O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi «organik kimyо»

Ikki asosli tiyinmagan kislotalar. Tarkibida ikkita karboksil gurush va qish bog’ yoki uch bog’ bo’lgan kislotalar tiyinmagan kislotalar deyiladi.
Tiyinmagan ikki asosli kislotalar tsis-trans shaklidagi fazoviy izomerlar hosil qiladi.
Tiyinmagan kislotalarga misol qilib malein va fumar kislotalarni kirsatish mumkin.
Fumar kislota-xlorqashrabo kislotasiga ishqorning spirtli eritmasi ta’sir ettirib olinadi:

Olma kislotasi sul’fat kislotasi bilan yuqori sharoratda qizdirilsa, fumar va malein kislotalari aralashmasi hosil bo’ladi:

Malein kislota xinon, gidroxinonni oksidlab olinadi:

Ikkala tiyinmagan kislotaning bir-biridan farqi shundan iboratki, malein kislotasi qizdirilganda tsiklik malein angidridini hosil qiladi:

Malein angidridining tuzilishi uni qaytarish bilan qashrabo angidridiga itkazib tasdiqlangan:

Atsetilendikarbon kislota rangsiz kristall modda. Uni dibromqashrabo kislotaga ishqor ta’sir ettirib olinadi:

Atsetilendikarbon kislota faol uch bog’ bo’lganligi uchun dien sintezlarida ishlatiladi. Agar uning suvli eritmasi qay­natilsa, dekarboksillash borib propin kislota hosil bo’ladi:

Nazorat savollari:

1. 
   Tarkibida 5 uglerod va asosiy zanjirida 3ta uglerod atomi tutgan xlorpentan kislotalarning soni nechta.
   
2. 
   Ftorpropion kislota izomerlarining ularning kislotaligi ortib borish tartibida formulalarini yozing.
   
3. 
   Propan kislotasi fosfor ishtirokida xlorlansa asosan qanday kislota hosil bo’ladi.
   
4. 
   Alanin aminokislotasini qaysi galoidkislotadan olish mumkin.
   
5. 
   Akril kislotasi HBr ni Markovnikov qoidasiga muvofiq biriktiradimi. Javobingizni izoshlang
   
6. 
   Fumar va malein kislotalar xossalaridagi farqning asosiy sababini tushuntiring.
   
7. 
   Malein va fumar kislotani bir-biridan qanday farqlash mumkin.
   
8. 
   Galoidkarbon va tiyinmagan ikki asosli kislotalarning ishlatilishiga oid misollar va reaktsiyalar keltiring.
   

Adabiyot:

1. 
   O.Ya.Neyland Organicheskaya ximiya. M.: «Visshaya shkola». 1990. S. 560-563, 604-606
   

Z. Gauptman, Yu. Grefe, X. Remane Organicheskaya ximiya. M.: «Ximiya». 1979. S. 434-440.