O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi jizzax politexnika instituti

Amaliy mashg‘ulot - 9. Payvand birikmalar

Payvand birikmalarning turlari

Payvand birikmalarda elementlar o’tash va ustma-ust ulangan bo’ladi. Ba’zan bu ikki xil usuldan aralash foydalanish ham mumkin. Chokning tuzilishiga ko’ra o’tash va burchakli bo’ladi. Elementlarning payvandlanadigan qirralariga ilgaridan ishlov berish turiga qarab V- shaklli, K-shaklli, X-shaklli va U-shaklli choklar bo’ladi.

Rasm 1 Tutash birikmlarning shakllari

Rasm. 2. Burchak chokli payvand birikmaning hisob iy kesimlari.

1. 
   Chok metalli bo’yicha ; 2.Erish chegarasi metalli bo’yicha .3. Payvand birikmalarni hisoblash
   

Payvand birikmaning mustahkamligi biriktirilgan elementlarning materialiga, chok metalining mustahkamligiga birikmaning shakli va turiga, kuchlar ta’sirining xarakteriga, payvandlash usuliga va payvandchining malakasiga bog’liq bo’ladi.

Tutash chokni hisob lash. Tutash payvand choklarga buylama kuch ta’sir etganda chokning mustahkamligi quydagicha tekshiriladi:

bu erda: N - buylama ta’sir etayotgan hisob iy kuch,

t - chokning qalinligi (biriktiriladigan elementlarning kichik qalinligiga teng),
l_w - chokning hisob iy uzunligi (chokning geometrik uzunligiga teng agar chok tashkariga chikarilgan bo’lsa, bulmasa 2t sm.ga kam deb hisob lanadi),
R - uchma-uch payvandlangan birikmadagi chokning siqilish va cho’zilish ga hisob iy qarshiligi, cho’zilish da R_wy = R tenglik siqilish va egilishda qarshiligi R_wy = 0.85R olinadi.

Burchak chokli payvand birikmalarni buylama va kundalang kuchlar ta’sir chizgi kesishuv (shartli) kesmi bo’yicha hisob lash kerak. Burchakli chok biriktiriladigan elementlar kirralarining burchagida kuch hosil bo’ladi. Ishlash xarakteri va asosiy kuch okimlariga nisbatan fazoda joylashishiga qarab burchakli chok ikki xil bo’ladi: yonbosh va kundalang. Yonbosh chok buylama kuch ta’sirida kirkilishga ishlaydi. Bunda kirkilish sirtining balandligi PKg‘ bo’lgan burchak bissektrisasi bo’yicha yo’nalgan bo’ladi. Burchakli choklar quydagi formulalar bo’yicha hisob lanadi:

Chok metallning kesimi bo’yicha :

erish chegarasidagi metallning kesimi bo’yicha

bu erda: β_g‘β₂- payvand usuliga bog’liq bo’lgan koeffitsientlar:

l. oquvchanlik chegarasi 530MPa (5400 kg/sm2) gacha bo’lsa, KMK 2.03.05-97 ning

13,1 jadval bo’yicha : oquvchanlik chegarasi payvandlash turi, chok holati va

payvandlash simi diametriga bog’liq bo’lmagan xolda 530MPa (5400 kg/sm²) dan Yuqorii bo’lsa β_t=0,7 va β_g‘=1 bo’ladi

K_f - chokning qalinligi, (biriktiriladigan elementlarning kichik qalinligiga teng).

R_af - eritilgan po’lat chokning hisob iy qarshiligi,

R_af = 0.55RwJ ut

γ_m - chok materiali bo’yicha ishonchlilik koeffitsienti, u 1,25ga teng agar Run <530MPa va 1,35 teng agarRun >530MPa bo’lsa.

R - erish chegarasidagi po’latning hisob iy qarshiligi,

R_az = 0.45R_

L - chokning hisob iy uzunligi, geometrik uzunligiga 1sm qo’shiladi.

Burchak chokli payvandlangan ulanmalarning choklar joylashuvi tekisligiga perpendikulyar tekislikdagi vaqt xarakatiga hisob lashni quydagi formulalar bo’yicha ikki kesishuv buylab amalga oshirish kerak:

CHok metalli bo’yicha ;

Eritish chegarasi metalli bo’yicha ;

bunda; W_z -hisob iy kesimning chok metalli buylab qarshilik momenti;

W_z - xuddi shuning uzi eritish chegarasi metalli buylab kesimini qarshilik momenti.

Burchak chokli payvandlangan ulanmalarni shu choklar joylashuvi tekisligidagi xarakat paytiga hisob lashni ikki kesishuv bo’ylab;

formulalari bo’yicha amalga oshirish kerak,

bunda I_fx va I_fy - chok metali buylab uning asosiy uklariga nisbatan inersiya momentlari;

I_zx va I_zy - xuddi shuning uzi, eritish chegarasi metalli buylab.

Agar payvand (chok) birikma bir necha xil choklar (uchma-uch, yonbosh va kundalang burchakli) dan tashqi l topgan bo’lsa, bunday birikma aralash payvand birikma deb ataladi. Shartli ravishda bunday chokli birikmalarda kuchlanish, kirkilish sirtlari buylab, tekis taksimlangan deb qabul kilinadi.

(4.3.b) rasmda uchma-uch payvandlangan qismlarning taxtakachlar yordamida mustahkamlangan aralash birikmasi kursatilgan. Bunday xildagi birikmalarni hisob lashda taxtakachlar va uchma-uch choklarning kundalang kesim yuzasida kuchlanish bir xil deb qabul kilinadi.