O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti sirtqi bo‘lim

каби босм а гулли енгил газламалар факат ш елондан хар хил майда
гулли ўрилиш ларда, “Н еж ность” арт.52262, “Опал” арт.52245 - атлас
ўрилиш ида, “ Гранат” арт.52221 эса керп ўрилиш ида тўкилади.
Бош қа т олалар куш илган синт ет ик иплардан т ўқилган
газлама. Бу группага сунъий иплар қўшилган юпка, силлик капрон
газламалар, вискоза ва капрон иплардан тўкилган анча хаж м дор
рельеф структурали газламалар, эластик капрон ёки хаж м дор капрон
калава ип иш латиб тўкилган газламалар, хар хил таркибли ва турлича
пардозланган аралаш иплардан майда ва йирик гулли ўрилиш ларда
тўқилган турли-туман чиройли газламалар, металл иплар
профилланган хамда ш аклдор иплар кўшиб тўкилган газламалар,
ш трих ва чала йигириш эффектини берадиган хар хил кўйлакли ва
блускали газламалар киради. Бу группадаги жоккард газламаларнинг
ўнг сирти, одатда, рельефли бўлади, улар гулдор килиб ишлаб
чикарилади; беж ирим кўйлаклар, кўйлак костюмлар. ёзги пальто ва
бош ка кииимларни тикиш учун ишлатилади.

5-topshiriq Reja asosida o‘tilishi kerak bo‘lgan mavzular asosida krossvord tayyorlash.

Savollar: Javoblar:
1.Gazlama toqiladigan mahsulot 1.Ip
2.Tabiy tola 2.Ipak
3.Onallar qo’shig’I 3.Alla
4.Xomashyo 4.Paxta
5.Kiyimning ichki qismi 5.Astar
6.Kiyim turi 6.Xalat
7.Milliy mato 7.Atlas
8.Eshilgan ip 8.Arqon

A

T

L

A

xxxxxxx

s

Izoh: Bajarilgan ishlar namunasini CD yoki DVD diskka yozib olib keling

Topshiriqlarni bajarish uchun adabiyotlar ro‘yxati

1. 
   Mirziyoev Sh.M. «Erkin va farovon, demokratik O’zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz». O’zbekiston Respublikasi Prezidenti lavozimiga kirishish tantanali marosimiga bag’ishlangan Oliy Majlis palatalarining qo’shma majlisidagi nutqi. – T.: O’zbekiston, 2016, –56 b.
   
2. 
   2017–2021 yillarda O’zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo’nalishlari bo’yicha harakatlar strategiyasi. –T.: 2017.
   
3. 
   1X.Z.Ismаtullаеvа, A.Abdullаеv, M.Z.Ismаtullаеvа “Mаxsus mаtеriаlshunoslik” O‘quv qo‘llаnmа T.: Iqtisod-moliya, 2007
   
4. 
   T.A.Ochilov, U.M.Mаtmusаеv, M.Q.Qulmаtov “To‘qimаchilik mаtеriаllаrini sinаsh.” O‘quv qo‘llаnmа. Toshkеnt «O‘ZBЕKISTON” 2004
   
5. 
   M. Mo‘minova “Ovqat tayyotlash jarayoni” O’quv qo’llanma T.: Adabiyotlar jamg‘arasi, 2006
   
6. 
   M.R.Xudoyberdiyeva “Kasb mahorati” T.: Faylasuflar milliy jamiyati, 2010
   

U.Axrorov, Sh. Axrorov “Taom tayyorlash texnologiyasi” O’quv

Paxta tolasi — chigit qobigʻida yetiladigan ingichka, uzun, silliq va pishiqtabiiy tola. Asosan, paxta sellyulozasidan iborat. Paxta tozalash korxonalarida chigitdan ajratib olinadi. Ip va toʻqimachilik mahsulotlari tayyorlashda ishlatiladi. Paxta tolasidan, asosan, toʻqimachilik sanoatida turli ip gazlama (satin, batist, zefir, toʻr, poplin va h.k.), trikotaj va boshqa ishlab chiqariladi, yigirilgan ip tayyorlanadi. Undan aviatsiya, elektrotexnika va avtomobil sanoatida parashyut, maxsus qistirmalar, izolyasiya materiallari, transportyor lentalari, avtoshinalar, yuritma tasmalari va boshqa ishlab chiqariladi. Bundan tashqari, momiq paxta, toʻqilmagan materiallar va boshqa olishda ham ishlatiladi.

