O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi m. E. Mamarajabov, sh sh. Adinayev, R. A. Razzokov

Matematik taminot resurslari - berilganlar va dastur bajarilishini nazorat 
qiluvchi, foydalanuvchidan himoyalanmagan funksiyalar majmuasidan iborat 
bо‘ladi. Bu resurslar orasida sistemali rejalashtirish, sistema kutubxonalari, fayllarni 
boshqarish va kiritish-chiqarishga xizmat qiluvchi servis dasturlar mavjud.
Kiritish va chiqarish - bu kiritilayotgan va chiqrilayotgan berilganlarni 
kо‘chirish jarayonidir. Berilganlarni boshqarish dasturlar orqali amalga oshiriladi. 
Bular kiritish va chiqarish, filtr va kommunikasiya dasturlaridir. Bu dasturlar 
yordamida foydalanuvchi berilganlarni uzatishda о‘z yo’nalishini tashkil qilishi 
mumkin. Berilganlar majmuasini ixtiyoriy qurilma va xotiraning ixtiyoriy adresiga 
yo’naltirishi mumkin. Filtrdan foydalanib berilganlarni tartiblash va sо‘ngra 
chiqarish oqimiga yo’naltirish mumkin.
Kiritish va chiqarish standart qurilmalari. Odatda berilganlarni kiritish 
uchun klaviaturadan foydalaniladi. Ma’lum amallar ketma-ketligi bajarilgandan 
sо‘ng ma’lumotlar majmuasi monitorga chiqariladi. Shu sababli klaviatura kiritish 
standart qurilmasi, monitor esa chiqarish standart qurilmasi deb hisoblanadi. OS da 
nostandart bо‘lmagan qurilmalarni kiritish-chiqarish qurilmasi deb elon qiluvchi 
yo’naltiruvchi funksiyalar mavjud. Bunday qurilmalar "periferiya" kiritish-chiqarish 

---

135 
qurilmalari deyiladi, chunki ular real kompyuterga nisbatan qabul qilingan deb 
hisoblanadi.
Kiritish-chiqarish qurilmalari va dasturlari. Kiritish va chiqarish 
qurilmalari kompyuter konfigurasiyasiga bog‘liq va ularning soni bir nechta bо‘lishi 
mumkin. Real vaqtda sistemaga bog‘langan qurilma va qurilmalar soni 
kompyuterning portlari sonidan kо‘p bо‘la olmaydi. Har bir qurilmani ishga 
tushirish va u bilan berilganlarni almashish OS dasturlari yordamida amalga 
oshiriladi. Dastur odatda bevosita qurilma va uning fizik xarakteristikasini hisobga 
olgan holda yaratilgan bо‘ladi. Ayrim xollarda biron bir kiritish-chiqarish qurilmasi 
о‘rniga boshqasini ishlatish, xotira bilan berilganlarni о‘zaro almashish xatolikga 
yoki umuman berilganlarni almashmaslikka olib keladi. Bunday holda bog‘lanish 
amalga oshmagani sabablaridan biri bu qurilma uchun qullanadigan dasturni mos 
kelmasligi bо‘lishi mumkin. Bunday xolda qurilmaga mos dasturni yuklab sо‘ng 
undan foydalanish tafsiya qilinadi.
Filtr - sistemali dastur yoki buyruq bо‘lib, berilganlarni kiritish qurilmasidan 
о‘qib tartiblaydi va dastur yoki buyruqda aniqlangan qurilmalarga yo’naltiradi.
Kommunikasiya - bu ikki sistemali dasturni, buyruqni, dastur va buyruqni 
yoki buyruq va dasturni birlashtirish. Bunday kо‘rinishdagi birlashtirish bir dastur 
yoki buyruqning natijasini boshqa dastur yoki buyruqga kiritish imkoniyatini beradi. 
YO’naltirilgan kiritish-chiqarish bilan kommunikasiya farqi: yo’naltirilgan kiritish-
chiqarish bu berilganlarni о‘kish yoki ularni "periferiya" qurilmasiga uzatishdir. 
Kommunikasiya esa - bu sistema dasturlari va buyruqlari orasidagi о‘zaro 
berilganlarni almashishdir. Yani berilganlarni uzatish OS ichida amalga oshiriladi.