O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi navoiy davlat konchilik va texnologiyalar universiteti energo-mexanika fakulteti 11b-20 tja guruh talabasi Rahmatov Avazbekning hisobot ishi

Sath o'lchovchi asboblar tavsifi

Texnologik jarayonlarni avtomatlashtirish masalasini hal qilish ko‘pincha rezervuarlardagi suyuqlik, bunkerlardagi to‘kilib sochiladigan, qattiq bo‘lakchalardan iborat moddalarning sath balandligini o‘lchash, nazorat qilish bilan bog‘liq bo‘ladi. Sath deb texnologik apparatning ishchi muhit - suyuqlik yoki sochiluvchan jismlar bilan toidirilish balandligiga aytiladi. Ishchi muhit sathi texnologik parametr hisoblanib, bu parametr axborot texnologik apparatning ish rejimini nazorat qilish, ayrim hollarda ishlab chiqarish jarayonini boshqarish uchun zarurdir.
Sath o‘lchov asboblari juda ko‘p turli bo‘lib, ularning eng asosiylari sifatida qalqovichli, pyezometrik, mexanik, elektrik, radioaktiv va boshqa sath o‘lchagichlarni ko‘rsatish mumkin.
Sath o‘lchashning vizual vositalari
Mazkur o’lchash vositalariga o’lchov chizg’lchlari, reykalar, lotli ruletkalar (silindrik sterokenli) va sath o’lchovchi shishalar (oxirgisi ko‘proq qo’laniladi) kiradi. Sathni sath o’lchovchi shishalar yordamida o’lchash tutash idishlar qonuniga asoslangandir. Sath o’lchagich shishaning prinsipial sxemasini ko‘rib chiqamiz (eng keng tarqalganligi sababli). Sxema 11.1-rasmda keltirilgan. Shisha-ko‘rsatkich 1 armatura yordamida idishning pastki va ustki qismlari bilan birlashtiriladi. 1 trubkadagi suyuqlik meniskining holatini kuzatib, idishdagi suyuqlik sathining holati haqida fikr yuritiladi. Rezervuardagi va shisha trubka(nay)dagi suyuqlik teyaturalari farqiga bog’liq bo’lg an qo‘shimcha xatolikni bartaraf etish uchun o’lchashdan avval sath o’lchagich shishalar yuviladi. Suyuqliklar sathini ko’rsatuvchi shishalarning ishlashi tutash idishlar printsipiga asoslangan. Ular obyektning, ochiq idishlarda tubiga va bosimda ishlaydigan idishlarda esa, tub qismiga va tepasiga ulanadi. Bu shishalar, ularni tizimdan uzish uchun va havo haydab tozalash uchun, qo’shimcha kranlar bilan ta’minlanadilar.

11.1-rasm. Texnologik apparatlarda shisha-ko‘rsatkichlarni o‘rnatish sxemasi.

