O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi mirzo ulugʻbek nomidagi o‘zbekiston milliy universiteti
Download 4.05 Mb. Pdf ko'rish
|
Iqtisodiyot nazariyasi
|
ing. artificial intelligence) kompyuterlarni inson aql-idroki sifatida qaraydi. Bu zamonaviy kompyuter fanlari, statistika, miya nevrologiyasi va ijtimoiy fanlarni birlashtirgan zamonaviy fandir. U insonni tan olish, tahlil qilish, qaror qabul qilish va boshqa koʻplab funktsiyalarni oʻrnini bosadigan dasturiy ta’minotdir. SI 1950- 1960 yillarda taklif qilingan. 1990 yillarda SI taraqqiyotida yangi sahifa ochildi. 1997 yilda Deep Blue nomli IBM kompyuteri shaxmat boʻyicha jahon chempioni Garri Kasparovni yenggan tarixdagi ilk kompyuter boʻldi. 2016 yilda esa Googlening AlphaGo dasturi koreyalik oʻyinchi Li Shishini yutib oldi, bu yana SI bumini keltirib chiqardi. SI keng qamrovli fan boʻlib, insonni koʻplab funktsiyalarini bajarishi mumkin. SIning yorqin namunalaridan yana biri – IBM Watson superkompyuteri boʻlib, u oʻz bazasidan kelib chiqib muayyan tilda berilgan savollarga javob beradi. Shuningdek, koʻpchilikning doimiy hamrohiga aylanib ulgurgan mobil yordamchi Siri, fotosuratlarni qayta ishlovchi Prisma kabi dasturlarni SIning yutuqlaridan biri sifatida qayd etish mumkin. SI bumini infratuzilmaning rivojlanishi va texnologiyaning yangilanishi bilan ajralib turadi. 70-yillarda shaxsiy kompyuterlarning paydo boʻlishidan boshlab, GPU va 2010 yilda murakkab hisoblash kabi apparat vositalarining rivojlanishiga qadar davr sun’iy intellektni yoshartirish uchun asos yaratdi. Shu bilan birga, Internet va mobil Internetning rivojlanishi SI imkoniyatlarini yaxshilash uchun bir qator axborotlarga olib keldi. Bundan tashqari, hisoblash kuchi an'anaviy protsessor GPUga asoslangan boʻlib, u 227 SI inqilobiga aylandi. Algoritm texnologiyasining yangilanishi SIning koʻtarilishiga yordam berdi. Eng qadimgi algoritmlar odatda an'anaviy statistik algoritmlardir, masalan, 1980-yillarda neyron tarmog'i, 1990- yillarda sayoz qatlam, 2000 yil atrofida SBM, Boosting va konveks usullarini misol keltirish mumkin. Ma'lumotlar hajmi oshgani sayin hisoblash kuchi ortadi va chuqur oʻrganish ta’siri ham ortib bormoqda. 2011 yildan soʻng, chuqur oʻrganishning yuksalishi bugungi sun'iy intellekt rivojlanishining avjiga olib chiqdi. Sun’iy intellekt (SI) kompyuterlarga oʻzlarining tajribalarini oʻrganish, berilgan parametrlarga moslashish va ilgari faqat odamlar uchun mumkin boʻlgan vazifalarni bajarish imkonini beradi. SIni amalga oshirishning koʻp holatlarida - kompyuter shaxmatchilaridan tortib uchuvchisiz transport vositalarigacha - chuqur oʻrganish va tabiiy tillarni qayta ishlash imkoniyati juda muhimdir. Ushbu texnologiyalar tufayli kompyuterlarga katta miqdordagi ma’lumotlarni qayta ishlash va ulardagi bogʻliqliklarni aniqlash orqali muayyan vazifalarni bajarishga “oʻrgatish” mumkin 67 . “Sun’iy intellekt” atamasi 1956 yilda paydo boʻlgan, ammo bugungi kunda SI texnologiyasi ma'lumotlar hajmini koʻpaytirish, algoritmlarni takomillashtirish, hisoblash quvvatini va ma'lumotlarni saqlash