O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi davlat universiteti «kasbiy ta’lim»

2-rasm. Gidrodinamik chegaraviy qatlamda tezlikning (A) va issiqlik chegaraviy qatlamda temperatura о‘zgarishi (B)

Gidrodinamik chegaraviy qatlam qalinligi deb, qattiq sirtdan to oqim tezligining 99% ni tashkil etadigan suyuqlik qatlami chegarasigacha bо‘lgan masofa qabul qilingan. (2-rasm, A). bо‘lganda - bо‘ladi, bu yerda -berilgan kichik kattalik. Gidrodinamik chegaraviy qatlam qalinligi yopishqoqlikka va oqim tezligiga hamda x koordinataga bohliq. Suyuqlikning yopishqoqligi qancha kichik va uning tezligi esa qancha katta bо‘lsa chegaraviy qatlam shuncha ingichka bо‘ladi. Bosh qirradan x masofa qancha katta bо‘lsa chegaraviy qatlam shuncha yо‘g‘on bо‘ladi.

Chegaraviy qatlam ichida bо‘lganda shart saqlanadi. bо‘lganda - . Chegaraviy qatlamdan tashqarida bо‘lganda va shart saqlanadi.

Issiqlik chegaraviy qatlam

Gidrodinamik chegaraviy qatlam tushunchaga о‘xshash issiqlik chegaraviy qatlam degan tushuncha ham kiritilgan (G.N. Krujilin). Issiqlik chegaraviy qatlam -bu devor yaqinidagi qatlam bо‘lib uning temperaturasi devorning temperaturasidan to jismdan uzoqdagi suyuqlikning temperaturasigacha bо‘lgan chegarada о‘zgaradi.

Issiqlik chegaraviy qatlam ichidagi soha uchun bо‘lganda - shart saqlanadi. bо‘lganda - . Chegaraviy qatlamdan tashqarida bо‘lganda - va shart saqlanadi.
Nazariy tahlil kо‘rsatadiki, laminar chegaraviy qatlamda
(3)
Bu yerda -Prandtl soni, temperatura va tezlik maydonlarining о‘xshashlik о‘lchovi.
(3) tenglamadan kо‘rinadiki, bо‘lganda gidrodinamik va issiqlik chegaraviy qatlamlarning qalinligi bir xil bо‘ladi. bо‘lganda- , bо‘lganda- bо‘ladi.
Prandtl soni kichik 0,004 kattaliklardan, ya’ni suyuq metallar uchun, to yuqori 4000 kattaliklargacha, ya’ni yopishqoq yog‘lar uchun bо‘lgan tartibda о‘zgaradi. Kо‘pchilik suyuqliklar uchun bо‘ladi. Gazlar uchun Prandtl soni 1 dan kam farq qiladi. Taqqoslash va texnik hisoblashlarda gazli muhitlar uchun va deb olinadi.
Chegaraviy qatlam nazariyasi chegaraviy masalani matematik ifodalashni soddalashtirish usuli va uni yechish imkoniyati bо‘lib hisoblanadi. Issiqlik berish koeffitsiyentini aniqlash uchun hisoblash formulalarini gidrodinamik va issiqlik chegaraviy qatlamlar nazariyasi asosida chiqarish mumkin.