TASDIQLANDI VA JORIY ETILDI.
|
|
Tuzuvchilar:
|
I.Nishonov
|
Oltiariq sanoati texnikumi O‘TIBDO‘
|
R.Arabboyev
|
Oltiariq sanoati texnikumi ICHTBDO‘
|
А. Usavboyev
|
Oltiariq sanoati texnikumi o‘qituvchisi
|
N.Akbarova
|
Oltiariq sanoati texnikumi o‘qituvchisi
|
Pedagogik
|
innovatsiyalar,
|
kasb-hunar
|
ta’limi
|
M.A.Tuxtasinov
|
boshqaruv
|
hamda
|
pedagog
|
kadrlarni
|
qayta
|
tayyorlash va ularning malakasini oshirish instituti
|
Professional ta’limni innovatsion rivojlantirish boshqarmasi mutaxassisi-ma’sul
|
Taqrizchilar:
|
O.K. Raxmonov
|
Farg‘ona
|
politexnika
|
instituti
|
“Kimyoviy
|
texnologiyasi” kafedra prof. t.f.n
1. O‘quv dasturi umumiy talablari
Dastur nomi
|
Texnologik jarayonlarni avtomatlashtirish
|
Ajratilgan soat
|
60
|
Mavzular soni
|
30
|
Dasturning maqsadi
|
Ta’lim maqsadi davr bilan, ijtimoiy hayot bilan uzviy bog‘liq. Ijtimoiy hayotdagi tub burilishlar, fanning intensiv rivojlanishi, ta’lim modernizasiyasi, yangi didaktik imkoniyatlar, insonparvarlashtirish
|
shubxasiz
|
ta’limmaqsadini
|
ham
|
tubdan
|
o‘zgartirdi.
|
Ta’lim
|
maqsadining tubdan o‘zgarishi ta’lim mazmunida o‘z ifodasini topadi. Ushbu dastur avtomatika fanini faol, ijodiy o‘rgatishga qaratilgan bo‘lib, u farmasevtika ixtisosligini hisobga olgan holda tuzilgan. Dasturda avtomatikaning jahon miqyosidagi rivojlanish
|
tarixini
|
yoritish
|
bilan
|
bir
|
qatorda
|
mustaqil
|
O‘zbekiston
|
Respublikasida
|
tabiy
|
va
|
texnika
|
fanlari,
|
hamda
|
sanoat
|
taraqkiyotining hozirgi ahvolni aks ettirishga katta e’tibor berilgan.
|
O‘zlashtirish (o‘qitish)
natijalari
|
Talabalarning
|
“Avtomatika”
|
fanini
|
o‘zlashtirishlari
|
uchun
|
o‘qitishning zamonaviy usullaridan foydalanish, yangi informasion (Scientific Work Place, Matlap, Mathcad, paketlar dasturi va h.k.) va pedagogik texnologiyalarni tatbiq qilish muhim ahamiyatga egadir. Fanni o‘zlashtirishda darslik, o‘quv va uslubiy qo‘llanmalar, ma’ruzalar matni, texnologiyalar majmuasi, elektron materiallar, virtual stendlar va maketlardan foydalaniladi. Har bir ma’ruza va laboratoriya darslarida mavzuga mos pedagogik va axborot texnologiyalaridan foydalaniladi.
|
Bilimlar
|
-
-
-
-
-
-
-
-
-
|
-
-
|
avtomatik nazorat sistemalari va metrologiya asoslari
bosim nazorati
materiallarning miqdori va sarfi nazorati
suyuqlik satxi va qattiq materiallar nazorati
harorat nazorati
materiallarning tarkibi va sifat nazorati
ob’eklarni matematik modellashtirish.
rostlash konunlari, rostlagichlar.
ijrochi qurilmalar, ikkilamchi asboblar.
|
-
-
-
-
-
-
-
|
|
Ko‘nikmalar
|
-
-
-
-
-
|
avtomatik boshqaruv sistemasi va ularning tavsifi.
boshqaruv ob’ektlari va ularning xossalari, shartli belgilanishi.
avtomatlashtirish va yordamchi qurilmalarining tavsifi.
|
texnoogik
|
jarayonlar
|
boshqaruvi
|
avtomatlashtirilgan
|
sistemalarning sxemalari.
