O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi
Download 0.61 Mb. Pdf ko'rish
|
|
2-mavzu. Dunyolarni quchdi o‘zbek degan nom! Reja: 1.
Inson kapitaliga investitsiyalarni yo‘naltirish jismoniy va ma’naviy sog‘lom, barkamol avlodni tarbiyalash hamda aholi farovonligini oshirishning muhim sharti. 2.
O‘zbekiston erishayotgan yutuq va marralar. 3.
Tinchlik – eng oliy ne’mat. 22
Yurtimizda mustaqillikning ilk yillaridanoq sog‘liqni saqlash tizimini isloh qilish, uni xalqaro andozalar darajasiga ko‘tarish masalasiga alohida e’tibor qaratilayotgani kutilgan natijani bermoqda. Bugungi kunda nafaqat poytaxt yoki viloyat markazlari, balki eng chekka qishloqlarda istiqomat qilayotgan kishilar ham malakali tibbiy xizmatlardan bahramand ekani, muhimi, eng zamonaviy uskunalar bilan jihozlangan tibbiyot muassasalarida bilim va tajriba borasida hech kimdan kam bo‘lmagan malakali mutaxassislar faoliyat yuritayotgani bundan dalolat beradi. Uzoqqa bormaylik, yaqin o‘tmishda bemorning uncha murakkab sanalmagan xastalikdan forig‘ bo‘lishi uchun poytaxtga borishiga to‘g‘ri kelgan bo‘lsa, endilikda hatto yurak kasalligining murakkab turlari bilan bog‘liq amaliyotlar ham viloyatlar shifoxonalarida muvaffaqiyatli amalga oshirilayapti. Yoki bo‘lmasa, fuqarolar sog‘lig‘ini muhofaza qilishning mustahkam qo‘rg‘oniga aylangan qishloq vrachlik punktlarini olib ko‘raylik. Tibbiyotning birlamchi bo‘g‘ini hisoblangan bu muassasalar har jihatdan afzal ekanligi amalda o‘z isbotini topdi. Respublikamiz aholisining katta qismi
qishloqlarda yashashini inobatga olsak,
sog‘lom turmush tarzini mustahkamlashda ular qanchalik muhim ahamiyat kasb etishini anglash qiyin emas. Tibbiyot sohasini isloh qilish, sog‘lom avlodni dunyoga keltirish va uni voyaga etkazish doirasida olib borilayotgan sa’y-harakatlar natijasida xalqimizning o‘rtacha umri 1990 yildagi 67 yoshga nisbatan 73,5 yoshga ortdi. Onalar o‘limi 3,1 martaga, go‘daklar o‘limi 3,2 martaga kamaydi. Hukumatimiz tomonidan aholining ijtimoiy himoyasi ta’minlanishi bo‘yicha amalga oshirilayotgan keng qamrovli ishlar, sog‘liqni saqlash, ta’lim, onalik va bolalik muhofazasi har tomonlama qo‘llab-quvvatlanayotgani, 2016 yil “Sog‘lom ona va bola yili”, deb e’lon qilingani davlatimizning ertangi kun uchun g‘amxo‘rlik qilayotganini anglatadi. Sog‘lom ona va bola har qanday mamlakatning eng katta boyligidir. Bu yo‘nalishda hayotga tatbiq etilayotgan chora-tadbirlar har tomonlama barkamol, jismonan sog‘lom, ma’nan yetuk avlodni tarbiyalashda o‘zining salmoqli natijalarini beradi.
Xalqimizning milliy sport turi – kurash 2018 yili
Indoneziyaning Jakarta shahrida o‘tkaziladigan XVIII yozgi Osiyo o‘yinlari dasturiga kiritildi. Endilikda “chala”, “yonbosh”, “halol”, “tanbeh”, “dakki”, “g‘irrom” singari o‘nlab so‘zlarimiz dunyoning turli davlatlarida o‘tkaziladigan nufuzli musobaqalarda jaranglamoqda. Bular o‘tgan yigirma besh yil ichida birgina sport sohasida qilingan ishlar hamda ularning samaralari haqida ayrim misollar, xolos. Ammo shu tarixan qisqa davrda mamlakatimiz nainki sport, boshqa sohalarda ham erishgan yutuqlarni, qo‘lga kiritgan marralarni faqat sanab o‘tish uchun necha yuzlab sahifa qoralash kerak bo‘ladi. Bu boradagi ishlar bardavom, yoshlarimizning muvaffaqiyatlarini hali ko‘plar e’tirof etadi, iste’dodiga, mahoratiga, kuchiga tan beradi. Ko‘ksi medallar shodasiga to‘laveradi. Chunki biz o‘tmishi shonli, buguni yorug‘, kelajagi buyuk xalqmiz. Bunday xalqning yoshlari ham ma’nan, ham jismonan barkamol bo‘lib voyaga yetadi, kelajagi albatta buyuk bo‘ladi. “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonun va Kadrlar tayyorlash milliy dasturiga muvofiq, mamlakatimizda uzluksiz ta’limning tobora jadal rivojlanib borayotgan iqtisodiyot tarmoqlari va ijtimoiy soha uchun zarur mutaxassislar tayyorlashga yo‘naltirilgan o‘ziga xos tizim yaratilishiga erishildi. Eng chekka qishloqlarda ham zamonaviy maktablar, litsey va kasb-hunar kollejlari bunyod etildi.
