O`zbekiston Respublikasi Oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi, Namangan Muhandislik-Qurilish Instituti

O`zbekiston Respublikasi
Oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi,
Namangan Muhandislik-Qurilish Instituti.



«____________________________» fakulteti.


«____________________________» kafedrasi.


«__________________________________________________»

Bajaruvchi: ___________________

Qabul qiluvchi: ___________________

Namangan 2023.

Arxitekturaviy kompozitsiyasni badiiy vositalari.

Reja.

1. 
   Me'morchilikning badiiy vositalari.
   

2. 
   Me'morchilikda tektonika tushunchasi.
   

3. 
   Konstruktsiya va me'morlik shakli orasidagi
   

mutanosiblik.

Me'morchilikning badiiy vositalari.
Kompozitsiya me'moriy asarlarda ishlatiladigan badiiy vositalarning uzaro boglikligini aniklaydi. Uymakorlik uchun spetsifik va asosiysi badiiy vositalarning ifodalanishi ya'ni uning formalarini fazo va tektonikani tashkil kilishdir. (Tektonika-konstruktsiya va material ishlashining tashki badiiy ifodalanishidir.) bu ikki boglik vosita fazo va uni tashkil kiluvchi kobigi me'morchilik asarida ajralmasdir. Fazoni tashkil kilish uymakorlikda funktsional texnika konstruktiv va estetik talablarga buysunadi. Bu yerda estetik nafakat ideal ifodalanishda, jamiyat va asrdan paydo bulgan balki, insonning psixofiziologik zakomer xis-tuygulariga xam javob buladi. Bu zakomerlik me'morchilikning xamma rivojlangan davrlardagi formalarining tarkib topish usullarini aniklaydi. Bunday usullarga: simmetriya va assimetriya, iyuans va kontrast, ritm, bulak va umumiylik orasidagi proportsiya va moslashishning ma'lum tiklanishlari misol buladi. Obrazli ifodalanishga me'morchilikda masshtab xam katta ta'sir kursatadi, ya'ni inshoatlarning insonlar bilan solishtirilishi. Bu xususiyat yana kabul kilishning psixofiziologik mexanizmiga xam boglik. Uymakorlikning badiiy vositalari yana, predmetning ustki kismini kayta ishlash, uning rangi va fakturasini xam tuldiradi. Me'morchilik formasini tashkil kilishda insonlarning kabul kilish jixatlari xam xisobga olnishi kerak, optik illyuziyaning paydo bulishiday. Optik illyuziya – kattalikning yolgon baxosi, forma va masofaning xam yolgon kurinishidir, optik kuzning paydo kilishligi va psixik sistemaning kabul kilinishligi ogoxlantirishligi, tugrilanishi yoki akl bilan ishlatilishligi kerak. Aks xolda uylab kuyilgan estetik effekt buzilishi mumkin. Fazoviy sistema va tektonika kurish – bu me'morchilikning asosiy kompozitsion vositasi, funktsional tarkib topish va uning konstruktsiyasi bilan uzviy bogliklikdir. Simmetriya va asimmetriya, iyuans va kontrast, ritm, moslashish va bulaklar va butun proportsiyasi, materiallarining rangi va fakturasi bu fazoviy formalarning tartib topish uchun xizmat kiladigan vositadir. U ular yordamida kabul kilishning psixofiziologik zakomernostligiga keltiriladi, estetik xususiyat va badiiy fikrlikni tartib toptiradi.Fazoviy formani tashkil kilish vositalari birgina me'morchilik uchun spetsifichna emas-ulardan boshka sanoat turlari xam foydalanadilar: iyuans, simmetriya, ritm, proportsional sistemaning aniklangan alokasini biz tabiiy formalarning zakomerligida kuzatishimiz mumkin. Me'morchilikning xar bir badiiy vositalari aloxida axamiyatga ega emas va uzi yakka xolda mavjud bula olmaydi, ular fakat k ompozitsiyadan naf oladilar.

Me'morchilikda tektonika tushunchasi.

Me'morchilikda konstruktsiya va materiallarning badiiy xususiyatiga – tektonika deyiladi.
Me'morchilik va kurilish texnikasi bir biridan ajralmas. Me'morchilik shakli badiiy kiyofasi, strukturaviy xususiyati va tanlangan material konstruktsiyaviy ishchanligining bir biriga mutanosibligiga aytiladi. Binoning konstruktiv sistemasi badiiy uygunlashtirilgan bulishi kerak. Bu mutanosiblikka kadimgi me'morlardan (kadimgi Gretsiya, gotika) intilib kelingan. Kadimgi Gretsiyadagi yaralgan order sistemasi, bino kismlari va butun bino bir biriga yakinlashtirib umumiy bir shaklga, kolibga keltiriladi. Order sistemasining vujudga kelishiga bir asr vakt utgan bulsa, xozirgi bizning zamonda, kurilish usullarining va tektonika tilining, konstruktsiyalarning ixtiro etilishga uzogi bilan un yil sarf bulmokda. Fan va tektonikaning rivojlanishi arxitekturada yangi materiallar: pulat, temirbeton, sintetik materiallar, alyuminiy, samarali isitgichlar va boshka ixtiro kilishga olib keldi. Inshoat tektonikasi konstruktsiyasi xosil buladi va u material ishchanligida uzluksizdir. Aytilgan muloxazalardan kelib chikib, tektonik konstruktsiyalarni analiz kilamiz: devor konstruktsiyasining tektonikasi, ustun tusinli karkasli sistema. Fazoviy konstruktsiyalar va shu bilan birgalikda arka va gumbazlar.

