O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi m. E. Mamarajabov, sh sh. Adinayev, R. A. Razzokov

Muammoga yo’naltirilgan ADTga quyidagilar kiradi: 
— bug’alteriya uchun DT; 
— personali boshkarish DT; 
— jarayonlarni boshqarish DT; 
— bank axborot tizimlari va boshkalar. 
Umumiy matssadli ADT — soxa mutaxassisi bо‘lgan foydalanuvchi axborot 
texnologiyasini kullaganda uning ishiga yordam beruvchi kо‘plab dasturlarni uz 
ichiga oladi. Boʻlarga: 
— kompyuterlarda ma’lumotlar bazasini tashkil etish va saklashni ta’minlovchi 
ma’lumotlar bazasini boshqa rish tizimlari (MBBT); 
— matnli hujjatlarni avtomatik ravishda bichimlash tiruvchi, ularni tegishli 
xrlatda rasmiylashtiruvchi va chop etuvchi matn muharrirlari; 
— grafik muharrirlar; 
— hisoblashlar uchun qulay muhitni ta’minlovchi elek tron jadvallar; 
— taqaimot k.ilish vositalari, ya’ni tasvirlar xrsil qilish, ularni ekranda namoyish 
etish, slaydlar, animatsiya, filmlar tayyorlashga mо‘ljallangan maxsus 
dasturlar. 

---

191 
Ofis ADT idora faoliyatini tashkiliy boshqarishni ta’minlovchi dasturlarni uz 
ichiga oladi. Ularga quyidagilar kiradi: 
— rejalovchi yoki organayzerlar, ya’ni ish vaktini re jalashtiruvchi, uchrashuvlar 
bayonnomalarini, jadvallarni tuzuvchi, telyefon va yozuv kitoblarini olib 
boruvchi dasturlar; 
— tarjimon dasturlar, ya’ni berilgan boshlangich matnni kо‘rsatilgan tilga 
tarjima qilishga mо‘ljallangan dasturlar; 
— skaner yordamida ukilgan axborotni tanib oluvchi va matnli ifodaga binoan 
uzgartiruvchi dasturiy vositalar; 
— tarmoqdagi uzoq masofada joylashgan abonent bilan foydalanuvchi orasidagi 
о‘zaro muloqotni tashkil etuvchi kommunikatsion dasturlar. 
Kichik nashriyosh tizimlari «kompyuterli nashriyot faoliyati» axborot 
texnologiyasini ta’minlaydi, matnni bichim solish va taxrirlash, avtomatik ravishda 
betlarga ajratish, xat boshlarini yaratish, rangli grafikani matn orasiga quyish va 
xokazolarni bajaradi. 
Multimedia dasturiy vositalari dasturiy maxsulotlarning nisbatan yangi sinfi 
hisoblanadi. U ma’lumotlarni k.ayta ishlash muxitining uzgarishi, lazerli disklarning 
paydo bо‘lishi, ma’lumotlarning tarmoqdi texnologiyasining rivojlanishi natijasida 
shakllandi. 
Amaliy dasturiy ta’minot foydalanuvchi aniq bir vazifalari (ilovalari)ni ishlab 
chikish va bajarish uchun mо‘ljallangan. Amaliy dasturiy ta’minot tizimli DT, 
xususan, operasion tizimlar boshqariluvi ostida ishlaydi. Amaliy DT tarkibiga 
quyidagilar kiradi: 
-turli vazifalardagi amaliy dasturlar paketlari;
-foydalanuvchi va AT umumiy ish dasturlari. 
Amaliy dasturlar paket (ADP)lari sinfiga quyidagilar oiddir: 
-matnli (matnli prosessorlar) va grafik muharrirlar;
-elektron jadvallar
-ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimlari (MBBT);
-integrasiyalangan paketlar;

---

192 
-CASE-texnologiyalar;
-eksport tizimlar kobiklari va sun’iy intellekt tizimlari.
 Matn muharrirlari. Amaliy dasturlarning bu toifasining asosiy vazifasi 
matnga ma’lumotlarni kiritish va tahrir qilishdan iboratdir. Ushbu dasturlarning 
qо‘shimcha vazifalari kiritish va tahrir qilishni avtomatlashtirishdan iboratdir. 
Ma’lumotlarni kiritish, chiqarish va saqlash amallari uchun matn muharrirlari tizimli 
dasturiy ta’minotni ishga tushiradi (chaqiradilar) va undan foydalanadi, lekin bu 
amaliy dasturlarning hammasi uchun xos va bundan keyin ham bu faktni maxsus 
ravishda kо‘rsatib о‘tirmaymiz. 
Odatda, dasturiy ta’minot bilan tanishishni amaliy dasturlarning ish toifasidan 
boshlanadi va kompyuter tizimi bilan о‘zaro aloqaning birinchi amaliy 
kо‘nikmalarini hosil qilinadi.