23
Jismoniy va ma’naviy sog‘lom avlodni tarbiyalash, zamonaviy hunarlarni puxta egallagan mutaxassislarni tayyorlash, ta’lim darajasini yanada takomillashtirish va uning
sifatini oshirish, ta’lim muassasalarining moddiy-texnika bazasini mustahkamlash ustuvor vazifa sifatida qaralmoqda. Ayniqsa, amalga oshiriladigan ishlarning har tomonlama samaradorligini ta’minlash masalalariga katta e’tibor qaratilayotganligini e’tirof etish lozim. 1990 yilda Davlat byudjetining 17,9% ta’lim sohasini rivojlantirish va isloh etishga yo‘naltirilgan bo‘lsa, bugun bu ko‘rsatkich 34,2% ortib, mamlakatimiz yillik yalpi ichki mahsulotning 10-12% ni tashkil etayotgani ham bundan dalolat beradi. 2011 yilda “Save the Shildren” xalqaro tashkiloti reytingiga ko‘ra, O‘zbekiston dunyodagi bolalar salomatligi to‘g‘risida eng ko‘p g‘amxo‘rlik ko‘rsatadigan o‘nta mamlakat qatoridan joy oldi. Bu ko‘rsatkich bo‘yicha O‘zbekiston Germaniya, Fransiya, Buyuk Britaniya, AQSH kabi eng rivojlangan davlatlardan oldindaligini aniqlagan. Jahon intellektual mulk tashkiloti va etakchi xalqaro biznes – maktablardan biri — “INSEAD” tomonidan 2012 yilda inson kapitalining taraqqiyot darajasi bo‘yicha o‘tkazilgan tadqiqot natijalariga ko‘ra, o‘zbekiston 141 mamlakat orasida 53-o‘rinni, ta’lim tizimini rivojlantirish darajasi, jumladan, ta’lim maqsadlari uchun ajratiladigan mablag‘lar bo‘yicha esa dunyoda beshinchi o‘rinni egallagan. Davlat, o‘z navbatida, yosh avlodning jismoniy sog‘lom, ruhan tetik, intellektual jihatdan etuk bo‘lib kamol topishi, har tomonlama bilim olishi va kasb egallashi uchun barcha sa’y-harakatlarni safarbar etmoqda. “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonun va Kadrlar tayyorlash milliy dasturiga muvofiq, mamlakatimizda uzluksiz ta’limning tobora jadal rivojlanib borayotgan iqtisodiyot tarmoqlari va ijtimoiy soha uchun zarur mutaxassislar tayyorlashga yo‘naltirilgan o‘ziga xos tizimi yaratilishiga erishildi. “Ta’lim to‘g‘risida”gi qonun va “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” o‘tgan 19 yil davomida hayot sinovlaridan muvaffaqiyatli ravishda o‘tdi. Bugun barchamiz qisqa muddatda mamlakatimizda ta’lim-tarbiya tizimining tobora mukammallashib, takomillashib borayotganini ko‘rishimiz mumkin. Eski 11 yillik umumiy ta’lim tizimidan 9+3 o‘quv tizimiga o‘tildi. Bunda o‘quv fanlarining soni kamaytirildi. Ammo mavjud fanlarning samaradorlik darajasini oshirishga erishildi. Umumta’lim dasturlari o‘rta maxsus, kasb-hunar va oliy ta’lim tizimi bo‘yicha uyg‘unlashtirildi. Yosh avlodimizni sog‘lom va barkamol insonlar etib tarbiyalash maqsadida amalga oshirilayotgan davlat siyosatining mohiyatini, xususan, Bolalar sportini rivojlantirish jamg‘armasi mablag‘lari hisobidan barcha viloyat, shahar va tumanlarimizda 300 ga yaqin musiqa va san’at maktablari, 1 ming 900 dan ziyod sport inshootlari bunyod etildi, so‘nggi o‘n yilda bolalar va o‘smirlar o‘rtasida sport bilan muntazam shug‘ullanish darajasi 30 foizdan 57 foizga, qizlar o‘rtasida 24 foizdan 47 foizga etdi. Bugungi kunda O‘zbekiston byudjetidan ushbu sohaga ajratilayotgan xarajatlar yalpi ichki mahsulotning 10-12 foizini tashkil etmoqda, mamlakatimiz yillik byudjeti xarajatlar qismining qariyb 60 foizi ijtimoiy sohaga yo‘naltirilmoqda. Buning natijasida hozirgi kunda respublikamizda 5 minga yaqin maktabgacha ta’lim muassasalarida 600 mindan ortiq bola tarbiyalanmoqda. 9739 ta umumiy o‘rta ta’lim maktabida 4,5 million o‘g‘il-qiz tahsil olmoqda. 1554 ta akademik litsey va kasb-hunar kollejlari, 59 ta oliy o‘quv yurti va ularning 15 ta filiali, Yevropa va Osiyoning yetakchi oliy o‘quv yurtlari faoliyat ko‘rsatmoqda.
