O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi islom karimov nomli toshkent davlat texnika universiteti

I darajali o’tga chidamli binolarga, yuk ko’taruvchi devorlari temirbeton, beton, tabiiy va sun’iy toshlardan va boshqa, olovda yonmaydigan ashyolardan qurilgan inshootlar kiradi.
II darajali o’tga chidamli inshootlarga ham birinchi toifadagi bino va inshootlar kiradi, faqat farqi shundaki, bularning tomini yopishda himoyalanmagan metal qurilmalar ishlatilishi ruxsat etiladi.
III darajali o’tga chidamli inshootlarga yuk ko’taruvchi devorlari temirbeton, beton, tabiiy va sun’iy tosh ashyolardan qurilgan inshootlar kiradi. Bularda tomyopg’ich qurilmalarini qiyin yonadigan ashyolardan shuvoq, metal tunukalar yoki azbest plitkalar bilan himoyalash ruxsat etiladi.
IV darajali o’tga chidamli inshootlarga yuk ko’taruvchi devorlari va tomyopg’ich qurilmalari yaxlit yoki kleylangan yog’ochlardan va yonadigan yoki yonmaydigan ashyolardan qurilib, shuvoq yoki azbest plitalari bilan himoyalangan inshootlar kiradi.
V darajali o’tga chidamli inshootlarga devorlari va boshqa qurilmalariga o’tga chidamlilik bo’yicha talablar qo’yilmaydigan barcha inshootlar kiradi.
Qurilmalarni yong’in sharoitida issiqlik ta’siridan yuk ko’tarish yoki to’sib turish qobiliyatini yuqolishiga sabab bo’luvchi dastlabki buzulishgacha bo’lgan vaqt oralig’iga, ularni o’tga chidamlilik chegarasi deb ataladi va vaqt birligi soatda o’lchanib, qurilmalarni sinov boshlangan daqiqadan to quyidagi buzilish belgilarining birortasini paydo bo’lganiga qadar o’tgan vaqt oralig’i bilan ifodalanadi:
-qurilmada alanga yoki tutun o’taoladigan teshikni paydo bo’lishi;
-qurilmani yonmay turgan sirtida harorati 160oS ga ko’tarilsa, yoki uning boshqa ixtiyoriy nuqtasidagi harorat 220oS dan oshib ketsa;
-qurilmaning biror qismi qulab tushishi natijasida yuk ko’tarish qobiliyati kamayib qolganda va h.o.
Qurilmalarni o’tga chidamlilik chegarasi tajriba usuli bilan yoki analitik xisoblash yo’li bilan aniqlanadi. Bu usullarning asosiy shart va qoidalari Xalqaro mezonlashtirish tashkilotining tavsiyanomalarida (ISO) va mezon SEV 1000-78 «YOng’inga qarshi qurilishni loyihalashtirish me’yorlari» da aks ettirilgan.
Tajriba usulga binoan qurilmalarni haqiqiy o’lchamda namunasi tayyorlanib, maxsus pechlarda oldin isitiladi, keyin ularni ishlatilish joyidagi me’yoriy yuklar yig’indisiga mos keladigan holatda yuklantiriladi va sinov boshlani shidan to uning sirtida o’tga chidamlilik chegarasini anglatuvchi belgilaridan birortasi paydo bo’lganiga qadar vaqt oralig’i aniqlanadi.