O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi m. E. Mamarajabov, sh sh. Adinayev, R. A. Razzokov

4-§. Kompyuterning asosiy va atrof qurilmalari va ularning 
xarakteristikalari 
Hozirgi vaqtda kompyuterlar barcha sohalarning rivojlanishiga katta xissa 
qo‘shmoqda. Shu sababli kompyuterlardan foydalanish uchun ko`pchilik
foydalanuvchilar dasturlashtirish, algoritmik tillarni tezroq o`zlashtirishga harakat 
qiladilar. Jadal surstlar bilan rivojlanib borayotgan fan va texnikaning oldida
turgan masalalarni hal qilishda juda katta hisoblashlarga olib keladi va bularni
faqat kompyuterlar yordamida hisoblash mumkinligini foydalanuvchilar
tushunib yetdilar.
Shaxsiy kompyuterlar (SHK) asosan quyidagi asosiy qurilmalardan
tashkil topadi:
- tizimli blok (protsessor, unda xotira, mikroprotsessor, adapterlar
joylashgan bo`ladi, chiqarish qurilmasi (monitor);
- kiritish qurilmasi (klaviatura, sichqoncha); 
- Monitor (displey, ekran) - foydalanuvchiga matnli va grafikli 
ma`lumotlarni chiqarish uchun xizmat qiladi.
Kompyuter bilan bo`ladigan bevosita muloqotni ekranda ko`rish uchun
monitor xizmat qiladi. Monitorning ikki: monoxrom va rangli turlari mavjud
bo`lib, ular video adapter qurilmasi boshqaruvida ikki xil rejimda, matn yoki 
grafika holatlaridan birida ishlaydilar. Ular bir-biridan o`lchamlari bilan 
farqlanadi. Matnli rejimda monitor ekranni shartli ravishda 80 ta ustun, 25

---

17 
satrga bo`linadi. Shu maydonning ixtiyoriy joyida belgilar tasvirlanadi. Bu
belgilar katta va kichik lotin harflari, sonlar va yordamchi belgilar bo`lishi mumkin. 
Grafik rejimda ekranga matnli ma`lumotlardan tashqari rasm va grafik tasvirlar 
ham chiqariladi. Bunda belgi ixtiyoriy shrift va o`lchamga ega bo`ladi. Bu rejimda 
ekran nuqtalar (piksel) to`plamidan iborat. Masalan, 640 x 400 imkoniyatli monitor
ekranda gorizontaliga 640, vertikaliga 400 nuqtani tasvirlaydi. Nuqtalar soni
oshishi bilan tasvir sifati oshadi. VGA Rangli 80x25, 16 ta rang 640x480, 16 ta 
rang, SVGA Rangli 80x25, 16 ta rang 800x600, 256 ta rang Kompyuterga monitor
ulash uchun maxsus videoadapter zarur.