O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi namangan davlat universiteti

Tinchlantiruvchi dorivor o’simliklar. Gulizardak (tanasi), dalachoy (tanasi, 
guli, ildizi), do’lana (guli, mevasi), dug’bo’y (bargi), ittikanak (tanasi), kiyiko’t 
(tanasi), ko’knori (ko’sakchasi, shirasi), osiyo yalpizi (bargi), sariqandiz (ildizi), 
sachratqi (ildizi), terak (kurtagi), tirnoqgul (savatchaguli), tog’rayhon (tanasi, efir 
moyi), ukrop (tanasi, urug’i), choyo’t (tanasi), qalampir yalpiz (bargi), qovun 
(mevasi), qoraandiz (ildizi), qoqi (ildizi). 
Uxlatuvchi dorivor o’simliklar. Asarun (ildizi, ildizpoyasi), arslonquloq 
(bargi), do’lana (guli, mevasi), ko’knori (ko’sakchasi), lolaqizg’aldoq (ko’sakchasi), 
shuvoq (tanasi), ermon (tanasi). 
Qonni to’xtatuvchi dorivor o’simliklar. Birsepar (tanasi), bozulbong (tanasi), 
gazandao’t (bargi), dalachoy (tanasi), dastarbosh (tanasi), jag’-jag’ (tanasi), 
ittikanak (tanasi), kelin tili (tanasi, ildizpoyasi), na’matak (mevasi), otquloq (urug’i, 
ildizi), oqqurt (bargi), rovoch (urug’i, ildizi), toron (urug’i, ildizi), totim (bargi), 
chiroyli toron (ildizi), choyo’t (tanasi), qontepar (ildizi), qo’ypechak (bargi). 
Oddiy bo’ymodaron - Achillea Millefolium L. astradoshlar - Asteraceae 
(murakkabguldoshlar - Compositae) oilasiga kiradi.
Ko’p yillik bo’yi 20—50 (bahzan 80) sm ga yetadigan o’t o’simlik. 
Ildizpoyasi shoxlangan bo’lib, yer ostki novda hosil qiladi. Bunday novdadan 

---

96 
ildizoldi barglar va poyalar o’sib chiqadi. poyasi bir nechta, tik o’suvchi, yuqori 
qismi shoxlangan bo’lib, ular qalqonsimon gul to’plamlari bilan tamomlanadi. Bargi 
oddiy, ikki marta patsimon ajralgan bo’lib, poyada bandsiz ketma-ket o’rnashgan. 
Gullari savatchaga to’plangan. Savatchalar o’z navbatida qalqonsimon to’p gulni 
tashkil etadi. Mevasi — yassi, tuxumsimon, kulrang pista. 
Iyun oyidan boshlab yoz oxirlarigacha gullaydi, mevasi avgustdan boshlab 
yetiladi. 
Geografik tarqalishi. O’simlik keng tarqalgan bo’lib, o’rmon, o’rmon-cho’l 
va cho’l hududlarida hamda tog’li tumanlarda (tog’ etaklaridagi tekisliklarda, tog’ 
yonbag’irlarda) ochiq yalangliklarda va quruq o’tloqlar, qirlar, yo’l yoqalari, o’rmon 
chetlari va boshqa yerlarda o’sadi. 
Kimyoviy tarkibi. Mahsulot tarkibida karotin, K va C vitaminlar, axillein va 
betonitsin alkaloidlari, 0,8% gacha efir moyi, matrikarin izomeri, millefin laktoni, 
0,31% xolin, as’aragin, smola, oshlovchi, achchiq (‘roxamazulen-axillin) va boshqa 
moddalar bo’ladi. 
Efir moyi tarkibida 1—4% gacha xamazulen (asosiy qismi, efir moyini olish 
vaqtida ‘roxamazulendan hosil bo’ladi), tuyon, kamfora, borneol, kariofillen, 10% 
gacha sineol, chumoli, sirka va valerian kislotalar bor. 
Ishlatilishi. Mahsulotning dorivor preparatlari mehda-ichak (mehda yarasi va 
gastrit hamda shilliq qavatning yallig’lanishi) kasalliklarini davolash, ishtaha ochish 
va qon to’xtatuvchi dori sifatida (ichakdan, bachadondan va gemorroidal qon oqishi) 
hamda burun, milk va yaralar qonaganda uni to’xtatish uchun ishlatiladi. 
Dorivor preparatlari. Suyuq ekstrakt, damlama, yer ustki qismi kukuni ( 
poroshogi). 
Mahsulot ishtaha ochish, qon oqishini to’xtatish uchun va mehda-ichak 
kasalliklarida ishlatiladigan yig’malar — choylar tarkibiga kiradi.