О‘zbekiston respublikasi oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti

3.Maktabgacha yoshdagi bolalarni asosiy harakatlarga о‘rgatish metodikasi
Yurish va yugurishga о‘rgatish metodikasi. Maktabgacha yoshdagi bolalarning asosiy harakat turlarini rivojlantirishning о‘ziga xos xususiyatlari mavjud. О‘rgatishning ushbu bosqichida harakat malakalari va kо‘nikmalari kо‘lamining kengayishi, jismoniy fazilatlar (tezlik, chidamlilik, tezkorlik va boshqalar)ning rivojlanishi bilan bog‘liq holda ham mashqlarni yaxlit, ham harakat texnikasi elementlarini alohida-alohida muvaffaqiyatliroq о‘zlashtirish imkoniyati yuzaga keladi.
Besh-olti yoshli bolalarda о‘z oldilariga qо‘yilgan vazifalarni ongli tushunib yetish, vaziyatni baholash, о‘z harakatlarini boshqara bilishga muayyan tayyorgarlik bо‘ladi, shuning uchun, og‘zaki kо‘rsatma berish va tushuntirish yordamida maktabgacha yoshdagi bolalarning harakat faoliyatida mustahkam bilim va kо‘nikma shakllantirish mumkin bо‘ladi.
Maktabgacha ta’lim muassaslari uchun yaratilgan ta’lim-tarbiya dasturi, Maktabgacha ta’limga qо‘yiladigan Davlat talbalariga muvofiq barcha guruhda bolalar yurish, yugurish, muvozanat saqlash, sakrash, uloqtirish, tirmashib chiqishga о‘rganib, uni takomillashtirib boradilar, sport о‘yinlari: bastketbol, futbol, sport elementlari va hokazolarni egallaydilar.


Yurish kishining siklik harakatiga mansub tabiiy siljish usulidir. Harakatlarning siklliligi bir xildagi sikllarning kо‘p marotaba takrorlanib turishidan iborat bо‘ladi.
Tо‘g‘ri yurish kо‘nikmasini shakllantiruvchi mashqlarning vazifasi bolada tо‘g‘ri qad-qomat, olg‘a qadam tashlash, gavda muvozanatini saqlashga, tovon gumbazining shakllanishiga yordam beruvchi qо‘l va oyoq harakatlari uyg‘unligini tarbiyalashdan iboratdir.

Yurishdagi jismoniy yuklama uning sur’ati va bunda sarf bо‘ladigan kuchga bog‘liq bо‘ladi. Yurishning odatdagi о‘rtacha, tetik sur’ati katta miqdordagi muskulaturani faol faoliyatga jalb etadi va yurak-tomir hamda nafas olish tizimi faoliyatini kuchaytiradi, shu asosda modda almashishining oshishiga yordam beradi. Bola hayotning birinchi yoki ikkinchi yilining oxirida yurishni о‘zlashtira boshlaydi. Ushbu yoshda tanada faqat egiluvchanlik, kengayish, ushlash va boshqalar reflekslariga о‘xshash tarqoq harakatlarni amalga oshirish imkoniyati mavjud. Keyin bu turli xil harakatli reaksiyalar lokomotiv harakatlariga qо‘shiladi. Ushbu bosqichda tsiklik harakatlarning rivojlanishi nervlarning subkortikal birlashma markazlarining shakllanishi bilan bog‘liq holda sodir bо‘ladi.

Odamda allaqachon harakatlantiruvchi harakatlarni о‘zlashtirishning boshlang‘ich bosqichida miya yarim korteksining yuqori qismlari faoliyatga kiradi, chunki harakatlarni takomillashtirishda individual tajriba va ongli nazorat ishtirok etadi (. О‘zlashtirishning dastlabki bosqichida yurish, avtomatizm va harakatlarni muvofiqlashtirish yurishni о‘zlashtirganda bola oyoqlarini keng yoyadi, qо‘llarini muvozanatlaydi, yon tomonlarga yoyadi, oldinga va yuqoriga tortadi.Bu muvozanatni saqlash zarurati bilan bog‘liq. tanasi tik, bolaning og‘irlik markazi kattalarnikidan yuqori, shuning uchun u osonlikcha yiqiladi.Yurish paytida bola oyoqlarini tо‘liq tekislamaydi (ular tizzalari va son bо‘g‘imlarida bukilgan), u oyoqlarini qо‘yadi parallel yoki biroz burilgan barmoqlar ichkariga. Oyoqni qо‘yayotganda bola butun oyog‘ini tovonidan to oyoqlariga о‘girmasdan uradi, ba’zida u yoqdan bu tomonga tebranish bо‘ladi, bola qо‘llarini tanaga bosadi; bir qо‘l bilan bir oz tebranish, oyoqlarni silkitish bor. Harakat tezligi notekis: bola yoki tezda yuradi, deyarli yuguradi, keyin sekinlashadi.