24
Eng chekka qishloqlarda ham zamonaviy maktablar, litsey va kasb-hunar kollejlari bunyod etildi. Bu ishlarning natijalari jahon hamjamiyatini befarq qoldirmadi. 2012 yili Toshkentda bo‘lib o‘tgan “Yuksak bilimli va intellektual rivojlangan avlodni tarbiyalash — mamlakatni barqaror taraqqiy ettirish va modernizatsiya qilishning eng muhim sharti” mavzuidagi xalqaro konferensiyada O‘zbekistonda amalga oshirilayotgan uzluksiz ta’lim va tarbiyaning milliy modeli ekspertlar tomonidan boshqa davlatlar uchun andoza sifatida tavsiya etildi. Biroq bunday e’tirofdan hech kim havolanish kayfiyatiga berilib ketgani yo‘q. Texnologiyalar va internet asri xotirjamlikka o‘rin qoldirmaydi. Shuning uchun ham, ta’lim sohasidagi islohotlar jadal sur’atlarda davom ettirilmoqda. Hukumatimizning yaqinda bo‘lib o‘tgan majlisida ta’kidlanganidek, ta’lim sohasida faqat o‘tgan yilning o‘zida 540 dan ziyod ob’ekt, jumladan, 380 ta maktab, 160 dan ortiq kasb-hunar kolleji va akademik litsey binolari tubdan yangilandi. Mazkur maqsadlar uchun 550 milliard so‘m sarflandi. Ushbu mablag‘larning 120 milliard so‘mdan ortig‘i ta’lim muassasalarini o‘quv, laboratoriya va ishlab chiqarish uskunalari, kompyuter va multimedia vositalari bilan ta’minlash uchun ajratildi. Bor-yo‘g‘i bir yil ichida nafaqat oliy o‘quv yurtlarining binolari qurildi, o‘nlab eski binolar ta’mirdan chiqarildi, balki xorijlik hamkorlar bilan birgalikda yangi institutlar va fakultetlar tashkil etildi, o‘quv markazlari ochildi. Bu maskanlarda bilimga chanqoq yigit-qizlar turli sohalar bo‘yicha xalqaro standartlar darajasidagi yuqori malakali mutaxassislar bo‘lib yetishadilar. Bunday imkoniyatlardan - foydalanayotgan avlodning nafaqat chuqur bilimga ega bo‘lishi, balki yuksak ma’naviy salohiyat sohiblari sifatida kamol topishiga shubha yo‘q. Davlatimiz rahbarining 2012 yil 10 dekabrdagi “Chet tillarni o‘rganish tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qaroriga muvofiq o‘g‘il- qizlarga bilim maskaniga ilk bor qadam qo‘ygandanoq xorijiy tillar o‘qitilmoqda. Birinchi sinfga qabul qilinadigan o‘quvchilar uchun jami 641,3 ming nusxa chet tili darsligi, ikkinchi sinflarga 591,9 ming darslik va mashq daftari, uchinchi sinflar uchun 593 ming darslik va mashq daftari, o‘qituvchilar uchun 62,6 ming nusxa metodik qo‘llanma va multimedia ilovalari chop etildi. Bu ertamiz egalarining xorijiy tillarni o‘rganishga bo‘lgan qiziqishini yanada kuchaytirib, puxta bilim olishiga zamin yaratadi. Shaharu chekka qishloqlarda qad rostlagan ana shunday ta’lim dargohlarida bugun yoshlarimiz zamonaviy bilimlarni o‘zlashtirish, kasb-hunarga ega bo‘lish bilan birga, kompyuter va axborot texnologiyalarini, xorijiy tillarni ham puxta o‘rganmoqda. Prezidentimiz 2014 yil 15-16 may kunlari Samarqand shahrida bo‘lib o‘tgan “O‘rta asrlar Sharq allomalari va mutafakkirlarining tarixiy merosi, uning zamonaviy sivilizatsiya rivojidagi roli va ahamiyati” mavzusidagi xalqaro konferensiyaning ochilish marosimida mehmonlarga qarata “Men sizlarning ana shu litsey va kollejlarni – bu Samarqandda bo‘ladimi, Toshkentda bo‘ladimi, olis shahar va tumanlarda bo‘ladimi – ana shu o‘quv yurtlarini albatta borib ko‘rishingizni istardim. Bu kollejlar eng yuksak zamonaviy talablar asosida bunyod etilgan va barcha jihozlar bilan ta’minlangan... Ilgari xorijlik mehmonlarga ekzotika namunalarini ko‘rsatardik. Bugun esa ularga bolalarimiz qanday o‘qiyotgani, ularga qanday zamonaviy sharoitlarda bilim berayotganimizni, qanday avlod voyaga yetayotganini ko‘ring, deymiz” deya faxr bilan so‘zladi. 25
Bugun yoshlar litsey va kollejlarni tamomlagach, oliy o‘quv yurtlariga kirish, tanlagan mutaxassisligi bo‘yicha ta’limni davom ettirish uchun barcha shart-sharoitga ega. Davlatimiz rahbarining qarori
bilan tasdiqlangan 2011-2016 yillarga mo‘ljallangan oliy ta’lim muassasalarining moddiy-texnik bazasini modernizatsiya qilish va mutaxassislar tayyorlash sifatini tubdan yaxshilash dasturi mamlakatimiz ta’lim tizimini yanada rivojlantirishning muhim omili bo‘lib xizmat qilmoqda. Dasturga muvofiq oliy o‘quv yurtlari binolari yangidan qurilmoqda yoki rekonstruksiya qilinib, zamonaviy jihozlanmoqda. Ziyo maskanlarida kelajagimiz vorislarining ongu qalbi ezgu axloqiy fazilatlar, Vatanga muhabbat, ajdodlar merosiga sadoqat, milliy urf-odat va qadriyatlarimizga hurmat kabi insoniy tuyg‘ular bilan boyitilmoqda. Mustaqillik yillari muhtaram Prezidentimiz Islom Karimov tomonidan olib borilayotgan oqilona siyosat tufayli mamlakatimiz ulkan yutuqlarni qo‘lga kiritmoqda. O‘zbekiston erishayotgan yutuq va marralar dunyo