Vizual darajani o'lchash
Shuni ta'kidlash kerakki, bunday o'lchov vositalariga o'lchov o'lchagichlari, relslar, lenta o'lchovi (silindrsimon steroken) va darajani o'lchash uchun ko'zoynaklar kiradi (ikkinchisi tez-tez ishlatiladi). Yuzaki ko'zoynak bilan sirtni o'lchash kontaktli tomir qonuniga asoslanadi.
Keling, daraja o'lchagichli stakanning sxematik diagrammasini ko'rib chiqaylik (chunki u eng keng tarqalgan). 5.1-sxema rasmda ko'rsatilgan. Indikator idishning pastki va yuqori qismiga Shisha 1 armatura yordamida ulanadi.1-naydagi suyuqlikning menisk holatini kuzatib, idishdagi suyuqlik darajasining holatini hisobga oling. Tankdagi suyuqlik va shisha trubka (nay) o'rtasidagi harorat farqi bilan bog'liq qo'shimcha xatolikni bartaraf qilish uchun o'lchovdan oldin daraja ko'rsatkichi bo'lgan idishlar yuviladi. Ushbu funktsiyani valf 2 amalga oshiradi. Mexanik quvvatning pastligi tufayli o'lchash ko'zasining uzunligi 0,5 m dan oshmasligi kerak.
Shuning uchun, tanklardagi darajani o'lchash uchun ular bir-birini to'ldirish uchun bir nechta darajali o'lchov idishlari o'rnatiladi. Darajani o'lchash idishlari 3 MPa gacha bo'lgan bosim va 300 ° S gacha bo'lgan haroratlarda qo'llaniladi. Darajani o'lchash uchun ko'zoynak bilan sirtni o'lchashning mutlaq xatosi ± (1-2) mm.
Odatda, u inson tomonidan boshqariladigan qurilmalarda qo'llaniladi. Boshqa bir qator texnik cheklovlar mavjud. Sarflanadigan shishalar 3 MPa gacha va 300 ° gacha bo'lgan haroratlarda qo'llaniladi.
Bu vazifani ventil 2 bajaradi. Mexanik mustahkamligi past bo‘lganligi sababli sath o‘lchagich shishalarni uzunligi 0.5 m ortiq bo‘lmaydi. Shuning uchun, rezervuarlarda sathni o’lchash uchun ularda bir- birini to ‘ldirib turuvchi bir nechta sath o‘lchagich shishalar o‘rnatiladi. Sath o‘lchagich shishalar 3 M Pa bosimgacha va 300°C haroratgacha qo‘llaniladi. Sathni satho‘lchagich shishalar bilan o‘lchashning absolut xatoligi ± ( 1-2 ) mm. Qoida bo‘yicha inson kuzatayotgan qurilmalarda qo‘llaniladi.
Ko‘rsatish oynasi suyuqlik sathining balandligini o‘lchaydigan eng sodda moslama. Ko‘rsatish oynalari ularni idishdan uzib qo‘yish va sistemani havo haydab tozalash uchun ventillar yoki jo‘mraklar bilan ta’minlanadi. Bosim ostida ishlaydigan idishlarning ko‘rsatish oynalari armaturasida, odatda, saqlovchi qurilmalar o‘rnatilgan bo‘ladi, ular oyna tasodifan singanda, kanallarni avtomatik berkitadi.

11.2-rasm. a) yorug‘lik o‘tadigan oyna. b) akslanadigan ko‘rsatish oyna
v) bir necha oynalar
Yorug‘lik o‘tadigan (11.2-rasm, a) va akslanadigan (11.2- rasm, b) ko‘rsatish oynalari mavjud. O‘tadigan yorug‘lik oynalarida suyuqlikning sathi uning ko‘rsatish naychasidagi holatini kuzatish yordamida o‘lchanadi. Yuqori bosimlarda yorug‘lik akslanadigan ko‘rsatish oynasi qo‘llaniladi, ularning sirtida suyuqlik tomonidan vertikal qirrali ariqchalar chizib qo‘yilgan. Yorug‘lik nurlari oynaga tushib gaz sohasidagi ariqchalarning og‘ma qirralaridan akslanadi va suyuqlik bilan to‘ldirilgan soha ichiga o‘tadi. Shuning uchun oynaning suyuqlikka tegib turgan qismi qoramtir bo‘lib tuyuladi, oynaning bug‘ yoki gazga tegib turgan qismi esa kumush-oq bo‘lib ko‘rinadi. Bunday ko‘rsatish oynalari 2,94 MPa gacha bosimga va 300°C gacha temperaturaga mo‘ljallangan. Mustahkamlik shartiga ko‘ra uzunligi 0,5 m dan ortiq bo‘lgan ko‘rsatish oy­nalari tavsiya etilmaydi. Shuning uchun sathning katta o‘zgarish chegaralarida bir necha oynalar (11.2-rasm, v) shunday o‘rnatiladiki, avvalgisining yuqorisi keyingisining pasti bi­lan berkilib turadi. Bunday o‘lchagichlarning asosiy qo‘shimcha xatoligi manbai nazorat qilinayotgan idish va oynadagi suyuqlik zichliklarining temperatura turlichaligidan kelib chiqadigan farqidan iborat. Zichliklarning turlichaligi idish va ko‘rsatish oynasida sathlarning turli bo‘lishiga olib keladi. Bunda o‘lchashning ab­solyut xatoligi quyidagi formula bilan hisoblanishi mumkin:
(11.1)
bunda h₁ va h₂ idish va ko‘rsatish oynasidagi suyuqlik sathi balandliklari; ρ₁ va ρ₂ idish va ko‘rsatish oynasidagi suyuqliklarning zichligi.
Xatolik katta qiymatlarga erishishi mumkin, shuning uchun uni kamaytirish maqsadida yo asbobni issiqlikdan izolyasiyalash, yoki hisob olishdan avval idishdagi suyuqlikni haydab uni tozalash zarur.

11.3-rasmda sath o’lchashning vizuval vositalari ko’rinishi ko’rsatilgan.

2.