• 
  Chigit qobigʻida rivojlanib boradigan Paxta tolasi urugʻkurtak poʻstidagi boʻyiga juda oʻsib ketgan hujayradir (hujay-ratola). Gʻoʻzaning qaysi turiga mansubligiga, hujayralarning rivojlanish davri va funksiyalariga qarab, chigit qobigʻi tarkibiga kiradigan hujayralarning tuzilishi, kattakichikligi har xil boʻladi. Paxta tolasining ichki boʻshligʻi kanal shaklida boʻlib, hujay-ra shirasi va yupqa protoplazma qatlami bilan toʻlib turadi. Paxta tolasining kanali xdm, tolaning oʻzi singari, rivojlanishning boshlangʻich fazalarida shaklan silindrga oʻxshagan boʻladi. Tola yetilib borgan sayin, uning devorlari kalinlashadi va boʻyiga choʻziladi, kanali esa juda kisilib, yassilangan shaklga kirib qoladi.
  

Jun — 1) sut emizuvchilarning yigiriluvchanlik yoki namatlanish sifatlariga ega boʻlgan qil (tuk) qoplami; 2) J.ni qayta ishlash sanoatida ishlatiladigan xom ashyo, asosiy toʻqimachilik tolalaridan biri. Sanoatda ishlatiladigan J. asosiy qismini qoʻy juni tashkil etadi; shuningdek, echki, tuya, quyon, qoʻtos, ot, sigir, bugʻu, it va b. hayvonlardan olinadigan J. ham ishlatiladi. J. tolasining sifati uning yigirilish xususiyati, ingichkaligi, uzunligi, puxtaligi, rangi, choʻziluvchanligi, namlik yutishi va b. xossalari bilan belgilanadi. Kimyoviy tuzilishi jihatidan oqsilli birikmalarga kiradi. J.dan gazlamalar, trikotaj, gilam, texnik movut, adyol, poyabzal, namat, fetr va b. mahsulotlar tayyorlanadi.
Jonivorlardan qirqib olinadigan (qoʻy, echki va b.), tarab olinadigan (tuya, it, echki va quyon momigʻi) yoki tullash paytida yigib olinadigan (sigir, ot) J. tabiiy J., soʻyilgan hayvonlar terisini qayta ishlash korxonalarida olinadigan jun zavod J. deyiladi.
J. tolasi tangachasimon, qobiq va quvur qatlamlaridan iborat. Tangachasimon qatlam tolani tashqaridan qoplab turgan shoxsimon, yarim halqasimon va doirasimon boʻlishi mumkin. Bu qatlam tola tanasini yemirilishdan saqlaydi, tolani tovlantirib turadi va tolalarning namatlanish xossasini yaxshilaydi. Qobiq qatlam J. tolasini hosil qiladigan urchuqsimon hujayralardan iborat boʻlib, pishiqligi, qayishqoqligi va b. sifatlarini belgilaydigan asosiy qatlam hisoblanadi. J. tolasi terining mahsuli hisoblanadi. J. tolasi uzunligi va ingichkaligi muhim oʻrinda turadi. J. qatlami qildan va qil osti (tuk, tivit) qismdan iborat.
Qoʻy J. tolalar tipiga qarab bir tipli tolalardan iborat bir turli va har xil tolalardan iborat bir turli boʻlmagan J.ga boʻlinadi. Bir turli junda tivit tolalar guruxlarga birlashib, shtapel hosil qiladi (uzun junli qoʻy zotlaridagi oralik, tolalar — bir turli oʻrama). Bir turli boʻlmagan J.da tivit, oraliq va oʻzak tolalar oʻramachalarga birlashadi. J.ning fizik xususiyatlari uning texnologik va buyumlarda koʻrimlilik sifatlarini belgilaydi (ingichkalik, uzunlik, buramdorlik, mustahkamlik, qayishqoklik va b.). Oʻrtacha ingichkaligi (mkm): tivit tola 10—25; oraliq tola —30—50; oʻzak (qil) —50 va un-dan ortiq; uzunligi 50 dan 300 mm gacha boʻlishi mumkin. J. rangi uning qobiq qatlamida tolaning butun uzunligi yoki maʼlum bir qismida melanin pigmenti mavjudligi va uning yorqinligi (jigarrang-qora yoki sariqqizil) bilan belgilanadi.
Texnologik jihatdan har qanday rangga boʻyash imkoni mavjud oq jun qadrlanadi. Koʻy J.ni tarkibidagi tolalar tipiga koʻra bir tipdagi bir turli (mayin, yarim mayin) va turli tipdagi tolalardan iborat (bir turli boʻlmagan) (yarim dagal, dagal) J.larga ajratiladi. J. qirqib olingach, navlarga ajratiladi, 35—46% li sovun-soda eritmasida yuvilib, soʻngra quritiladi. Sanoatda qayta ishlash uchun asosan sof (yuvilgan) J. ishlatiladi. Yuvilgan (sof) J. ogʻirligining yuvilmagan J. ogʻirligiga nisbatining foiz miqdori sof jun chiqishi miqdori deb ataladi. Yuvilib, yogʻ va b. aralashmalardan tozalangach, mayin tolali J.dan 40—50%, yarim mayin J.dan 45-65%, dagʻal J.dan 55-80% toza J. olinadi. Mayin J. bir turli boʻlib, tivit tolalardan iborat (ingichkali-gi 18—25 mkm). Shtapeldagi tolalarning ingichkaligi va uzunligi boʻyicha bir tekisligi, tolaning uzunligi boʻyicha bir tekis buramdorligi yuqori fizik-texnologik xususiyatlarini taʼminlaydi. Rangi asosan oq rangda boʻladi. Yarim mayin J. — bir turli, tivit tolalardan yoki oraliq qillardan iborat (oʻrtacha ingichkaligi 25— 40 mkm). Rangi koʻpincha oq rangda. Yarim dagʻal J. — bir turli boʻlmagan, tivit tolalardan, oraliq qil va oz miqdorda ingichka oʻzak tolalardan iborat. Tolalarining ingichkaligi va uzunligi boʻyicha notekis tarkibga ega. Rangi oqdan qoragacha. Dagʻal J. — bir turli boʻlmagan tivit tolalardan, oraliq qildan, oʻzak tolalardan iborat. Yarim dagʻal jundan tolalarining ingichkaligi va uzunligi boʻyicha bir tekis boʻlmasligi bilan ajralib turadi. Bu toʻrt guruh tayyorlash va sanoat davlat standartlarida navlarga (oliy 1, 2, 3, 4) ajratiladi. Yarim dagʻal J.