hamjamiyati tomonidan keng e’tirof etilmoqda. AQSHning Kolumbiya universiteti taniqli sotsiologlari tomonidan Birlashgan Millatlar Tashkiloti, Jahon banki, Umumjahon sog‘liqni saqlash tashkiloti, Iqtisodiy hamkorlik va rivojlanish tashkiloti kabi xalqaro tashkilotlar tomonidan taqdim etilgan statistik ma’lumotlar va sotsiologik tadqiqotlar natijalari asosida tuzilgan „World happiness Index” (“Dunyoning eng baxtli mamlakatlari”) reytingi e’lon qilindi. “Dunyoning eng baxtli mamlakatlari” yangi reytingida O‘zbekiston 158 ta mamlakat orasida 44-pog‘onada, Hamdo‘stlik davlatlari o‘rtasida esa birinchi o‘rinda qayd etilgan bo‘lib, Janubiy Koreya, YAponiya, Italiya, Malayziya va boshqa davlatlarni ortda qoldirgan. Bundan tashqari bizning mamlakatimiz “baxt indeksi” har yilgi o‘sish ko‘rsatkichida birinchi o‘ntalik davlatlari qatoridan o‘rin olgan. Ta’kidlab o‘tish joizki, dunyoning eng baxtli mamlakatlari reytingi 2012-2014 yillar yakunlari asosida tuzilgan bo‘lib, unda inson manfaatlari va farovonligini ta’minlashga qaratilgan qirqqa yaqin mezonlar bo‘yicha qiyosiy tahlil o‘tkazilgan. Mazkur tadqiqotda aholi farovonligi, Umumjahon sog‘liqni saqlash tashkilotiga ma’lumotiga ko‘ra o‘rtacha umr ko‘rish yoshi, yalpi ichki mahsulotining aholi jon boshiga taqsimoti, havfsizlik darajasi, oiladagi ajrimlarning soni, ishsizlar ko‘rsatkichi, korrupsiyaga qarshi kurash borasidagi amaliy ishlar, aholining fuqarolik tashabbusi va erkinligini amalga oshirish huquqi kabi ko‘rsatkichlar hisobga olingan. Shuningdek, insonlarning bir-biriga nisbatan ishonchi, yaxshi munosabatda bo‘lishi hamda kundalik xursandchilik va tashvish sabablari ham hisobga olingan. 2014 yilda “Ijtimoiy fikr” jamoatchilik fikrini o‘rganish markazi o‘tkazgan so‘rovda qatnashchilarning 98 foizi jamiyatimizda, har bir fuqaro hayotida ulkan o‘zgarishlar bo‘lganligini ta’kidladi. Qishloqlarda bolalarimiz uchun maktablar, kollejlar va litseylar, zamonaviy davolash muassasalari qad rostlamoqda. SHaharlar chiroy ochmoqda. Britaniyaning nufuzli “Ekonomist” jurnali o‘tkazgan so‘rovga ko‘ra, o‘tgan yili poytaxtimiz obodligi va qulayligi bo‘yicha dunyoning 140 ta shahri ichida 58-o‘rinni egalladi va jahon klassifikatsiyasida yashash uchun eng qulay sharoitlarga ega shaharlar safidan o‘rin oldi. MDHdagi shaharlar ichida faqat Samarqand Amerikaning “The Huffington Post” nashrida e’lon qilingan “albatta borib ko‘rish lozim bo‘lgan dunyoning 50 shahari” ro‘yxatiga kiritildi. Amerikaning “Gallup” tadqiqot kompaniyasi tuzgan “yaxshi kayfiyat indeksi” bo‘yicha Vatanimiz 136 mamlakat ichida 29-o‘rinni egalladi. Bu ro‘yxatda 26
mamlakatimiz nafaqat Hamdo‘stlikdagi barcha qo‘shnilarni, balki Buyuk Britaniya, Germaniya, Yaponiya, Janubiy Koreya kabi rivojlangan davlatlarni ham ortda qoldirdi. Mazkur kompaniya 2015 yilda “Qonuniy tartiblarga itoat qilish indeksi” degan mavzuda 141 ta mamlakatda so‘rov o‘tkazib, katta yoshdagi 142 ming shaxsning fikrini o‘rgandi va o‘tkazilgan tadqiqot natijalariga ko‘ra O‘zbekiston 2-o‘rinni egalladi. O‘zbekistonda hayot
kundan-kunga yaxshilanib bormoqda. Bu
muvaffaqiyatlarga davlatimiz rahbarining islohotlarni bosqichma-bosqich amalga oshirishga asoslangan siyosati va xalqimizning fidokorona mehnati tufayli erishilmoqda. O‘zbekistonning mazkur reytingda yuqori pog‘onani egallashi mamlakatimizdagi ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish hamda yuksalib borayotgan hayot darajasi sohasida olib borilayotgan oqilona siyosat natijasidir. 1991 yil 20 noyabrda qabul qilingan “O‘zbekiston Respublikasida yoshlarga oid davlat siyosatining asoslari to‘g‘risida”gi Qonun mustaqil respublikamizning ilk qonunlaridan biridir. Mamlakatimiz Prezidentining bir qator Farmon va qarorlari yosh avlodning har tomonlama etuk bo‘lib voyaga etishi uchun barcha shart-sharoitni yaratishga qaratilgan. Bugungi kunga kelib, farzandlarimiz davlatimizning bebaho boyligiga aylanganiga hech qanday shubha yo‘q. Mamlakatimiz aholisining 60 foizidan ortig‘ini yoshlar tashkil etadi. 