vositalarini optimallashtirish fonida haqiqiy mashhurlikka erishdi. Oʻtgan asrning 50-yillarida boshlangan SI sohasidagi birinchi tadqiqot muammolarni hal qilish va ramziy hisoblash tizimlarini rivojlantirishga qaratilgan edi. 60-yillarda ushbu soha AQSh Mudofaa vazirligining qiziqishini uyg'otdi: AQSh harbiylari insonning aqliy faoliyatini imitasiya qilish uchun kompyuterlarni oʻrganishni boshlashdi. Masalan, mudofaa vazirligining Ilg'or tadqiqot loyihalari agentligi (DARPA) 1970-yillarda bir qator virtual koʻcha xaritalari loyihalarini yakunladi. Va DARPA mutaxassislari Siri, Alexa va Cortana paydo boʻlishidan ancha oldin 2003 yilda aqlli shaxsiy yordamchilarni yaratishga muvaffaq boʻlishdi. Ushbu ishlar zamonaviy kompyuterlarda, xususan, qarorlarni qoʻllab-quvvatlash tizimlarida va inson imkoniyatlarini kengaytirish uchun ishlab chiqilgan aqlli qidiruv tizimlarida qoʻllaniladigan avtomatlashtirish va rasmiy mantiqiy tamoyillar uchun asos 67 https://www.sas.com/ru_ru/insights/articles/analytics/what-is-artificial-intelligence.html 228 boʻldi. Garchi SI koʻpincha ilmiy fantastika filmlari va romanlarida insonga oʻxshash dunyoni zabt etgan qudratli robotlar sifatida tasvirlangan boʻlsa-da, hozirgi bosqichda SI texnologiyasini rivojlantirish unchalik vahimali emas. Aksincha, sun’iy intellect texnologiyalarini rivojlantirish iqtisodiyotning barcha sohalarida katta foyda keltiradi. Sogʻliqni saqlash, chakana savdo va boshqa sohalarda sun’iy intellekt texnologiyalaridan foydalanish ayniqsa samaralidir. Sun’iy intellekt sohasidagi tadqiqotlar ikkita yo’nalishda olib boriladi: 1) Bionik – sun’iy aql yaratish maqsadida inson miyasi faoliyatining psixofiziologik sun’iy tizimlari yordamida modellashtirishga qaratilgan harakatlar; 2) Pragmatik – EHM lardan foydalanib, fikrlash faoliyatini o’zini emas, balki jarayonning natijasini ko’rsatuvchi dasturlarni yaratish. Birinchi yo’nalish – neyrokibernetika asosida katta sonli (14 milliard atrofida) bir-biri bilan bog’langan va o’zaro ta’sir ko’rsatuvchi nerv to’qimalari-neyronlardan inson bosh miyasi faoliyatini apparatli modellashtirishga tayanadi. 1950-yillardayoq nerv to’qimalarini modellashtiruvchi chegaraviy qurilma – perseptron yaratilgan. Kam unumdorlikka ega birinchi EHMlarda miyaning biologik strukturasini amalga oshirish imkoni bo’lmagan. Hozirda mikroelektronika bir necha ming mikroprotsessorlar-neyrokompyuterlardan iborat hisoblash tizimlarini qurish imkonini beradi. Ularning asosiy xususiyati – ichki tuzilmani o’zgartishi qobiliyati va xuddi insondek o’rgatishdir. Ikkinchi yo’nalish- SIning pragmatik yo’nalishi intellektual masalalarni yechish uchun EHMlar dasturiy ta’minotining natijasini beradi. Bular birinchi navbatda, tabiiy-til dasturlaridir. Ular matnni bir tildan 2- tilga tarjima qilish, katta hajmli xujjatlardan referatlar tayyorlash, ertak va she’rlar uchun mantlar tuzish, teleseriallar uchun stsenariylar yozish imkonini beradi. Musiqiy dasturlar musiqiy asarlarni yozish, tayyor musiqiy asarlarni tahlil qilish, turli uslubdagi ijrolarni imitatsiya qilishi ham mumkin. Anglovchi dasturlar matnning to’g’riligini tekshirish, skanerlashda qo’lyozmadagi belgilarni o’girish imkoniyatini beradi. Ovoz analizatorlari va sintezatorlari texnik qurilmalardagi tovushni boshqarish va ovozli xabarlarni jo’natish imkonini beradi. 229 Sun’iy intellekt tizimining xususiyatlari ichki interpretatsiya tarkibiylik bog’liqlik faollik Hozir butun Yer yuziga “koronavirus” infeksiyasi tarqalgan. Oʻzbekistonda hali ham bu virus avj olib bormoqda. Qanchadan-qancha shifokorlar bu virus bilan kasallangan bemorlarni davolash maqsadida oʻzlari ham shu kasalga chalinishmoqda. Lekin bunga “Sun’iy intellekt” texnologiyasidan foydalanish orqali yechim topish mumkin. Ya’ni, gʻoya shundan iboratki, shifokorlarni bu yuqumli virusdan omon saqlash uchun ularning oʻrniga bemorlarga qarash uchun har bir kasalxonaga sun’iy intellekt kiritilgan robotni qo’yish kerak. Ular tezlik bilan har bir kasalning oldiga borib uning haroratini o`lchab, kerakli dori-darmonlar berib, boshqa kasalning oldiga yetib borishi mumkin. Shifokorlarning o`rniga robotlardan foydalanish virus yuqush xavfini tug`dirmaydi va ish haqi olmaydi. Lekin bunday robotlardan ko`plab rivojlangan mamlakatlarda sun`iy intellektga asoslangan robotlar kasalxonalarda bemorlarga g`amxo`lik qilmoqdalar. Saratonni aniqlash uchun foydalanib kelingan sun’iy intellekt endi COVID-19 koronavirusini topishda ham ishlatiladi. Dasturiy ta’minotdan Xitoyning 34 ta gospitalida foydalanildi va uning yordamida 32 mingdan ortiq holat boʻyicha tekshiruvlar oʻtkazildi. O`zbekistonda yaqinda Qashqadayo viloyati G`uzor tumanidan ham bir yurtdoshimiz bunday sun`iy intellektga asoslangan robotlar yaratdi. Bu robotlar dezinfeksiyaga mo`ljallangan. Demak, yanada ko`p funksiyali robotlarni taqdim etish imkoniyati bor. Sun'iy intellektni tadqiq qilishning beshta asosiy yoʻnalishi mavjud. 1. Ma'lumot va hisoblash quvvatini oʻz ichiga olgan infratuzilma qurilishidir. Ma'lumotlar qanchalik katta boʻlsa, sun'iy aql kuchliroq boʻladi. 2. Konvulsion neyron tarmoqlari, LSTMni ketma-ket oʻrganish, Q- Learning va chuqur oʻrganish kabi mashinali oʻqish algoritmlaridir. 3. Kompyuter koʻrish qobiliyati, ovozli muhandislik va tabiiy tilni qayta ishlash kabi muhim texnik yoʻnalish va muammolar. Qurilmani 230 oʻrganish algoritmlari asosida yaratilishi mumkin boʻlgan qarorlarni qabul qilish tizimlari, masalan, mustahkamlashni oʻrganish yoki katta ma'lumotlarni tahlil qilish kabi statistik tizimlar mavjud. 4. Tasvirni aniqlash, nutqni anglash, mashinali tarjima qilish va shunga oʻxshashlar kabi oʻziga xos texnologiyadir. Sun'iy intellektni moliya, tibbiyot, Internet, transport va oʻyinlarda qoʻllash kabi eng yaxshi sanoat yechimlari muhim boʻlgan qadriyatdir. Shuni ta'kidlash kerakki, mashinali oʻqish va chuqur oʻrganish oʻrtasida hali ham farq bor. 5. Chuqur oʻrganish - bu mashinali oʻqishning bir turi boʻlsa-da, chuqur oʻrganish - bu modelni yanada chuqurroq tushunish uchun modelni yanada murakkab qilish uchun chuqur neyron tarmoqlaridan foydalanishni anglatadi. Download 4.05 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|