Konstruktsiya va me'morlik shakli orasidagi mutanosiblik.

Me'morchilik xususiyatlari shakllanishiga kura xar xil buladi.

Xar bir davrga uziga xos badiiy uzlashtirish usullari va konstruktsiyalari bor. Birok samarali okibat, shakl konstruktiv mantik asosida rivojlansa va san'at va texnika bir yokadan bosh chikarishganda xajmlarning tektonikasi xisob-kitoblarning xosilasi emas, aksincha u me'mor ijodi va davrlar davomida shakllangan me'morlar ijodlarining xosilasidir. Konstruktsiya va me'moriy shakllarning mutanosibligi murakkab va kupkirralidir. Tektonikaning ikkita asosiy tiplarga ajratish mumkin. Me'moriy xajm, konstruktiv zarur gabaritlar bilan mos kelsa, shu orkali materiallarni samarali ishlatish va undan tula tukis foydalanish badiiy kurilish uni utilitor konstruktsiya bulishdan va fakat plastik yechimli xal kilishdan saklaydi. Me'moriy xajm konstruktiv xususiyat bilan uygunlashsa. Konstruktsiya kurinmas, ammo shaklli yaratishishi va materialli ishlatishni yaxshilaydi. Me'moriy bezaklar asosiy maksadni kuzlaydi. Me'moriy yolgon bezaklar, uslublashtirishga karaganda badiiy xakikat yaxshirok. Xar bir davrga uziga xos tektonik usul mavjud bulishi kerak. Ammo tabiatning uzi xam bizga yaratilgan usulni uygunlashtirishga turtki buladi. Tektonik shakllar konstruktsiya bilan chambarchas boglanishi, erkin bula olmasada, keyinchalik uni mashxur grek orderlari singari uzgarmas bir komusi sifatida foydalanishlari mumkin. Kadimda toshlardan betartib foydalanilgan davrda, order sistemasining yaratilishi, tartib va uygunlikning namunali misoli bulib kolgandi. Keyinchalik u funktsional vazifasini bajarmasada chiroy, bezak sifatida me'moriy bezak bulib xizmat kolgan. Xulosa shuki, tektonik shakl, me'moriy bezak shakliga aylanib ketdi. Kurilishning tektonik imkoniyatlari oshdi. Xozirgi «tektonik imkoniyatlar yul kuymaydi» – degan gaplarni ishlatish nourin. Ba'zi me'morlar me'moriy me'moriy kompozitsiyada asosiy vazifani me'moriy muxit deyishadi. Boshkalari asosiy vazifa kilib tektonikani xisoblaydi. Ammo eng samarali va odam shu yul me'moriy muxit va tektonikani uygunlashgashdir. Injenerning kashfiyotlari xozirda ajoyib va betakror me'moriy shakllarini «alifbo» si bulib koldi. Konstruktsiyaning kullanishi natijasida, uning plastikasi, ritmi, simmetrik muvozanati, moduli, yordamida me'morlar estetik ruxiyatni paydo kilishga erishadi. Konstruktsiyani badiiy urganish natijasida tektonik shakl tugiladi. Bunga xozirda kupgina mashxur bino va inshoatlarni misol kilsa buladi. Kup va xilma-xil konstruktsiyalarning bir inshoatda kullanilishi, zamonaviy me'morning keng va boy tektonik shakl yaratishga olib kelmokda. Me'moriy yangi shaklni topish uchun binoning konstruktiv mantikini chukur urganish va eklektikaga duch kelib kolish mumkin. Demak. Badiiy maxorat va kurinishining, me'moriy shaklning asoslaridan eng kattasi tektonikadir

Xulosa;

Zamonaviy arhitektura va qurilish qanchalik rivojlanmasin har bir millat va halqning oziga hos davrlar davomida shakillanib kelgan milliy uslublarida kechmagan holda zamonaviy arhitektura bilan uygunlashtirishga harakat qiladi va buni nafaqat osha davlatning o’ziga balkiy butun dunyogaha yoyilishiga sababchi boladi, bunga misol qilib o’bek me’mor va ustalari tomonida Chechenistonning Grozniy shaxrida qurilga masjidni aytshimimiz mumkun. Majmuani qurrishda takrorlanmas sharqona uslublarlarni zamonaviy qurilish va muhandislik tizimlari bilan mukammal uyg’unlashishiniquydagi rasmdaham korishimiz mumkun.

Foydalanilgan adabyod va manbalar.

Uznews.uz ahborot sayti.

Ahborot.uz ahborot sayti.

Milliy hunarmanchilik va memorchilik to’g’risidagi malumotlar shaxshiy izlanishlarim bilan internet va boshqa manbalarda yig’ildi.