19 million nafarga yaqin kuchga to‘lgan, shijoatli va barkamol yigit-qizlar! Bu — Qozog‘iston yoki Niderlandiya kabi davlatlarning aholisiga teng bo‘lgan raqam. Va biz o‘zimizning eng ezgu umidlarimiz ro‘yobini ularda ko‘ramiz. Dunyo davlatlarining ayrimlarida tinchlik barqaror emasligidan barchamiz ommaviy axborot vositalari orqali xabardor bo‘lib turibmiz. Davlatlar o‘rtasida o‘zaro manfaatlar to‘qnashuvi natijasida yuzaga kelayotgan turli siyosiy nizolar, terrorizm, separatizm, narkotrafik va boshqa xavf-xatarlar kuchayib borayotgan hozirgi tahlikali zamonda yurtimizda hukm surayotgan tinch va osoyishta hayotning qadr-qimmatini yanada chuqurroq anglamoqdamiz. SHuning uchun yurtimizda barqaror bo‘lib turgan ushbu aziz ne’matni, millatlararo do‘stlik va hamjihatlikni saqlash, chegaralarimiz daxlsizligini asrash, uzoq va yaqin atrofimizdagi davlatlar bilan do‘stona munosabatlar va o‘zaro manfaatli hamkorlikni yanada mustahkamlash oldimizda turgan eng dolzarb masalalardan biridir. Mamlakatimiz tinchlik va xavfsizlikni mustahkamlash, global muammolarni bartaraf etish, iqtisodiy hamkorlikni kengaytirish, ilm-fan va san’atni rivojlantirishga qaratilgan izchil siyosati va amaliy sa’y-harakatlari bilan xalqaro hamjamiyatda obro‘- e’tibor qozongan. 1991 yil 31 avgustda xalqimizning asriy oru-umidlari ro‘yobga chiqib, “O‘zbekiston Respublikasining Davlat mustaqilligi asoslari to‘g‘risida”gi konstitutsiyaviy qonun qabul qilindi. Bu esa, O‘zbekistonning o‘z Qurolli Kuchlarini shakllantirishi uchun huquqiy asos bo‘ldi. O‘tgan 25 yil ichida mamlakatimiz xavfsizligiga tahdid solishi mumkin bo‘lgan xavf-xatarlar har tomonlama tahlil etilib, armiyamizni isloh qilishning uzoq muddatli dasturi ishlab chiqildi va u izchil amalga oshirilmoqda. Natijada harakatchan, tezkor va yuqori darajadagi jangavor qobiliyatga ega armiya tashikl etildi. 27
E’tirof etish kerakki, muddatli harbiy xizmatning bir yil etib belgilanishi, chaqiruvning yilda bir marta tashkil etilishi, qo‘shinlarda shartnoma sosiad xizmat qilayotgan serjantlar sonining oshishi va safarbarlik - chaqiruvi rezervi xizmatining joriy etilishi armiyamiz tarkibini tubdan o‘zgartirdi. Harbiy ta’lim sohasida olib borilgan islohotlar ham o‘z samarsini bermoqda. Ta’lim muassasalari, ulardagi fakultet va kafedralar soni oshgani, Qurolli Kuchlar akademiyasi tashkil etilgani fikrimiz isbotidir. Istiqol mevasi bo‘lgan serjantlar tayyorlash maktablarini bitirayotgan professional harbiylar tom ma’noda armiyamiz tayanchiga aylandi. O‘tgan davr mobaynida harbiy xizmatchilarga imtiyozlar berish haqida qator qarorlar qabul qilindi. Bu esa yoshlar o‘rtasida harbiy xizmatga bo‘lgan qiziqishni, Qurolli kuchlar nufuzini yanada oshirdi. Muddatli harbiy xizmatni o‘tayotgan harbiy harbiy xizmatchilarning oylik pul ta’minoti 2 baravardan ortiq ko‘paytirildi, ular zaxiraga bo‘shatilganida beriladigan nafaqa eng kam ish haqining 0,4 qismidan 8 baravarigacha oshirildi. Harbiy xizmatchilarning ovqatlanishini tashkil etish, ularni oziq-ovqat bilan ta’minlaning zamonaviy me’yor va talablari belgilandi. Turarjoylar ijarasi uchun kompensatsiya miqdorlari o‘rta hisobda 50 foiz oshirildi. Harbiy qismlarning infratuzilmasini takomillashtirish, harbiy xizmatchilar va ularning oila a’zolari uchun zamonaviy ijtimoiy-maishiy shart-sharoitlar yaratish bo‘yicha turli dasturlar ishlab chiqilmoqda va amalga oshrilmoqda. Bugun O‘zbekiston dunyoda o‘z o‘rniga, o‘z so‘ziga ega bo‘lgan davlat. Yigirma to‘rt yildirki, BMT bosh qarorgohida O‘zbekiston Respublikasining davlat bayrog‘i hilpirab turibdi. Barcha sohalarda xalqaro hamkorlik rivojlanmoqda. Eng taraqqiy etgan davlatlar, eng yirik kompaniyalar mamlakatimizda biznes yuritmoqda. Yurtdoshlarimiz xohlagan mamlakatiga borib kelmoqda. Tadbirkorlar o‘z mahsulotini chet ellarga eksport qilmoqda. Bular shunchalik odatiy hol bo‘lib qolganki, ularga e’tibor ham bermay qo‘yganmiz. Xuddi hamisha shunday bo‘lgandek. Vaholanki, bundan atigi 25 yil oldin mamlakatimizda tashqi siyosat, xalqaro aloqa degan tushunchalarning o‘zi yo‘q edi. Yakkahokimlik tizimi sharoitida O‘zbekiston xalqaro maydonga to‘g‘ridan-to‘g‘ri chiqish imkoniyatidan mahrum etilgan bo‘lib, o‘zining tashqi siyosat va tashqi savdo idoralariga, diplomatlariga va mutaxassislariga ega emas edi. Respublika tabiiy, xomashyo resurslari va etishtirgan mahsuloti qayoqqa ketishini, uni eksport qilishdan tushgan mablag‘ kimga tegishini bilmasdi. Ayni vaqtda xorijiy texnika va texnologiyani, xalq iste’mol mollarini yetkazib berish borasida batamom qaram edi. Shu bois mustaqil tashqi siyosat yuritish O‘zbekiston Respublikasi uchun umuman yangi, ilgari amalda qo‘llanilmagan soha edi. O‘zbekiston mustaqillikning dastlabki kunlaridan Prezidentimiz Islom Karimov rahnamoligida milliy davlatchiligimizni mustahkamlash, mamlakatimizni rivojlantirish, ayrim hayotiy muhim masalalarda (g‘alla mustaqilligi, energetik mustaqillik) eski tuzumdan meros qolgan qaramlikdan qutulish barobarida xalqaro munosabatlar tizimiga kirish, undan mustahkam o‘rin olish, siyosiy nufuzini yuksaltirish, chet mamlakatlar bilan tenglik asosida hamkorlikni yo‘lga qo‘yish va kengaytirish yo‘lini tanladi.
