O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan muhandislik-texnologiya instituti «kimyoviy texnologiya» kafedrasi

Nitrаt kislоtаni sаqlаshvа tаshish. Оdаtdа 47—60% li HNО
3
zаnglаmаydigаn 
po‘lаtdаn yasаlgаn rеzеrvuаrlаrdа, kоnsеntrlаngаn (96—98% li) HNО
3
esа аlyuminiy 
idishlаrdа sаqlаnаdi. 
Kuchsiz kоnsеntrаsiyali HNО
3 
zаnglаmаydigаn po‘lаt shistеrnаlаrdа, 30—50 litrli 
shishа idishlаrdа, kоn-sеntrlаngаnlаri esа аlyuminiy shistеrnаlаrdа tаshilаdi. 
Ko‘pinchа kоnsеntrlаngаn HNО
3 
gа 7,5% kupоrоs yog‘idаn (mеlаnj аrаlаshmаsi 
dеyilаdi) qo‘shib uglеrоdli po‘lаtdаn yasаlgаn shistеrnаlаrdа tаshilаdi. 
Tаyanch so‘zvа ibоrаlаr: 
1 
Nitrаt kislоtа оlinish usullаri 
2 
Аzоtni оksidlаsh 
3 
Аmmiаkni оksidlаsh 
4 
Аmmiаkni оksidlаsh sхеmаsi 
5 
Nitrаt kislоtа sintеzi 
6 
Kоnsеntrlаngаn nitrаt kislоtа оlish usullаri 
7 
Nitrаt kislоtа sintеzi аvtоklаvi 

---

16-MARUZA 
KARBAMID ISHLAB CHIQARISH TEXNOLOGIYASI 
Reja: 
1. Karbamidning xossalari 
2. Ammiak va karbonat angidriddan karbamid sintez qilishning fizik-kimyoviy 
asoslari 
3. Karbamid ishlab chiqarish usullari 
4. To’la suyuqlik retsiklida karbamid sintezi 
5. Karbamid eritmasidan tayyor mahsulot olish 
 
Olim A.I.Bazarov tomonidan 1968 yilda ammiakning karbonat angidrid bilan 
uzaro ta’sirida sodir bo’ladigan qaytar jarayon kashf etilgan: 
2NH
3
+ CO
2 
 NH
2
COONH
4 
NH
2
CONH
2
+ H2O 
Natijada ammoniy karbamat va uning parchalanishi natijasida karbamid, xalq
tili bilan aytilganda mochevina deb ataladigan modda hosil bo’ladi. Xozirgi paytda bu 
jarayondan butun dunyo amaliyotida foydalaniladi. 
Karbamidning xossalari 
Karbamid — karbonat kislotaning diamid tuzi bo’lib, mochevina deb ham 
ataladi. U rangsiz, xidsiz kristall modda bo’lib, 25°S dagi zichligi 1330 kg/m
3
ga teng, 
132,7°S da suyuqlanadi. Texnik mahsulot esa oq yoki sarg’ish rangli ignasimon 
rombik prizmatik shakldagi kristallardan iboratdir. Suyuqlanish xaroratigacha 
atmosfera bosimida qizdirilganda ammiak gazi ajralib chiqishi bilan parchalanadi. Bu 
jarayonda dastavval ammoniy tsianat hosil bo’ladi, so’ngra tsianat kislota va 
ammiakgacha parchalanadi: 
(NH
2
)
2
CONH
4
OCNHOCN + NH
3