O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universityeti huzuridagi pedagog kadrlarni qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish tarmoq markazi

3-rasm. Sovitish tizimi elementlari:
1, 4-radiator quvurlari; 2-radiator; 3-ventilyator va qopqog‘i; 5-termostat; 6, 8-salon isitgichi quvurlari; 7-havo chiqarish shtutseri; 9-bug‘ chiquvchi quvur; 10-quyish quvuri; 11-kengayish baki
Silindrlar bloki gʻilofining pastki va yuqorigi qismida suyuqlikning oʻzaro haraktalanishi termosifon, ya’ni issiq va sovuq suyuqliklar zichligining farqi tufayli tabiiy ravishda boʻladi. Tizimdagi suyuqlik haroratini bilish uchun silindrlar kallagiga datchik oʻrnatilgan va unga termometr ulangan. Dvigatelning normal issiqlik rejimida ishlashi uchun slindrlar kallagi gʻilofidagi sovituvchi suyuqlikning harorati 80…100°C boʻlishi kerak.
Dvigatelni tez qizdirish uchun, ayniqsa uni birinchi yurgazilganda, sovitish tizimiga termostat 5 oʻrnatiladi. Dvigatel yurgazilganda gʻilofdagi sovituvchi suyuqlikning harorati past boʻlganligi sababli termostat klapani yopiq boʻlib, gʻilofdagi suyuqlik oʻtkazuvchi kanal orqali nasosga qaytadi. Bunda suyuqlik kichik doira boʻyicha aylanishi, ya’ni radiatorga bormaganligi sababli u tez isiydi, natijada dvigatelning qizishi ancha tezlashadi. Suyuqlik harorati 80…85°C dan ortganda termostat klapani ochila boshlaydi, shunda suyuqlikning ma’lum miqdori radiatorga, ma’lum miqdori esa suv nasosiga oʻta boshlaydi. Keyinchalik suyuqlikning harorati 85-95 °C larga borganda termostat klapani toʻliq ochiladi, shunda suyuqlik asosan radiatorga yuboriladi. Shu tarzda, dvigatelning harorat rejimi ma’lum oraliqda avtomatik rostlanib turadi.
Dvigatelning optimal harorat rejimini saqlash, asosan radiatordan oʻtayotgan havo oqimining jadalligini (intensivligi) oʻzgartirish bilan erishiladi. Havo oqimining radiatordan oʻtish tezligini, ventilyator 3 yanada oshiradi. Ba’zida ventilyator, dvigatelning harorat rejimi me’yoridan ortgandagina ishga tushadigan qilib ishlanadi. Ayrim dvigatellarda esa ventilyatorning aylanishlar chastotasi sovituvchi suyuqlikning haroratiga qarab avtomatik ravishda oʻzgarib turadi. Suyuqlik sovitish tizimiga radiatorning yuqorigi boʻgʻizidan quyiladi, soʻngra boʻgʻiz qopqoq bilan zich berkitiladi Ba’zi avtomobil dvigatellarida suyuqlik sovitish tizimiga kengayish bakchasi orqali quyiladi. Tizimni suyuqlikdan boʻshatish uchun radiatorning pastki bakchasiga joʻmrak 2 oʻrnatilgan.