Mamlakatimizning bu boradagi siyosati va prinsiplari Konstitutsiyamizda qat’iy
belgilab qo‘yilgan. Bosh Qomusimizning 17-moddasiga muvofiq, O‘zbekiston Respublikasi xalqaro munosabatlarning to‘la huquqli sub’ektidir. Uning tashqi siyosati davlatlarning suveren tengligi, kuch 28
ishlatmaslik yoki kuch bilan tahdid qilmaslik, chegaralarning daxlsizligi, nizolarni tinch yo‘l bilan hal etish, boshqa davlatlarning ichki ishlariga aralashmaslik qoidalariga va xalqaro huquqning umum e’tirof etilgan boshqa qoidalari va normalariga asoslanadi. Davlatimiz bu ezgu tamoyillarga qat’iy amal qilib kelmoqda. O‘zbekiston tashqi siyosati teng huquqlilik va o‘zaro manfaatdorlik asosiga qurilgan. Har bir davlat bilan avvalo ikki tomonlama munosabatlarni rivojlantirmoqda. O‘zbekiston hamkorlikdan manfaatdor bo‘lgan barcha mamlakatlar bilan diplomatiya munosabatlarini yo‘lga qo‘ygan. Qator yirik davlatlar bilan o‘zaro munosabatlarimiz strategik sheriklik darajasiga ko‘tarilgan. AQSH, Xitoy, Yaponiya, Janubiy Koreya, Rossiya shular jumlasidan. Bugungi kunda 46 mamlakatda O‘zbekiston diplomatik vakolatxonalari faoliyat ko‘rsatmoqda. Xorijiy davlatlar va xalqaro tashkilotlarning mamlakatimizda ochilgan elchixona va vakolatxonalari soni oltmishdan oshadi.1993 yilda davlatimiz rahbari BMT minbaridan turib, dunyo ahli e’tiborini Afg‘oniston mojarosi, Orol halokati kabi keskin muammolarga jalb etdi. Bu bilan O‘zbekistonning uzoqni ko‘zlagan tashqi siyosati tinchlikparvarlik, o‘zaro tenglik, hurmat va manfaatdorlik tamoyillari, umumbashariy taraqqiyot g‘oyalari asosiga barpo etilgani namoyon bo‘ldi. Terrorizm, ekstremizm, narkotik moddalar kontrabandasi, ekologik inqirozlar bilan bog‘liq muammolarning dolzarbligi oshib borayotgan, ular haqida har kuni bong urilayotgan hozirgi davrda O‘zbekistonning o‘sha paytda tutgan pozitsiyasi qanchalar oqilona va odilona yo‘l bo‘lganini, eng muhimi, bu pozitsiya o‘zgarmay kelayotganini alohida ta’kidlash darkor. Yevropada xavfsizlik va hamkorlik tashkilotining 1999 yilgi Istanbul sammitida BMT huzurida terrorizmga qarshi kurash bo‘yicha xalqaro markaz tashkil etish g‘oyasini ilgari surdi. Davlatimiz rahbari BMT Bosh Assambleyasining 2000 yil sentyabr oyida o‘tgan Mingyillik sammitida xalqaro terrorizm va giyohvand moddalar savdosiga qarshi kurashish, mintaqaviy xavfsizlikni mustahkamlash, BMT faoliyati va uning tarkibiy tizimini isloh qilishga doir takliflarni bildirdi. 2001 yil 28 sentyabrda BMT Xavfsizlik kengashi doirasida terrorizmga qarshi kurash qo‘mitasining tashkil etilishi bu g‘oyaning amaldagi natijasi bo‘ldi. Davlatimiz rahbarining tashabbusi bilan qabul qilingan “O‘zbekiston Respublikasining Tashqi siyosiy faoliyati konsepsiyasini tasdiqlash to‘g‘risida”gi qonun mamlakatimiz tinchliksevar siyosatining amaldagi yana bir ifodasi bo‘ldi. Mazkur konsepsiyada belgilanganidek, mamlakatimiz tashqi siyosati milliy manfaatlarning ustuvorligi, xalqaro huquq me’yorlariga rioya etish, bahsli masalalarni tinch yo‘l bilan hal qilish tamoyillariga asoslanadi. O‘zbekiston tinchliksevar siyosat yuritadi va harbiy-siyosiy bloklarda ishtirok etmaydi, har qanday davlatlararo tuzilmalar harbiy-siyosiy blokka aylangan taqdirda, ulardan chiqish huquqini o‘zida saqlab qoladi. O‘z hududida xorijiy davlatlarning harbiy bazalari va ob’ektlari joylashtirilishiga yo‘l qo‘ymaydi. Bugun shuni qat’iy ishonch va g‘urur bilan aytish mumkinki, o‘tgan yillar mobaynida O‘zbekiston butun dunyo ko‘z o‘ngida nafaqat siyosiy va iqtisodiy jihatdan mustaqil mamlakat, xalqaro maydonda ishonchli xamkor sifatida, balki global va mintaqaviy barqarorlikni ta’minlashga bevosita daxldor davlat sifatida jahon hamjamiyatining e’tirofiga sazovor bo‘ldi. Bu Prezidentimiz Islom Karimov uzoqni ko‘zlab, mamlakatimiz va xalqimiz manfaatlarini ustuvor tutib, oqillik va vazminlik bilan ish yuritayotganining samarasidir. 29