hisoblash texnikasi
|
|
O‘quv rejasiga muvofik o‘zaro boqliq bo‘lgan
fanning nomi
|
- avtomatika va ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirish asoslari
- texnologik jarayonlarni avtomatlashtirish va modellashtirish
|
O‘qitishning tashkiliy
shakli
|
N -nazariy ta’lim;
A -amaliy ta’lim;
L –laboratoriya mashgulotlar;
|
Dasturga qo‘yilgan talab
|
Majburiy
|
O‘qitish tili
|
Guruhga tayinlangan dars tili asosida
|
147
2.O‘quv dasturi mazmuni
№
|
Mavzularnomi
|
Mavzuning qisqacha mazmuni
|
Jami
|
O`qitishning tashkiliy
qismi
|
Mustaqil
ta`lim
|
1
|
Avtomatikaning
asosiy elementlari
|
Avtomatikaning asosiy tushunchalari. Kurs predmeti va vazifalari. Ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirish. Kibernetika.
|
Texnologik
|
jarayonni
|
boshqarishning
|
avtomatlashtirilgan sistemasi (BAS)
|
2
|
N
|
1
|
2
|
Metrologiya
elementlari
|
va
|
o‘lchash texnikasi
|
Umumiy
|
tushuncha.
|
O‘lchash
|
usullari.
|
O‘lchash xatoligi va aniqlash guruhlari. O‘lchash asboblariga qo‘yiladigan asosiy talablar. Haroratni o‘lchash va termo
|
o‘lchash
|
asboblari.
|
Bosimni,
|
namlikni
|
o‘lchash. Siljish, kuch, tezlikni o‘lchash. Bunkerdagi mahsulot sathi balandligini kuzatish va fotosezgichli ARSi. Texnologik oqimda mahsulot massasini o‘lchash.
|
2
|
A
|
1
|
3
|
Signal kuchaytirgich elementlar
|
Umumiy ma’lumot. Kuchaytirgich turlari: mexanik, gidravlik, pnevmatik, magnitli, elektron lampali va yarim o‘tkazgichli. Ularning sxemalari, ish prinsiplari va asosiy xarakteristikalari. Ularning ishlash prinsiplari
|
2
|
N
|
1
|
4
|
Ijrochi elementlar va rostlovchi organlar
|
Ijrochi elementlar. Ularning tuzilishi va ishlash prinsiplari. Elektrik va noelektrik
|
(gidravlik,
|
prevmatik
|
va
|
mexanik
|
servodvigatellar) ijrochi elementlar.
|
2
|
N
|
1
|
5
|
Boshqarish
elementlari
|
Rele. Fotoelektron rele. Himoya apparatlari. Ikki holatli ARSni mantiqiy boshqarish sxemasi.
|
2
|
A
|
1
|
6
|
Avtomatlashtirish
ob’ektlarining
xususiyatlari
|
Umumiy
|
ma’lumot.
|
Avtomatlashtirish
|
ob’ektlarining
|
xususiyatlari.
|
Umumiy
|
ma’lumot.
|
Ob’ektlarning
|
energiya
|
yoki
|
modda amlash (akkumulyatorlik) xususiyati. Obyektning o‘ziga tenglashish xususiyati. Ob’ektning o‘tish vaqti va vaqt doimiysi. O‘tish jarayonidagi kechikishlar.
|
|
2
|
N
|
1
|
7
|
Avtomatik
rostlashning nazariy va texnik elementlari
|
Avtomatik
|
rostlashusullari.
|
Avtomatik
|
rostlash sistemasi (ARS).Ularning ta’rifi, asosiy tushunchalari va funksional sxemasi. Teskari bog‘lanish tushunchasi.
|
|
2
|
N
|
1
|
148
8
|
ARS
|
va
|
uning
|
elementlarini tadqiq qilish
|
|
ARS ni tadqiq qilish masalalari. Avtomatika elementlarini matematik ifodalash. ARS ni matematik ifodalash. ARSning ish tarzi. ARS-ning dinamik tavsiflari. Signal uzatish funksiyasi.