Hayotning ikkinchi yilida bola о‘zi uchun qulay tempda yuradi. Hayotning uchinchi yilida u qо‘llari va oyoqlari harakatlarini muvofiqlashtirgan, u allaqachon muvozanatni qanday saqlashni biladi.
Yurishni shakllantirishning belgilovchi sharti - bu о‘rganishdir. Bolaga yaxlit jismoniy mashqlar usuli yordamida tо‘g‘ri yurish о‘rgatiladi.
Katta maktabgacha yoshda, yurish harakatlari vosita tajribasini tо‘plash tufayli yaxshilanadi.
Hayotning beshinchi yilidagi bolada, ayniqsa ikkinchi yarmida qо‘llar va oyoqlarning harakatlarini muvofiqlashtirish, kosmosda yo’nalish erkinligi, о‘zgaruvchan yo’nalish paydo bо‘ladi; tо‘g‘ri holat: magistral vertikal holda qoladi, elkalari о‘giriladi, oshqozonni ushlaydi, boshi biroz kо‘tariladi (vizual nazorat oyoqlaridan 2-3 m masofada). Nafas olish ritmik, xotirjam. Barcha qadamlar bir xil, ritm saqlanadi, qо‘l va oyoq harakatlarini muvofiqlashtirish tо‘g‘ri. U yurish mahoratini mustahkamlaydi va yaxshilaydi: yurish oyoq barmoqlarida, tovonda, oyoqning tashqi tomonida va hokazolarda amalga oshiriladi .. Tarbiyachi ning kо‘rsatmasi bilan har bir bola etakchi bо‘lishi va о‘zini fazoda yo’naltirishi mumkin.
Olti yoshli bolaning yurishi barqaror va sekin sur’atlarga, katta qadam kengligiga ega.
Tarbiyachi tо‘g‘ri holatga, qо‘l va oyoqlarni muvofiqlashtirishga, nafasni tartibga solishga e’tibor berishi kerak (3 qadam - chuqur nafas olish; 4 qadam - uzoq nafas chiqarish); tо‘g‘ri, о‘ziga ishongan, xotirjam yurish uslubi, uni о‘zgartirish qobiliyati: tizzalaringizni egmasdan, yarim egilib, tizzangiz baland kо‘tarilgan holda, keng qadam bilan, poshnalarda va h.k.
Yurishning yaxshilanishi, shuningdek tekislikning oldini olish uchun maxsus mashqlar yordam beradi: oyoq barmoqlari bilan yurish qо‘llab-quvvatlanadigan joylarda amalga oshiriladi va pastki oyoq va oyoq mushaklarining kuchlanishini talab qiladi va shu bilan oyoq kamarini mustahkamlaydi. Qisqa qadam, qо‘lning kichikroq tо‘lqini, umurtqani tо‘g‘rilashga yordam beradi. Kichik maktabgacha yoshdagi bola yurishning har xil turlarini bajaradi: oyoqning tashqi chetida yurish ("oyoq barmoqli ayiq"); yashirincha, egilgan oyoqlarda yurish; polda yotgan qovurg‘ali zinapoyada yalangoyoq oyoq panjalari bilan tirnoqlarini ushlagan holda; tovonidan to oyoqigacha sobit rulon bilan yurish.
Katta maktabgacha yoshda yurish ishlatiladi:
1) belning, qorin va oyoqlarning mushaklarini kuchaytiradigan sonning baland kо‘tarilishi bilan qо‘llarning kuchli tо‘lqini talab etiladi, bu esa elkama-kamar muskullarining rivojlanishiga va ligament va artikulyar apparatning kuchayishiga yordam beradi. ;
2) epchillikni rivojlantiradigan о‘zaro faoliyat qadam bilan yurish;
3) yon qadam bilan yurish.
Bolalarga signal orqali bajariladigan turli xil vazifalar bilan yurish taklif etiladi - kosmosga yo’nalish, tezlikni, yo’nalishni о‘zgartirib, obektlar orasidagi turli xil qayta tuzilishlar bilan; qо‘shimcha qо‘l harakatlari bilan, narsalar bilan yurish; balandlikning asta-sekin kо‘tarilishi bilan, shuningdek, turli xil balandliklarda (kо‘priklar, taxtalar, loglar) pasaytirilgan qо‘llab-quvvatlash maydonchasida yurish, muvozanat, chidamlilik, bosiqlik, epchillik, harakatlar tejamkorligini tarbiyalashga hissa qо‘shadi.
Oyoq barmog‘i bilan gimnastik yurish juda foydalidir, qо‘llarning yaxshi tо‘lqini bilan, bu elkama-belbog ‘mushaklarini, qorin matbuotini, oyoqlarini va oyoqlarini kuchaytiradi.
