О‘zbekiston respublikasi oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi huzuridagi toshkent davlat transport universiteti «Ijtimoiy fanlar»

Ilmiy va texnikaviy ijod erkinligi

Konstitutsiyaning 42-moddasi ikki banddan iborat bo‘lib, birinchi bandda “Har kimga ilmiy va texnikaviy ijod erkinligi, madaniyat yutuqlaridan foydalanish huquqi kafolatlanadi”³⁶ – deb ko‘rsatilgan bo‘lsa, ikkinchi bandda “Davlat jamiyatning madaniy, ilmiy va texnikaviy rivojlanishiga g‘amxo‘rlik qiladi” – deb mustahkamlangan. Shu moddaning ikkinchi bandida belgilanganidek, jamiyatning madaniy, ilmiy va texnik rivojlanishiga g‘amxo‘rlik qilishni davlat o‘z zimmasiga olar ekan, bu vazifa fuqarolarga ilm-texnika, madaniy sohada erkinlik bermasdan ta’minlanishi mumkin emas. Jamiyatning rivojlanishi uning har bir a’zosi o‘z imkoniyatlaridan qanchalik to‘la va keng foydalanishiga bog‘liq. Ijod natijasidagina fan-texnika yutuqlariga ega bo‘lish mumkin. Turli sohalarda tegishli qobiliyatga ega shaxslarga o‘z qobiliyatini to‘la namoyon qilish imkoniyati yaratilib berilgandagina, ijobiy natijaga erishish mumkin. Bu imkoniyat esa, shu sohadagi huquqlarning kafolatlanishidir. Ilmiy-texnikaviy ijod erkinligi orqali mamlakatimizda ahamiyatli kashfiyotlar, ixtirolar, xorijiy mamlakatlar bilan hamkorlik qilish, mamlakatni jahonga ko‘rsatish imkoniyati vujudga keladi. Fuqarolar madaniyat yutuqlaridan foydalanish huquqi orqali madaniyat, san’at namunalaridan foydalanib, ma’naviy ozuqa olish bilan o‘z ehtiyojlarini qondirmoqda. Shu bilan birga, madaniyat, san’at sohasidagi yutuqlar jahonga namoyon qilinmoqda. Davlat jamiyatning madaniy, ilmiy va texnikaviy rivojlanishiga g‘amxo‘rlik qilar ekan, bu sohada ijodkorlar, mualliflar, ixtirochi, kashfiyotchilarning huquqlarini samarali himoyalash tizimini yaratgan. Mualliflar, ixtirochilar, kashfiyotchilar huquqi davlat tomonidan himoya qilinishi orqali ularning natijasidan avvalo muallif, kashfiyotchi, ixtirochilar manfaatdor bo‘lsa, ularning mehnati natijalari jamiyatning rivojlanishiga to‘g‘ridan-to‘g‘ri ijobiy ta’sir qilganligi sababli bundan davlat ham manfaatdordir.

Ijodkorlar, mualliflar, ixtirochilar, kashfiyotchilar huquqlari himoya qilinishi bilan, birga ular davlat tomonidan turli rag‘batlantirishlarga ham ega bo‘ladi. Bu ham ijod erkinligi kafolatidir. O‘zbekistonda iqtisodiy va ijtimoiy huquqlar Konstitutsiyada alohida tur huquqlar sifatida ko‘rsatilgan va fuqarolarning konstitutsiyaviy huquq va erkinliklari tizimining ajralmas qismidir. Bu huquq va erkinliklardan foydalanish orqali fuqarolar o‘zlarining turmush sharoitini farovonligini ta’minlaydi. Davlatning iqtisodiy qudrati qanchalik kuchli bo‘lsa, iqtisodiy huquqlardan foydalanish imkoniyati ham shuncha kengayib boradi. ³⁷