O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi davlat universiteti «kasbiy ta’lim»

5-rasm. Issiqlik tashuvchilarning tо‘g‘ri oqimli harakatda temperaturalarining о‘zgarishi.





6-rasm. Issiqlik tashuvchilarning teskari oqimli harakatda temperaturalarining о‘zgarishi.

5-rasmdan kо‘rinib turibdiki, tо‘g‘ri oqimda sovuq issiqlik tashuvchining oxirgi temperaturasi xar doim qaynoq issiqlik tashuvchining oxirgi temperaturasidan past bо‘ladi. Qarshi oqimda (6-rasm) sovuq issiqlik tashuvchining temperaturasi qaynoq issiqlik tashuvchining temperaturasidan ancha katta bо‘lishi mumkin. Demak, qarshi oqimli apparatlarda sovuq issiqlik tashuvchining temperaturasini, tо‘g‘ri oqimli apparatdagiga qaraganda yuqoriroq kо‘tarish mumkin ekan.

Bundan tashqari, rasmlardan kо‘rinib turibdiki, temperatura о‘zgarishlari bilan bir qatorda suyuqliklar temperaturalari farqi Dt ham о‘zgaradi.
va k kattaliklarni faqat elementar yuzi chegarasida о‘zgarmas deb hisoblash mumkin. shuning uchun elementar dF yuza uchun issiqlik uzatish tenglamasi faqat differensial shaklda tо‘g‘ri bо‘ladi:
(4)
Butun F yuza bо‘ylab uzatilgan issiqlik oqimi (4) tenglamani integrallashdan aniqlanadi:
(5)
Bunda -butun isitish buylab temperaturaning о‘rtacha logarifmik bosimi. Agar issiqlik uzatish koeffitsiyenti issiqlik almashinuv yuzasi buylab ancha о‘zgarsa, u holda uning о‘rtacha qiymati olinadi:

U holda k_urt=const bо‘lganda (5) tenglama quyidagi kо‘rinishga keladi:



III. О‘rtacha temperatura bosimini hisoblash

Agar issiqlik tashuvchilar temperaturalari tо‘g‘ri chiziq bо‘yicha о‘zgarsa u holda о‘rtacha temperatura bosimi temperaturalarning ortacha arifmetik qiymatlarining ayirmasiga teng bо‘ladi:

(6)
Biroq ishchi suyuqliklar temperaturasi о‘zgarishi tо‘g‘ri chiziqli bо‘lmaydi. Shuning uchun (6) tenglamani temperaturalar uncha katta о‘zgarmagan hollarda qо‘llash mumkin.
Kattalikni tо‘g‘ri oqim uchun, chiziqli bо‘lmagan о‘zgarishi uchun aniqlaymiz.
Ihtiyoriy olingan A kesimda qaynoq issiqlik tashuvchining temperaturasi , sovuq issiqlik tashuvchining temperaturasi bо‘lsin. Ularning farqi quyidagicha bо‘ladi:
(7)
elementar yuzadan uzatilayotgan issiqlik miqdorini quyidagi tenglamadan aniqlaymiz:
(8)
issiqlik uzatilganda qaynoq issiqlik tashuvchining temperaturasi ga pasayadi, sovuq issiqlik tashuvchining temperaturasi esa ga kо‘payadi, u holda:

yoki
va
(7) tenglamani differensiallab unga va larni qiymatini qо‘yamiz va quyidagini hosil qilamiz?

yoki

deb о‘ylaymiz, u holda
(9)
ning ifodasini (9) tenglamaga qо‘yamiz:

yoki
(10)
Agar p va k kattalik о‘zgarmas bо‘lsa, u holda (10) tenglamani dan gacha va 0 dan F gacha integrallab quyidagini topamiz:

yoki

bundan
(11)
(9) tenglamani integrallaymiz:
(12)
va unga (11) tenglamadan p ning qiymatini qо‘yamiz.
(13)
(13) tenglamadagi kattalikni temperaturaning о‘rtacha logarifmik bosimi deb aytiladi.
Tо‘g‘ri oqimli IAA lar uchun
(14)
Xuddi shunday yо‘l bilan qarshi oqimli IAA lari uchun aniqlanadi.
(15)
Qarshi oqimli IAA larining qiymati tо‘g‘ri oqimli IAA larining qiymatidan har doim katta bо‘ladi.
Shuning uchun qarshi oqimli IAA lari о‘lchamli kichik bо‘ladi.
IAA larning tejamliligi uning foydali ish koeffitsiyenti (F.I.K) orqali aniqlanadi.
F.I.K. sovuq issiqlik tashuvchini isitish uchun sarrflangan qaynoq issiqlik tashuvchining issiqlik ulushini kо‘rsatadi.
IAA larining issiqlik balansi odatda quyidagi kо‘rinishda ifodalanadi:
va
Bu yerda Q_xis – qaynoq issiqlik tashuvchi atrof muhit temperatruasigacha sovutilganda u berishi mumkin bо‘lgan issiqlik miqdori; Q₁-sovuq suyuqlikni isitish uchun sarflangan issiqlik miqdori; Q₂ – IAA dan chiqayotgan qaynoaq suyuqlik bilan isiqoik isrofi; Q₃- atrof muhitga issiqlikni isrof bulishi. Quyidagi

Nisbatini IAA ni F.I.K. deyiladi.