Hayotning 7-yilidagi bolalar maqsadga muvofiq yo’l-yo’riq kо‘rsatib, yaxshi va erkin harakat qilishadi, tо‘g‘ri pozitsiyaga, harakatlarni muvofiqlashtirishga, har xil sharoitlarda о‘zlarini yo’naltirishga va bu borada yurishning turli usullaridan foydalanishga, uning texnikasini muvaffaqiyatli о‘zlashtirishadi. Yurishni yaxshilash uchun ularga yanada murakkabroq mashqlarni bajarish taklif etiladi: egiluvchan holda yurish - tizzadan bukilgan oyoqlar,
Yurish mashqlari yurishning yoki yurish holatining dinamik uslubini targ‘ib qiladi.
Yurishni takomillashtirish maktabgacha yoshdagi bolalik davrida davom etadi. Yoshi bilan yurish mahoratini egallashning nafaqat sifat jihatidan, balki miqdoriy kо‘rsatkichlari ham о‘zgaradi: qadam uzunligi 4 yoshdagi bolalarda 39-40 sm dan 7 yoshdagi bolalarda mos ravishda 51-53 sm gacha kо‘tariladi. daqiqada qadamlar soni 170-180 dan 150 gacha kamayadi.
Tо‘g‘ri yurishning sifatli va miqdoriy kо‘rsatkichlari
Tо‘g‘ri yurish eng yaxshi oldinga siljish uchun kestirib, tovondan oyoqqa faol siljish orqali quriladi. Shu bilan birga, muhim kо‘rsatkichlardan biri oyoqlarning burilish burchagi bо‘lib, bu yurishning barqarorligi va tо‘g‘riligini ta’minlaydi. Bolalarda, maktabgacha yoshda, u asta-sekin о‘sib boradi. Yosh bolalar oyoqlarning parallel joylashishi bilan ajralib turadi. Kichik maktabgacha yoshga kelib, oyoqlarning burilish burchagi 13,5 ° ga, о‘rtacha 15 ° gacha, katta maktabgacha yoshdagi bolalarda esa taxminan 17,2 ° ga teng. Tо‘g‘ri yurish ma’lum bir holatni saqlashni о‘z ichiga oladi: tanasi tekis, elkalari bо‘shashgan va tekislangan, bir oz orqaga va pastga yotqizilgan. Qorin tiqilib qolgan. Boshning holati erkin, qarash oldinga yo’naltiriladi. Bо‘yinni tortmasdan bosh tekis va tekis. Bolalar о‘zlarining kо‘zlarini 1,5-2 m uzoqlikda harakatlantirish orqali vaziyatni boshqaradilar.
Tо‘g‘ri yurish jarayonida qо‘llar va oyoqlarning ishlarida о‘zaro muvofiqlashtirish va izchillik barqaror namoyon bо‘ladi. Qо‘llar va qо‘llar bо‘shashgan holda, tinchgina, tarangliksiz, oldinga va orqaga yetarlicha amplituda harakat qiling.
Yurayotganda sonni oldinga kо‘tariladi, lekin baland kо‘tarilmaydi. Itarayotgan oyog‘ining pastki oyog‘i itarilgandan sо‘ng biroz katlanmış va son bilan birga oldinga - yuqoriga kо‘tarilgan. Son bilan ma’lum bir holatga kelgandan sо‘ng, uni tushirishdan oldin, tormoz yoqiladi va qisqa tanaffusdan sо‘ng, sonning asta-sekin pastga tushishi bilan bir vaqtda, pastki oyoq ochilib, ostidagi tirnoq harakatiga tayyorlanadi.
Tо‘g‘ri yurish harakat boshlanishidan oldin ma’lum bir pozitsiyani qabul qilish orqali osonlashadi, bu erda bosh, tananing holati, shuningdek oyoqlarning burilishi yuqoridagilarga tо‘g‘ri keladi. Bu erda biz pozitsiyani qabul qilish oyoqlarning bunday joylashishini о‘z ichiga olganligini ta’kidlaymiz, bunda yosh maktabgacha yoshdagi bolalarda poshnalar orasidagi masofa taxminan 10 sm, kattaroqlarda esa 12,5 sm.
Oddiy yurish paytida oyoqlarni keng yoymaslik, balki tovon orasidagi bu masofani saqlashga intilish tavsiya etiladi, chunki aks holda yurish tо‘g‘ri chiziq bо‘lmaydi.
Yurishda, oyoq tovoni barmog‘i ketma-ketligida tushadi. Bunday holda, barmoqlarning pog‘onalari, gо‘yo, tovoning yerga tekkanidan keyin oyoq bilan ozgina uriladi.
Maktabgacha yoshdagi bolaning yurish tezligi о‘rtacha daqiqada 148-172 qadamni tashkil etadi, bu kattalarnikiga qaraganda ancha kо‘p (daqiqada 120 qadam) va ularning qadam uzunligi qisqaroq va 42-68 sm atrofida о‘zgarib turadi, kattalarda - 70-90 yoshga qarab, bolalarning yurish tezligi sekinlashadi va qadamning uzunligi oshadi.