O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan muhandislik-texnologiya instituti «kimyoviy texnologiya» kafedrasi

 
REAL GAZLARNI XOLAT TENGLAMALARI. 
Har qanday gazni uchta - hajm (V), bosim (R), temperatura (T) kabi o’lchovi 
bo’lib, ulardan ikkitasi ma’lum bo’lsa, gazning holatini to’la ifodalash mumkin. Ularni 
o’z hajmilari bor. Yuqori bosim va past temperaturada (kritik holatga yaqin holatda) 
Mendeleev-Klayperon tenglamasini real gazlarga qo’llab bo’lmaydi. 
PV=p*R*T - bu Mendeleev-Klayperon tenglamasi. 
Real gazlar uchun Vander-Val’s tenglamasi qo’llanadi: 
(P-(a/V
2
))*(V-v)=RT 
Bu yerda: a-real gazlarning ichki bosimi; 
a/V
2
-ichki tortishuv kuchlari; 
v-atom va molekulalarning xususiy hajmi. 
Real gazlarni ideal gazlardan farqlari shundaki, real gazlarga uta qizigan bug’ 
sifatida karalishi mumkin, chunki bug’ning sekin-asta sovutilsa, u suyuklikka aylanadi, 
sovutish yana davom etirilsa u kristal holatga o’tadi. 
Ideal gazlar xar qancha sovutisa ham suyuklikka o’tmaydi. Gaz-suyuklik, 
suyuklik-qattiq, qattiq-gaz muvozanatdabo’lib turgan sharoitlar kritik holat deyiladi, va 
bunga to’g’ri kelgan R
k
, T
k
, V
k
larni kritik bosim, krtik temperatura va kritik hajm deb 
ataladi. Kritik xaroratdan yuqori xaroratda xech bir gazni suyuklikka utkazib 

---

bo’lmaydi, kritik xaroratdan past xaroratda esa gazni suyuklikka aytantirish mumkin. 
Sababi, birinchi holatda modda gaz, ikkinchi holatda esa bug’ holatida bo’lishidir. 
Agarda gazlarni kritik o’lchamlarini Vander-Valьs doimiylari orqali quyidagicha 
belgilasak: 
R
k
=(a/27v
2
) (21.8.) 
V
k
=3v (21.9.) 
T
k
=(8a/27*R*v) (21.10.) 
(bu yerda: R-universal gaz doimiysi, R=8,31 g/mol*grad.) 
Vader-Valьsni keltirilgan teglamasi kelib chiqadi: 
(+(3/
2
))*(3-1)=8 (21.11.) 
Bu yerda: =(R/R
k
) (21.12.) 
=(V/V
k
) (21.13.) 
=(T/T
k
) (21.14.) 
ya’ni, , ,  lar keltirilgan bosim, hajm, temperaturadir.