O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi jizzax viloyati Kasbiy ta’limni rivojlantirish va muvofiqlashtirish hududiy boshqarmasi Jizzax viloyati G‘allaorol agrotexnologiyalar texnikumi Jizzax 2022-yil

Elementlarning puxtaligini aniqlash va mustaxkamligini

oshirish yo’llari.
Element yoki detalning puxtaliligi deyilganda element detalning ma‘lum davr ichida (masalan profilaktik remontlararo davrda) buzilmay (radsiz) ishlash ex- timolligi tushiniladi. Elemetlarning va butun ARS ning puxtaligi umuman quyidagi miqdorlar: ishlamay qo‘yish xavfi, o‘rtacha ish vaqti, ikki rad orasidagi o‘rtacha ish vaqti, radsiz ishlash extimoli bilan xarakterlanadi. Rad deganda ele- ment yoki detal parametrlarning yo‘l qo‘yilgan chegaradan kutilmaganda chetga chiqishi yoki ularning to‘la ishdan chiqishi tushuniladi.
Bir tipli elementlar rad etishining xafliligi yi ko‘rib chiqilayotgan vaqt inter- vali boshlanmasdan ishdan chiqgan detallar umumiy soninigrad etmay ishlashni davom ettirayotgan elemenlar soniga nisbati bilan aniqlanadi:
Egri chiziq uch davrga bo‘linadi: birinchi davr t vaqtga teng bo‘lib, bundan rad etish ortiq darajada xavfli bo‘ladi va bu vaqtda barcha ishlab chiqarish nuqson- lari hamda xatolari aniqlanadi; t 2 vaqtga mos ikkinchi davrda radlar soni nisbatan kam bo‘ladi va bu son amalda o‘zgarmasdan qolib, sistema normal ishlaydi: t 3 vaqtga mos uchinchi davrda elementlarning qonuniy yeyilishi va eskirishi tufayli sodir bo‘ladigan rad etishlar xavfi oshadi.


Y

Yi = (..ni )/(N0 – ni)x..t1 (9.1)

Bunda, ..n1 – vaqt intervalida rad etgan detallar soni; N0 – detallarning dastlabki soni;
N0 – ni – ko‘rib chiqilayotgan vaqt intervali boshlanganda tuzukligicha qolgan de- tallar soni.
Elementlar rad etish xavfliligi Yi ning vaqt t ga bog‘liqligi 19.1-rasmda ifodalangan.
Egri chiziq uch davrga bo‘linadi: birinchi davr t vaqtga teng bo‘lib, bundan rad etish ortiq darajada xavfli bo‘ladi va bu vaqtda barcha ishlab chiqarish nuqson- lari hamda xatolari aniqlanadi; t 2 vaqtga mos ikkinchi davrda radlar soni nisbatan kam bo‘ladi va bu son amalda o‘zgarmas qolib, sistema normal ishlaydi: t3 vaqtga mos uchinchi davrda elementlarning qonuniy yeyilishi va eskirishi tufayli sodir bo‘ladigan rad etishlar xavfi oshadi.
Хar qaysining uzilma ishlash vaqti t1, t2,…, tr bulgan R detallarning o‘rtacha buzilmay ishlash vaqti quyidigicha aniqlanadi:
turt. = (t1+t2+t3+tn)/P (9.2)
Rad etishlarning xaqliyligi bilan ikkinchi davr uchun o‘rtachaa buzilmay ishlash vaqti orasida quyidigi bog‘lanishni yozish mumkin ( = const , deb hisoblanadi).
Qo‘shni ikki rad etish orasidagi o‘rtacha vaqt quyidagicha aniqlanadi:
turt. = (t1+t2+t3+tn)/n (9.3)
bunda t1 - birinchi rad etishgacha ishlash vaqti:
t2 - birinchi va ikkinchi rad etishlar orasida ishlash vaqti:
tn - n-1va n - rad etishlar orasida ishlash vaqti. n - rad etishlarning umumiy soni.
Buzilmay ishlash extimolligi deganda sistema (detal, element) belgilangan davr ichida ma‘lum rejim sharoitida ishlatilganda rad etishning sodir bo‘lmaslik extimolligi tushuniladi.
Ayrim detallarning puxtaligini ularning yuklamasi (elektrik mexanikaviy termik yuklamasini) kamaytirish hisobiga xam, takomillashgan materiallar, texnologiyadan foydalanish va tayyor buyumlarni sinchiklab nazorat qilish hisobi- ga xam oshirish mumkin. Bu tadbirlar yoki gabaritlarni kattalashtirish bilan yoxud narxni ancha oshirish bilan bog‘liq. Puxtalilikni oshirishning ikkinchi yo‘li rezervlashdir. Umumiy va ayrim rezervlash bo‘ladi.
Umumiy rezervlashda har qaysi rostlagich yoki uning biror qismi xuddi shunday rostlagich yoki uning qismi bilan rezervlanadi. Rezerv rostlagichlar soni rostlagichning vazifsiga qarab istalgancha bo‘lishi mumkin. Rezerv rostlagichni ishga tushirish uchun avtomatik qurilma bo‘lishi shart. Asosiy rostlagich ishdan chiqqanda bu qurilma avtomatik tarzda ishga tushishi lozim.
Ayrim rezervlashda rostlagich elementlarining har biri yoki uning qismlari xuddi shunday elementlar bilan mustaqil rezervlanadi.
Sistemaning puxtaliligini oshirishda avtomatikaning elektr sxemalarni takomillashtirish va soddalashtirish xam muxim axamiyat kasb etadi. Bu usul keng qo‘llaniladi, chunki qurilmalarning puxtaliligini oshiradi, vaznini, gabaritlarini va narxini kamaytiradi. Muxim ARS larda rad etishlarning oqibatini cheklovchi sxe- malar qo‘llaniladi, shuning uchun xar qanday element ishdan chiqqanda ham avariya sodir bo‘lmaydi.