|
2
|
A
|
1
|
9
|
Dinamik zvenolar va
|
ARS
|
ning
|
tuzilish
|
sxemalari
|
|
ARS ning denamik bo‘g‘inlari. ARS ning tuzilish sxemalari va ekvivalent almashtirish
|
usullari.
|
Kuchaytiruvchi,
|
integrallovchi,
|
differensiallovchi, aperodik va kechiktiruvchi zvenolar, ularning tenglamalari, uzatish funksiyalari
|
|
2
|
N
|
1
|
10
|
Turg‘unlik va ARS ning ish sifati
|
ARS
|
dagi
|
o‘tish
|
jarayonlari.
|
O‘tish
|
jarayonlarining turlari. Turg‘unlik turlari.
|
Turg‘unlik
|
tushunchalari.
|
Turg‘unlikni
|
aniqlash usullari: algebraik, Gauss-Gurvits,
|
Mixaylov
|
va
|
Naykvist
|
usullari.
|
O‘tish
|
jarayonlarining sifat ko‘rsatkichlari
|
2
|
N
|
1
|
11
|
Rostlagichlar
ularning tulari
|
va
|
|
ostlagichlar haqida tushuncha. Ularning turlari. Bevosita va bilvosita ishlovchi rostlagichlar. Uzlikli va uzliksiz rostlash.
|
Texnologik
|
jarayonlarda
|
ishlatiladigan
|
rostlagichlar.
|
Dori
|
tayyorlash
|
texnologiyasida
|
rostlagichlarning
|
qo‘llanilishi
|
2
|
A
|
1
|
12
|
Avtomatlashtirishning loyihalash
elementlari va
texnologik
jarayonlarni
avtomatlashtirish
|
Umumiy ma’lumot. Loyihalash bosqichlari. Avtomatlashtirishning texnologik sxemasi. Funktsional sxemaning tuzilishi. Texnologik
|
jarayonlarni
|
boshqarish
|
sistemalarining
|
ierarxik tuzilishi.
|
|
2
|
N
|
1
|
13
|
Tipaviy
|
texnologik
|
jarayonlarni
avtomatlashtirish
|
|
Umumiy ma’lumot. Tipaviy ob’ektlar. Sarfni rostlash ob’ektlarini va materiallarni uzluksiz dozalashni avtomatlashtirish. Aralashtirish, absorbtsiya va quritish jarayoni ob’ektini
|
avtomatlashtirish.
|
Kimyoviy-texnologik
|
jarayonlarni avtomatlashtirish
|
2
|
A
|
1
|
14
|
jarayonlarini
avtomatlashtirish
|
Ishlab
|
chiqarish
|
jarayonlarini
|
avtomatlashtirish
|
2
|
N
|
1
|
15
|
Kimyo
|
sanoatini
|
avtomatlashtirish
|
|
Umumiy ma’lumot. Noorganik moddalar
|
ishlab
|
chiqarish
|
jarayonlarini
|
avtomatlashtirish. Organik moddalar ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirish
|
|
2
|
A
|
1
|
16
|
Yarim
diodlarni
qilish.
|
o‘tkazgichli
tadqiq
|
|
Yarim o‘tkazgichli diodlar konstruksion tuzilishiga qarab nuqtaviy va yassi bo‘ladilar. Bu diodda Volframdan yasalgan nozik o‘tkazgich n-tipli germaniyni alyuminiy bilan koplagan uchiga takalgan. Agar diod orqali to‘g‘ri yunalishda qisqa muddatli toq impulsi
|
2
|
N
|
1
|
149
|
|
yuborilsa Ge da Al ni konsentratsiyasi keskin
|
oshadi.
|
Natijada Al bilan
|
boyigan r-
|
o'tkazuvchanlikka
|
ega Ge katlami
|
hosil
|
bo‘ladi.
|
|
|
|
17
|
Harorat
datchiklarining
ishlashini tadqiq
qilish
|
Har
|
xil
|
texnologik
|
jarayonlarni
|
avtomatlashtirishda ularning ko‘rsatkichlari haqida ma’lumot olish zarur hisoblanadi. Bu maqsadda birlamchi o‘zgartirgichlar (yoki
|
datchiklar)
|
keng
|
qo‘llaniladi.
|
Datchik deb
|
nazorat
|
qilinayotgan
|
yoki
|
rostlanayotgan
|
kattalikni
|
kerakli
|
yoki
|
avtomatika tizimining keyingi elementlarida
|
qo‘llash
|
uchun
|
qulay
|
qiymatga
|
o‘zgartiradigan vositaga aytiladi.
|
2
|
N
|
1
|
18
|
Generatorning
kuchlanish bo‘yicha
|
ishlashini
|
tadqiq
|
qilish
|
|
Generator-dvigatel (G-D) tizimini (3.1- rasm) ishga tushirish uchun, oldin generator G ni
|
aylantiruvchi
|
asinxron
|
dvigatel AD ishga
|
tushiriladi. Uni ishga tushirish paytida
|
generator G qo‘zg‘atish
|
chulg‘amiga
|
kuchlanish berilmagan bo‘ladi. Dvigatel qo‘zg‘atish chulg‘amida to‘liq kuchlanish bo‘lib, u elektr mashinali yoki statik
|
qo‘zg‘atgich
|
Q
|
ga
|
ulangan
|
bo‘ladi.
|
Generatorning qo‘zg‘atish tokini oshira
|
borib,
|
uning
|
EYK
|
oshiriladi.
|
Natijada
|
dvigatel D ning yakori aylana boshlaydi
|
2
|
N
|
1
|
19
|
Generatorning
|
chastota
|
bo‘yicha
|
ishlashini
|
tadqiq
|
qilish
|
|
Generatorlarni ishlatish mobaynida ularni
|
ruxsat
|
etilgan
|
ish rejimlarida
|
uzluksiz
|
ishlashi, qo‘zg‘atish tizimini, sovutish tizimi,
|
moy
|
ta’minoti,
|
nazorat
|
qurilmasi,
|
himoyalari,
|
avtomatikasining
|
ishonchli
|
ishlashi va elektromagnit halaqitlardan holi bo‘lishi lozim.
|
|
2
|
A
|
1
|
20
|
Relelarning sinflari, tuzilishi va ishlash negizini o‘rganish.
|
Avtomatikaning releli elementlariga
kirishidagi kattalik bir tekisda o'zgarganda
|
chiqishidagi
|
kattalik
|
birdaniga
|
o'zgaradiganholatga o‘tish qobiliyatiga ega
|
bo‘lgan
|
elektromagnit
|
ulagich.
|
Relelari avtomatikada
boshqaruvchi vahimoya qiluvchi elementlar sifatida, raqamli sensorlar va kuchaytirgich, signallarni
ko‘paytiruvchi va logik elementlar
vazifasida, elektrik uskunalarda har xil
|
texnologik
|
jarayonlarni
|
avtomatik
|
boshqarish va rostlashda ishlatiladi
|
2
|
N
|
1
|
21
|
Elektron rele modeli
|
va
|
avtomatikada
|
qo‘llanilishi
|
|
Hоzirgi pаytdа аvtоmаtik sistеmаlаrdа elеktrоn rеlеlаr ko‘plаb qo‘llаnishgа egа. Elеktrоn rеlе kuchаytirgich vа elеktrоmаgnit rеlеsi
|
2
|
N
|
1
|
150
|
|
yig‘indisidаn ibоrаt bo‘lаdi. Kuchаytirgich
|
lаmpаli yoki trаnzistоrli
|
bo‘lishi
|
mumkin.
|
Signаl
|
kuchаytirilishi
|
sаbаbli
|
rеlеning
|
sеzuvchаnligi аnchа оshаdi, ya`ni uning ishlаsh quvvаti kаmаyadi vа 10-8 -10-12 Vt gа tеng bo‘lishi mumkin.
|
|
|
|
22
|
Induktiv datchik va Gerkonning
avtomatikada
qo‘llanilishi
|
Kirish signalini bevosita o‘zgartiradigan datchiklar, kirish x signalni bevosita chiqish y signaliga o‘zgartiradi. Bunday datchiklar
|
qulay,
|
chunki
|
oraliq
|
o‘zgartiruvchi
|
qismlarning
|
hojati
|
bo‘lmaydi
|
Bevosita
|
o‘zgartirgich
|
datchikka
|
misol
|
bo‘lib,
|
tenzodatchik, termo (issiqlik) datchiklar, induktiv datchiklar
|
2
|
N
|
1
|
23
|
Vaqt
|
relesining
|
tuzilishi va ishlash negizini o‘rganish
|
|
Vaqt relesi avtomatik qurilma uzellari
|
orasida
|
yoki
|
bir
|
qurilmadan
|
ikkinchi
|
qurilmaga ta'sirlar uzatishda zarur kechikish hosil qiladi. Asosan, sezuvchi qubul qiluvchi (boshqarish signali kelganda releni ishga tushiruvchi), sekinlashtiruvchi va ijro etuvchi (boshqariladigan qurilma yoki sxemaga ta'sir etuvchi) qismlardan iborat
|
2
|
A
|
1
|
24
|
Namlikni rostlash
|
Namlik datchiklarining klassifikatsiyasi va ish prinsiplari Ish prinsipi bo‘yicha elektrik
|
namlik
|
dachiklari
|
elektrofizikaviy
|
va
|
elektroparametrik
|
turlariga
|
bo‘linadi.
|
Elektrofizikaviy datchiklar radiatsion va magnitoyaderli rezonans dachiklarini o‘z ichiga oladi. Radiatsion dachiklarning ish prinsipi nam muxitnig infraqizil nurlarni,
|
yuqori
|
chastotali
|
elektromagnit
|
tebralishlarni,
|
-
|
nurlar
|
va
|
neytron
|
nurlanishlarni
|
qabul
|
qilish
|
darajasini
|
o‘lchashga asoslangan bo‘ladi.
|
2
|
N
|
1
|
25
|
Sathni rostlash
|
Ishlab chiqarish jarayonida sathni roslash va reglament keltirilgan optimal qiymatda ushlab turish muhim ahamiyat kasb etadi. Sath asosan aralashtirgichlarda, pechlarda, rezervuarlar kabi boshqarish ob`ektlarida ko`proq rostlash talab qilinadi. Sathni rostlash uchun eng avvalo sathni o`lchovchi datchiklar bilan tanishishimiz kerak bo`ladi. Sath o`lchash datchiklarini bir necha turlari mavjud bo`lib, shulardan gidrostatik sath o`lchovchini ko`rib chiqamiz. Gidrostatik sath o`lchovchining ishlash printsipi sath o`zgarganda hosil bo`ladigan gidrostatik bosim yoki bosimlar farqini o`lchashga asoslangan qurilma. Sathni o`lchash va uni
|
2
|
A
|
1
|
151
|
|
uzoq masofaga pnevmatik uzatib berish uchun membranali differentsial manometr qo`llaniladi.
|
|
|
|
26
|
Turg‘unlikni aniqlash
|
Gurvis mezoni
ta’rifi:Agar a0>0 bo‘lib,Gurvisning
|
hamma
|
aniqlovchilari noldan katta bo‘lsa, u holda sistema turg‘un bo‘ladi,
|
2
|
N
|
1
|
27
|
Jismlarning
|
va
|
obyektlarning
haroratini rostlash
|
|
Haroratni o‘lchash. harorat molekulalar
|
xaotik
|
harakati
|
o‘rtacha
|
kinetik
|
energiyasining o‘lchovi bo‘lib, jism yoki ob’ektning issiqlik holatini ko‘rsatuvchi
|
parametr
|
hisoblanadi.
|
Jismlar
|
molekulalarning
|
kinetik
|
energiyasi
|
va
|
shuningdek, haroratini o‘zgarishi ularda hajm o‘zgarishiga va ularning bir holatdan ikkinchi (qattiq, suyuq va gaz) holatga
|
o‘tishiga
|
sabab
|
bo‘ladi.
|
Shu
|
boisdan
|
jismlarning xaroratini o‘lchash uchun kerak
|
bo‘ladigan
|
o‘lchov
|
birligi
|
va
|
o‘lchash
|
shkalasini
|
yasashda
|
ularning
|
issiqlik
|
holatlarini o‘zgarish nuqtalarida mavjud
|
bo‘ladigan
|
haroratlar
|
miqdoridan
|
foydalaniladi.
|
2
|
N
|
1
|
28
|
Ishlab-chiqarish
jarayonlarini
avtomatlashtirishning printsipial
sxemalari
|
Ishlab
|
Chiqarish
|
jarayonlarini
|
avtomatlashtirish texnologik jarayonlarni ishlab chiqish, ishlab chiqarishning yuqori
|
samarali
|
avtomatlashtirilgan
|
tizimlarini
|
yaratish
|
va
|
amalga
|
oshirish,
|
mehnat
|
unumdorligini doimiy oshirib borish uchun bir qator tadbirlar ishlab chiqish hisoblanadi.
|
|
2
|
N
|
1
|
29
|
Yoritish tarmoqlarini avtomatik
boshqarish
|
A yoritishni boshqarish tizimi bir yoki bir nechta markaziy hisoblash moslamalari yordamida yorug'likni boshqarish bilan bog'liq turli xil tizim kirishlari va chiqishlari o'rtasidagi aloqani o'z ichiga olgan aqlli tarmoqqa asoslangan yoritishni boshqarish echimi. Yoritishni boshqarish tizimlari savdo, sanoat va turar-joy binolarining ichki va
|
tashqi
|
yoritilishlarida
|
keng
|
qo'llaniladi.
|
Yoritishni boshqarish tizimlari kerakli joyda va kerakli vaqtda yorug'likni ta'minlashga xizmat qiladi.
|
2
|
N
|
1
|
30
|
Avtomatik
liniyalarda
differensasiyalash va konsentrasiyalash
usullari
|
Liniyalarni loyihalash uchun eng zaruriy quyidagi omillarni hisobga olish lozim. 1. Ishchi pozitsiyalar soni 2. Parallel ishlov berish patoklar soni 3. Seksiya - bo‘limlar soni
|
2
|
A
|
1
|
Jami:
|
60
|
|
30
|
152
3. O‘quvchilarning bilim va ko‘nikmalarini baholash
O‘quv dasturi davomida o‘quvchilar tomonidan o‘zlashtirilgan bilim va ko‘nikmalar ichki
nazorat bo‘yicha amaldagi tartib asosida baholanadi.
Baholash usullari yozma, og‘zaki, savol-javob, test, amaliy topshiriqlardan iborat bo‘lib, ular
o‘quv elementini o‘zlashtirish natijalarini aniqlashga imkon beradi. Nazorat savollari va topshiriqlar qo‘yilgan maqsadga hamohang bo‘lishi lozim.
4.Tavsiya etiladigan adabiyotlar ro‘yxati:
1.Shavkat Mirziyoev “Milliy taraqqiyot yo‘limizni qat’iyat bilan davom ettirib,yangi
bosqichga ko‘taramiz” Toshkent – “O‘zbekiston”-2018.
2.Shavkat Mirziyoev “Xalqimizning roziligi bizning faoliyatimizga berilgan eng oliy baxodir”
Toshkent – “O‘zbekiston”-2018.
3. Shavkat Mirziyoev “Erkin va farovon, demokratik O‘zbekiston davlatini birgalikda barpo
etamiz”Toshkent – “O‘zbekiston”-2016.
4. Shavkat Mirziyoev “Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik - har bir
rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo‘lishi kerak”Toshkent – “O‘zbekiston”-2017.
5. Shavkat Mirziyoev “Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash – yurt
taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi”Toshkent – “O‘zbekiston”-2017.
6. Shavkat Mirziyoev “Buyuk kelajagimizni mard va olijanob halqimiz bilan birga
quramiz”Toshkent – “O‘zbekiston”-2018.
7. Shavkat Mirziyoev “Niyati ulug‘ xalqning ishi ham ulug‘, hayoti yorug‘ va kelajagi farovon
bo‘ladi”Toshkent – “O‘zbekiston”-2019.
8. A.Malikov. “Sanoat konxonalarini avtomatlashtirish asoslari” Toshkent 2007.
9. M.L.Kaminskiy, V.M.Kaminskiy. “Asboblar va avtomatlashtirish sistemalarini montaj
qilish” Toshkent “Uzbekiston” 2002.
Enternet manbalari
https://peskiadmin.ru/uz/avtomatika-tehnologicheskih-processov-avtomatizaciya-processov.html http://library.ziyonet.uz/uz/book/72642
Do'stlaringiz bilan baham: |