Mamlakatimiz mustaqillikka erishganidanoq keng miqyosda xalqaro e’tirofga sazovor bo‘la boshladi. Istiqlolning bir yilligi munosabati bilan o‘tkazilgan tantanalarda so‘zga chiqqan Prezident Islom Karimov O‘zbekiston Respublikasi dunyo hamjamiyatining teng huquqli a’zosiga aylanganini, ko‘plab nufuzli xalqaro, davlatlararo tashkilotlarga taklif etilganini, ularning ishida faol ishtirok etayotganini, mamlakatimiz mustaqilligini 120 dan ortiq davlat tan olganini ta’kidlagan edi. O‘zbekiston rahbarining Afg‘onistonda tinchlik va osoyishtalikni ta’minlashga qaratilgan ko‘plab tashabbuslari ham jahon hamjamiyatining alohida e’tiboriga sazovor bo‘ldi. NATO/SEAPning 2008 yil Buxarestda bo‘lib o‘tgan sammitida Prezidentimiz qo‘shni davlatdagi nizolarni bartaraf etishning siyosiy yo‘llarini hamkorlikda izlab topish, bu mamlakatda nizo keltirib chiqaruvchi omillarni kamaytirish va unga muvofiqlashtirilgan iqtisodiy yordam ko‘rsatish maqsadida Muloqot guruhi faoliyatini “6+3” guruhi shaklida yangidan tashkil etishni taklif qildi. Afg‘oniston bilan bog‘liq ravishda yuz berayotgan voqealarning keyingi rivojlanish bosqichida inqirozdan chiqish yo‘llarini izlashga qaratilgan xalqaro miqyosdagi sa’y- harakatlarga aynan shu formatda ko‘rsatib o‘tilgan davlatlar ko‘proq jalb etildi. Mintaqada ekologik va ijtimoiy-iqtisodiy barqarorlikka erishish bo‘yicha kiritilgan takliflar ham keng qo‘llab-quvvatlandi. O‘zbekiston Prezidenti tashabbusi bilan 1993 yili Markaziy Osiyodagi beshta davlat rahbarlari Orol dengizi inqirozi oqibatlarini bartaraf etish bo‘yicha kuchlarni birlashtirish maqsadida Orolni qutqarish xalqaro jamg‘armasini tuzishdi. Shu yo‘nalishda amalga oshirilayotgan ishlarning mantiqiy davomi sifatida Islom Karimov tashabbusiga ko‘ra, o‘tgan yili Urganchda “Orol dengizi mintaqasidagi ekologik ofat oqibatlarini yumshatish bo‘yicha hamkorlikni rivojlantirish” mavzuida xalqaro konferensiya bo‘lib o‘tdi. Unda 24 ta nufuzli xalqaro va mintaqaviy tashkilot, moliyaviy institut vakillari, 26 mamlakatdan kelgan ekologiya, iqlim o‘zgarishlari, suv zaxiralaridan foydalanish sohasidagi olimlar va ekspertlar ishtirok etdi. BMT Bosh kotibi Pan Gi Mun o‘zining forum qatnashchilariga videomurojaatida dunyodagi keng ko‘lamli antropogen halokatlardan biri, deb e’tirof etilgan va millionlab aholi hamda atrof-muhitga katta zarar etkazayotgan Orolbo‘yi mintaqasidagi ekologik bo‘hron muammolari muhokamasiga bag‘ishlangan ushbu xalqaro konferensiyaning o‘ta muhimligini ta’kidladi. O‘zbekistonning butun dunyoda e’tirof etilib, qo‘llab-quvvatlangan xalqaro tashabbuslari ichida Markaziy Osiyoda yadro qurolidan xoli zona barpo qilish to‘g‘risidagi g‘oya alohida o‘rin tutadi. Prezidentimiz tomonidan BMT Bosh Assambleyasining 48-sessiyasida kiritilgan ushbu taklif o‘tgan yilning may oyida bo‘lib o‘tgan tarixiy voqeada o‘z aksini topdi: Birlashgan Millatlar Tashkilotining Nyu-Yorkdagi qarorgohida tom ma’nodagi tarixiy voqea yuz berdi — mazkur tashkilot tuzilganidan buyon birinchi marotaba besh yadroviy davlat — AQSH, Buyuk Britaniya, Fransiya, Xitoy va Rossiya yakdillik bilan va bir paytning o‘zida muhim xalqaro hujjatni — Markaziy Osiyoda yadro qurolidan xoli zona barpo etish to‘g‘risidagi Shartnomaga Xavfsizlik kafolatlari to‘g‘risidagi Protokolni imzoladi. Aynan shunday qat’iyat tufayli hamda mamlakatimiz va Prezidentimizning yuksak obro‘-e’tibori bois bugun rivojlangan davlatlar, mashhur kompaniyalar O‘zbekiston bilan hamkorlik qilishga intilishmoqda. Buni hukumat majlisidagi ma’ruzada keltirilgan raqamlar ham tasdiqlaydi: respublikamizda 90 dan ortiq mamlakatning sarmoyalari ishtirokidagi 4 mingdan ziyod korxonalar faoliyat 30
ko‘rsatmoqda. Bizning tovar ishlab chiqaruvchilarimiz ham jahon bozorini egallashda ortda qolishayotgani yo‘q. Faqat o‘tgan yilning o‘zida asosan kichik biznes sub’ektlari bo‘lgan 500 dan ortiq yangi korxona eksport faoliyatiga jalb etildi. Xalqaro tashkilotlar bilan hamkorlik to‘g‘risida gap ketganda SHHT ga a’zo mamlakatlar qatorida tenglar ichra teng faoliyat yuritayotgan O‘zbekistonning tashabbuskorligi o‘z o‘rniga ega. 2001 yil Shanxayda bo‘lib o‘tgan sammitda O‘zbekiston tashkilotning muassisi va teng huquqli a’zosiga aylandi. Bu O‘zbekiston mustaqillik yillarida strategik manfaatlarini takomillashtirib borib, mintaqamizda barqarorlikni mustahkamlash sohasida xalqaro va mintaqaviy tashkilotlar bilan faol hamkorlikka tayyor ekanligini namoyon qildi. O‘zbekistonning SHHTda ishtiroki mazkur tashkilotni mustahkamlash bilan birga, mintaqaviy muammolar echimini tugal va samarali bo‘lishini ta’minladi. Bu yil Shanxay hamkorlik tashkiloti tuzilganiga 15 yil to‘ldi. Shu davr maboynida tashkilot nufuzli davlatlararo tizim sifatida xalqaro maydonda mustahkam o‘ringa ega bo‘ldi. SHHT nisbatan qisqa vaqt ichida nufuzli xalqaro tashkilotga aylandi.
