arxivlash;

---

F6 – fayllarni arxivga joylash;
F7 – fayllarni arxivda yangilash;
F8 – fayl yoki kataloglarni њchirish;
F9 – parametrlarni urnatish;
F10 – chikish (shuningdek, Esc);
Alt+F2 – uzluksiz arxiv tuzish;
Alt+F4 – SFX arxiv tuzish;
Alt+F5 – SFX bob tuzish
Alt+F6 – uzluksiz boblarni tuzish;
Alt+F7 – uzluksiz SFX boblarni tuzish;
Alt+F8 – arxivni tiklash;
Alt+F9 – uzluksiz SFX arxiv tuzish.
2. ) Arxivlar bilan ishlash. Arxivni kurib chikish holatiga utkazish uchun arxiv 
faylga marker (belgi) kuyish va Enter ni bosish kerak. Ekranga arxivdagi 
fayllar ruyxati chiqariladi. Ruyxat buyicha tugmacha yoki sichkoncha 
yordamida siljish mumkin. Fayllar «probel» tugmachasi yoki Insert bilan 
hamda sichkonchaning ung tugmachasi yordamida belgilanishi mumkin. 
Fayllar guruhini belgilash uchun «+» yordamida maska kiritib yoki «– » belgi 
yordamida olib tashlanishi mumkin.
Ekranning ung kismida izoh axboroti berilib, shartli suz (parol)li fayllar, soni, 
ulchami va fayllarni kisish darajasi aks etgan holatda tasvirlanadi.
BUYRUQLAR:
Funktsional klavishlar buyruq satrining kuyidagi funktsiyasiga tuGri keladi:
F1 – yordam;
F2: fayllarni arxivda testdan њtkazish;
F3: arxivdagi faylni kurish;
F4: barcha imkoniyatlar bilan ochish;
F5: arxivga izoh kuyish; 
F6: joriy kichik katalogga faylni chiqarish;
F7: arxivni SFX ga uzgartirish;
F8: faylni arxivdan њchirish;
F9: parametrlarini uzgartirish, saklab kolish;
F10: fayllar bilan ishlash rejimiga kaytish yoki chikish (Esc);
Alt-F4: faylni boshqa katalogga chiqarish;
Alt-F5: fayl izohini kiritish;
Alt-F6: fayllarni buzilishda himoya kilish;
Alt-F7: arxivni њzgarishdan saklash.
Tula ekranli tartibda ish “sichkoncha” yordamida bajariladi. Kichik kataloglar 
va arxivlar uchun sichkonning chap tugmachasi bosiladi. Kiritish funktsiyani 
bu holda tugmachani ikki marta bosish bilan bajariladi. Fayllarni belgilash 
uchun ung tugmacha ishlatiladi. Matn kiritishda (arxiv nomi, parol) chap 
tugmacha kiritishni bekor kilsa, њng tugmacha tasdiklaydi. Sichkonchaning 

---

chap tugmachasi buyruqni (F1-F10) tanlash uchun ishlatiladi, menyu punktlari 
shakl ham tanlanadi.
3. Konfiguratsiya - shakli F9 yordamida tula ekranli tartibning ixtiyoriy birida, 
kuyidagi parametrlarni uzgartirishi mumkin; 1) konfiguratsiya - shakli:
a) 
rangli rejimga ruxsat etishni ta’kiklash;
b) 
sichkoncha bilan ishlashga ruxsat etilishini ta’kiklash;
v) zahira nusxalariga ruxsat etishni ta’kiklash;
g) zichlash uslubi;
d) 
nomlarini ekranga chiqarishda sartirovka navlvrga ajratish:
— sortlanmagan xulosa;
— nomi (ismi) bilan;
— kengaytkichi buyicha;
— dastlabki ulcham buyicha;
e) 
buyruq bajarilishidan keyingi harakatlar;
— usha arxiv (katalogga) kayta kirish;
— DOS ga kirish;
j) kushimcha kilish:
— System atributli 
fayllar;
— Hidden atributli fayllar;
— Read only atributli fayllar;
— Arhiv atributli fayllar;
— bush kichik kataloglarni;
2) 
Shartli suz (parol);
3) 
Vaktinchalik fayllar uchun kichik kataloglar;
4) 
YAngiarxiv tuzishda izohlar olinadigan fayllarning ismi; 5) Diskni 
almashlash:
6) Joriy shaklni saklab kolish.
Tula ekranli tartibda ishlashda bitta kichik katalogda 4000 dan ortik fayllarni 
chiqarib bњlmaydi. Agar kichik katalogdagi fayllar soni 2000 dan oshsa, 
ismlarni sortlash tuxtatiladi.
Windows uchun yaratilgan arxivator dasturlarining biri bilan tanishaylik. 
Ushbu dastur nomi winrar bo‘lib, u yordamida siz rar hamda zip formatli 
arxivlarni yarata olamiz va ular bilan ishla olamiz. winrar dasturini ishga 
tushirish uchun Pusk menyusining Programmi bo‘limida winrar guruxini tanlab 
uning ichida
winrar programmani ishga tushiramiz:

---

Natijada shu dastur oynasi xosil kilinadi.
Ushbu oyna har bir Windows oynasiga uxshab standart interfeysga ega: