O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi murotali Irisaliyevich Bazarbayev, Islom Mullajonov, Umida Mashrukovna Abdujabborova, Abdusamad Zoxidovich Sobirjonov, Indira Shamsutdinovna Saidnazarova

KFK— 2 fotoelektrokolorimetrning ishlash printsipi.
KFK-2 konsentrsion fotoelektrokorimetri qattik jism va suyuqliklar eritmalarining o`tkazish koeffitsientlarini, optik zichliklarini, shunidek svetofiltrlar yordamida ajratib olinadigan 315 dan to 980 nm gacha bo`lgan tulqin uzunliklari oralig`ida darajalash grafigini tuzish metodi yordamida eritmalardagi moddaning konsentratsiyasini o`lchashga mo`ljallangan.
Bu kolorimetr yordamida utkazish koeffisentini aniklash prinsipi, tekshirilayotgan eritma va erituvchidan utgan yoruglik okimining nisbatini ulchashga asoslangandir.

KFK-2 FEK ning optik sxemasi 1-rasmda keltirilgan.
1-lampadan kelayotgan yorug`lik 2- kondensor yordamida ma'lum diametrli parallel nurlar dastasiga shakllanadi, keyin 3-svetofiltrdan va 4-tekshiriladigan eritmali (erituvchi) kyuvetadan o`tib, fotopriemniklardan biriga tushadi, ularning har qaysisi spektrning ma'lum oralig`ida ishlaydi:

• 
  fotoelement f-26 (6) - 315 + 540 nm oraligida.
  
• 
  fotodiod FD -24 K (7) - 590+980 nm oralig`ida ishlaydi.
  

Fotopriemniklar oldida yorug`lik oqimini ikki qismga bo`ladigan ajratuvchi plastina (5) joylashgan, u yorug`lik oqimining 10% ni FD -24 K ga; 90% ni fotoelement F -26 ga yo`naltiradi.
Kolorimetrda mikroanaliz o`tkazish uchun har xil kyuvetalar to`plami joylashtiriladigan maxsus moslama nazarda tutilgan.
Ulangan fotopriemniklarning toki o`zgarmas tok kuchaytirgichi yordamida kuchaytirilib, ko`rsatishi tekshiriladigan eritmadan (yoki erituvchidan) o`tadigan yorug`lik oqimiga proportsional bo`lgan mikroampermetr -1 (2-rasm) ga uzatiladi.

Mikoampermetrning shkalasi o`tkazish koeffitsienti va optik zichlik birliklarida darajalangan.
Rangli svetofiltrlar shunday tenlanganki, u eritma o`tkazadigan yorug`lik to`lqin uzunliklarini yutishi lozim. Shunda tekshiriladigan eritma va toza erituvchining optik zichliklari orasidagi farq maksimal bo`ladi.
KFK -2 kolorimetri 3-ruchka bilan almashtiriladigan II ta svetofiltrga ega (2-rasm).
Spektrning muayyan soxasida ishlaydigan fotopriyomnik «Чувствительность» 5 -ruchkasi yordamida ulanadi.
Bunda kolorimetrning yuz tomonida qora rangda yozilgan «1», «2», «3» holatlar, qora rangda yozilgan 315, 364, 400, 4406, 490, 540 nm li svetofiltrlar qo`llanilganda ishlatiladi. Bu holda fotoelement F-26 ishlaydi.
Qizil rang yozilgan «1», «2», «3» holatlar, qizil rangda yozilgan 590,670,750,870,980 nm li svetofiltrlar qo`llanilganda ishlatiladi. Bu holda FD - 24 K fotodiodi ishlaydi.
Yorug`lik dastasi yo`lidagi kyuvetalarning almashtirish 4-ruchkani oxirigacha surish yordamida amalga oshiriladi.
Shuningdek, kolorimetr sochuvchi eritmalar, emul’siyalar va kolloid eritmalarning o`tkazuvchanlik koeffitsiyentlarini o`lchash imkonini beradi. Kolorimetr suv ta`minoti, metallurgiya, kimyo, oziq-ovqat ishlab chiqarishi, qishloq xo`jaligi, tibbiyot va boshqa sohalarda qo`llaniladi.
Kolorimetr ishlashi uchun quyidagi sharoitlar normal hisoblanadi:tashqi muhit temperaturasi (20+5)^oS, havo namligi 45-80%, foydalaniladigan kuchlanish (220+4, 4)V, chastota 50Gts.
4. 2. Optik sxema (1-rasm)
Lampa 1 ning tolasi kondensor 2 bilan diafragma (3) tekisligida tasvirlanadi. Ushbu tasvir 4, 5 ob`ektiv yordamida ob`ektivdan 300 mm masofada turgan tekislikka 10x kattalashtirish bilan tushiriladi. Tekshirilayotgan suyuqlik solingan kyuveta 10 himoya shishalari 9. 11 orasidagi yorug`lik dastasiga kiritiladi. Spektrning keng qismidan tor qismlarini ajratish uchun kolorimetrda rangli yorug`lik fil’trlari 8 o`rnatilgan.
Issiqlikdan himoya qiluvchi yorug`lik fil’tri yorug`lik dastasi6 ga spektrning ko`rinuvchi sohasida (400-590 nm) ishlash uchun o`rnatilgan. 400-540 nm spektral diapazonda ishlash vaqtida yorug`lik oqimini susaytirish maqsadida neytral yorug`lik fil’trlari o`rnatilgan.
Fotopriyomnikla spektrning turli sohalarida ishlaydi:
F-26 17 fotoelementi spektrning 315-540nm; FD-24 K 12 fotodiodi-spetrning 590-980nm sohasida.
Plastina 15 yorug`lik oqimini ikkiga ajratadi: yorug`lik oqimining 10% miqdori FD-24K fotodiodiga va 90% miqdori F-26 fotoelementiga yo`naltiriladi.
FD-24K fotopriyomnikidan qabul qilinayotgan fototoklarni tekshirish maqsadida turli rangli yorug`lik fil’trlari bilan ish ko`riladi. KFK-2 da rangli shishadan yasalgan yorug`lik fil’tri o`rnatilgan.
Kichik hajmdagi kyuvetalar 19 bilan ishlashda kyuvetalar bo`limiga mikroanaliz uchun qo`shimcha qism 21 kiritilgan. Linzalar-20 mikrokyuvetalar yoki probirkalar o`rnatilgan joyda yorug`lik oqimini kamaytiradi. Linzalar 18 yorug`lik oqimini dastlabki diametrgacha tiklaydi.
4. 3. Elektr sxema
Kolorimetrning elektr sxemasi yorug`lik nurlanishini elektr signallarga aylantiruvchi o`zgartirgichdan (fotopriyomniklarda), doimiy tok o`lchovchi kuchaytirgichidan, kuchlanish stabilizatorlaridan, shuningdek, kuchlanish manbasidan iborat.
Fotopriyomnik va doimiy tok kuchaytirgichi barcha elementlari optik blokda joylashgan bo`lib, kuchlanish stabilizatorlari transformator transformator bilan kuchlanish blokida joylashgan.
Kolorimetrning ish printsipini tushintiruvchi blok-sxema 2-rasmda keltirilgan.
F-yorug`lik oqimi tekshiriluvchi suyuqlik orqali o`tib, bir vaqtning o`zida FD-24K va F-26 fotopriyomniklariga ta`sir qiladi. Doimiy tok kuchaytirgichining kirishi fotopriyomniklarning bittasiga ulanga.
3-rasmda optik blokning printsipial elektr sxemasi tasvirlangan.
5. Kolorimetr qismlarining tuzilishi va ishlashi.
5. 1. Optik blokka quyidagi qismlar kiradi:
-yoritgich;
-optikali gardish;
-yorug`lik fil’trdari;
-kyuveta bo`limi;
-kyuveta ushlagich;
-doimiy tok kuchaytirgichiga va boshqarish elementlariga ega fotometrik qurilma;
-qayd etuvchi qism;