Mavzu: Fermentlar. Fermentlar faolligini boshkarish. Fermentlar ingibitorlari. Fermentlar kullanilishi. Tibbiy enzimologiya. Vitaminlar. Yog’da eruvchi vitaminlar. Tuzil

1-kurs talabalari uchun darslik

Mavzu: Fermentlar. Fermentlar faolligini boshkarish. Fermentlar ingibitorlari. Fermentlar kullanilishi. Tibbiy enzimologiya. Vitaminlar . Yog’da eruvchi vitaminlar. Tuzilishi va funksiyalari. Suvda eruvchi vitaminlar. Tuzilishi va funksiyalari. Avitaminozlar. Antivitaminlar. Vitaminsifat moddalar.

kristall holatda ajratib olingan, beri-beri kasalligining rivojianishining oldini olgan modda organik modda bo‘lgani va o‘z tarkibida aminoguruhini saqlagani uchun K.Funk bu noma’lum moddalami vitaminlar deb atashni tak- lif etgan (lot. vita - hayot), ya’ni hayot aminlari.

Haqiqatan ham vitaminlar ovqatning qo‘shimcha, shart bo‘lgan omillari bo4ib, ulaming ko‘pchiligi o‘zining tarkibida aminogu­ruhini saqlamasa ham vitaminlar deb nomlash biologiya va tibbiyot­da mustahkam saqlanib qolgan.

Vitaminlar - ovqat omillari bo‘lib, juda kam miqdorda saqlana- di va organizmdagi biokimyoviy, fiziologik jarayonlaming normal ketishida, butun organizmda modda almashinishning boshqarili-

shida qatnashadi. Modda almashinuvining buzilishi ko‘pincha organizmga vitaminlaming kam qabul qilinishi, ovqat tarkibida boimasligi yoki ulaming organizmda so‘rilishining buzilishi bilan bogiiqdir.
Natijada avitaminoz holati rivojlanadi - ovqatda vitaminning umuman boimasligi yoki organizmga o‘zlashtirilishining buzilishi natijasida kasallik vujudga keladi. Osiyo, Afrika va Janubiy Amerika davlatlarining ayrim hududlarida aholi bir xil o‘simlik tabiatiga ega boigan ovqat mahsulotlarini iste'mol qilganda avitaminoz holatlari uchraydi.
Adabiyotlarda organizmga vitaminlaming juda ko‘p qabul qilinganida rivojlanadigan holatlar ham keltirilgan (gipervitaminoz- lar). Bu kasalliklar gipovitaminozlarga nisbatan kam uchraydi, lekin

1. 
   D, К va boshqa gipervitaminozlar boiishi mumkin.
   

Avitaminozda modda almashinuvining buzilishlari hozirgi vaqt- da aniqlanishi bo‘yicha ferment sistemalari faolligining yoki ular ta’sirining buzilishi bilan bogiiqdir, chunki ko‘pchilik fermentlar prostetik guruhlari tarkibiga kiradi. Vitaminlaming fermentlar bilan bogiiqligini birinchi marotaba 1922 yilda akademik N.D.Zelinskiy ko⁴rsatib bergan.
Uning fikricha, vitaminlar modda almashinuvini bevosita bosh- qarmasdan, bilvosita tarkibiga kiradigan fermentlar orqali bosh­qaradi. Bu holat hozirgi kunda o‘zisbotini topgan.

1. 
   Vitaminlar tasnifi
   

Vitaminlar bosh harflar yoki ovqat tarkibida vitaminning yetishmasligi natijasida vujudga keladigan kasallikning nomi yoki kimyoviy nomi bilan nomlanadi.
Vitaminlaming zamonaviy tasnifi tugallangan boiib hisoblan- maydi: u fizik-kimyoviy xususiyatlar (xususan eruvchanligi) (1-jad- val), kimyoviy tabiativa harf bilan belgilanishiga asoslangan.