Shanxay hamkorlik tashkilotining huquqiy me’yor va qoidalariga binoan, 2015 yil 11 iyuldan buyon unga O‘zbekiston Respublikasi uchinchi marotaba raislik qildi. Mamlakatimiz 2004 va 2010 yillarda o‘zining SHHTga raisligi doirasida zamonamizning an’anaviy hamda yangi xavf-xatarlariga nisbatan tashkilotga a’zo mamlakatlar siyosatini muvofiqlashtirishni kuchaytirishga doir qator muhim tashabbuslarni ilgari surgan edi. Tahlilchilar tomonidan O‘zbekiston hamisha o‘zining SHHTdagi raisligiga aniq va muvozanatlashgan yondashuv bilan qarashi, mamlakatimiz mazkur tashkilotning nufuzini ko‘tarish maqsadida faol harakat qilishi ta’kidlanadi.
A’zo davlatlar rahbarlarining Toshkentda bo‘lib o‘tgan navbatdagi sammitida mazkur memorandumlar imzolandi, bu voqea uchrashuvning muhim amaliy natijalaridan biri sifatida joriy yilda o‘zining 15 yilligini nishonlagan SHHTning kelajakdagi rivojlanishiga katta hissa qo‘shadi. 2016 yili O‘zbekiston raisligi doirasida Toshkentda SHHT Davlat rahbarlari kengashi, Tashqi ishlar vazirlari kengashi majlislari, madaniyat vazirlari yig‘ilishi hamda Banklararo birlashma kengashi va Ishbilarmonlar kengashi boshqaruvining majlislarini o‘tkazdi. Prezidentimiz Islom Karimovning 2016 yil 21 yanvardagi Toshkent shahrida Shanxay hamkorlik tashkilotiga a’zo davlatlar rahbarlari kengashi yig‘ilishi hamda O‘zbekiston Respublikasining SHHTga raisligi doirasidagi boshqa tadbirlarga tayyorgarlik ko‘rish va uni o‘tkazish to‘g‘risidagi qaroriga muvofiq, mamlakatimizda ushbu yirik anjumanni yuqori saviyada o‘tkazish uchun izchil ishlar amalga oshirildi. SHHT o‘n besh yilligining Toshkent deklaratsiyasi, SHHTga a’zo davlatlarning 2017—2022 yillardagi giyohvandlikka qarshi strategiyasi va uni bajarish bo‘yicha Harakat dasturlari imzolandi. Bundan tashqari, Jinoyatchilikka qarshi kurashda hamkorlik to‘g‘risidagi Bitimni bajarish bo‘yicha Tadbirlar rejasi hamda SHHTning 2025 yilgacha rivojlanish strategiyasini amalga oshirish Rejasi tasdiqlandi. Hindiston Respublikasi va Pokiston Islom Respublikasining SHHTga a’zo davlat maqomini olish yo‘lidagi majburiyatlari to‘g‘risidagi memorandumlar imzolangani Toshkent sammitining muhim voqealaridan bo‘ldi. Hindiston va Pokistonning SHHTning teng huquqli a’zosi maqomiga ega bo‘lishi tashkilot imkoniyatlarini kengaytirib, xalqaro maydonda dolzarb muammolarni hal etish, 31
mintaqa va umuman dunyoda xavfsizlik va barqaror taraqqiyotni ta’minlaydigan ko‘p tomonlama mexanizm sifatida tashkilot rolini yanada oshirishga xizmat qiladi. Davlatimiz rahbari tashabbuslari bilan amlaga oshirilayotgan bunday sa’y- harakatlar mamlakatimizning xalqaro maydondagi obro‘yining kundan-kunga oshib borishini ta’minlaydi. Darhaqiqat, mamlakatimizda amalga oshirilayotgan tashqi siyosat sohasidagi islohotlar mamlakatimizning eng rivojlangan davlatlar qatoriga qo‘shilishida muhim mezon bo‘lib xizmat qiladi. “O‘zbekistonda ishlab chiqarilgan” tamg‘asiga ega mahsulotlar esa xorijda ham tobora
ommaviylashib bormoqda. Mamlakatimiz shu
yilning 1 mayidan 31 oktyabrigacha bo‘lib o‘tadigan “Expo Milano — 2015” jahon ko‘rgazmasiga taklif etilganligi bejiz emas. Besh yilda bir marta o‘tkaziladigan bu tadbirga tayyorgarlik ishlari davlatimiz rahbari qarori asosida olib borildi. Ommaviy axborot vositalarining xabariga qaraganda, Italiyada qad rostlagan O‘zbekistonning Milliy paviloni 500 kvadrat metrni tashkil etadi. Bu esa, tashkilotchilarning hisob- kitoblariga ko‘ra, mazkur mega-ko‘rgazmada Sayyoramizning turli burchaklaridan kelib ishtirok etishi kutilayotgan 20 million nafar odamda mamlakatimizning yutuqlari, iqtisodiy va investitsiyaviy salohiyati, taraqqiy etgan infratuzilmasi, qayta ishlash sanoati, xalqimizning urf-odatlari va an’analari bilan yanada yaqinroq tanishish imkonini berdi.
Download 0.61 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|