tolalari momiq qismining uzunligi boʻyicha oliy, 1, 2, 3, 4 navlarga, dagʻal J. esa 1, 2, 3, 4 navlarga, qorakoʻl qoʻylari J.i esa 1, 2, 3, navlarga ajratiladi.

Kimyoviy tolalar - tabiiy va sintetik polimerlardan olinadigan tolalar. Dastlabki xom ashyoga qarab sintetik (sintetik polimerlardan olinadigan, mas, poliamid, poliakrilonitril tolalar) va sunʼiy (tabiiy polimerlardan, mas, sellyuloza va uning efirlaridan olinadigan tolalar) turlarga boʻlinadi. Anorganiq birikmalardan olinadigan tolalar (shisha, bazalt, kvars tolalari)ni ham baʼzan Kimyoviy tolalarga qoʻshishadi. Sanoatda ishlab chiqariladigan Kimyoviy tolalar turlari: 1) uzun yakka tola; 2) shtapel tola (ingichka tolalarning kalta boʻlaklari); 3) filament iplar (bir talay ingichka va juda uzun tolalarning eshilgan tutami). Kimyoviy tolalar qanday maqsad uchun ishlatilishiga qarab toʻqimachilik va texnika iplariga boʻlinadi. Ularning koʻpchiligi pishiq, gʻijimlanmaydi, yorugʻlik, namlik, zamburugʻlar, bakteriyalar, kimyoviy moddalar va issiq taʼsiriga chidamli. Kimyoviy tolalarni tabiiy tolalarga aralashtirib ishlatish mumkin. Kimyoviy tolalar ishlab chiqarish uchun elastik va uzun, tarmoqsiz yoki kam tarmoklangan, makromolekula hosil qiluvchi polimerlar ishlatiladi. Bu tolalar yetarlicha katta molekulyar massaga ega boʻlib, eritilganda va qizdirilganda parchalanmasdan suyuqlanadi. Kimyoviy tolalarni ishlab chiqarish jarayoni: yigiriladigan eritmalar tayyorlash; tola olish va tolaga shakl berish; tolani pardozlashdan iborat. Kimyoviy tolalar arzonligi va sifati (mexaniq xossalari: mustahkamligi, elastikligi, yeyilishi, kirishimligi) tabiiy tolalarga nisbatan yaxshi boʻlgani uchun tobora koʻp ishlab chiqariladi. 1990-yilda butun dunyoda tayyorlangan tabiiy tolalarga nisbatan 1,5 barobar koʻp miqdorda (26 mln. t ga yaqin) Kimyoviy tolalarishlab chiqarilgan boʻlsa, 2000-yilda tabiiy tolalarga nisbatan 2,5 barobar koʻp miqdorda (45—50 mln.t) Kimyoviy tolalar ishlab chiqarildi. Kimyoviy tolalar turli sohalarda tabiiy ipak, zigʻir tolasi, jun oʻrnida, gazmollar, trikotaj, qoʻlqop va paypoqlar, gilamlar, arqonlar, maxsus ish kiyimlari ishlab chiqarishda tabiiy tolalar bilan birga ishlatiladi. Oʻzbekistonda "Navoiy Azot" zavodida nitron tola. Fargʻona kimyoviy tolalar zavodida atsetat tola va texnik maqsadlar uchun kapron tola ishlab chiqariladi.