O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti texnologiya fakulteti

6 - rasm. Elektroliz qurilmasi 

 

1 – osh tuzi eritmasi solingan ajratish voronkasi;  

 

2 – grafitdan tayyorlangan anodlar;  

 

3 – asbest kartondan qilingan diafragma;  

 

4 – silindr kо„rinishidagi  temir yoki pо„latdan qilingan tо„r;  

 

5 –  shishali kolokol; 

 

6 – katodlar orasidan oqib tushadigan eritma uchun sifon;  

 

 7 – ishqor kelib tushadigan stakan. 

 

           

       Xlor  va  vodoroddan  sintetik  xlorid  kislotasi  ishlab  chiqarishda  foydalanish 

mumkin. Shu maqsadda ular silikogel bilan tо„ldirilgan troynik kо„rinishidagi gorelkaga 

beriladi.  Elektrolizyordan  tomib  turgan  eritma  sopol  idishlarda  bug„latiladi.  Osh  tuzi 

eritmasini idishga quyishdan to uni bug„latish jarayoni tugaguncha harorat 500°S gacha 

oshirib  boriladi.  Sо„ngra  ishqor  eritmasi  sovutiladi,  maydalanadi  va  yopiq  shisha 

idishlarda  saqlanadi.  5°S  gacha  bо„lgan  haroratda  mutlaqo  toza  35  %  li  texnik  natriy 

---

 

18 

ishqor  eritmasini  olish  mumkin.  Bunda  NaON  +  2N

2

O  va  NaOH  +  4N

2

O  kristallari 

tushadi, ular eritmadan ajratiladi va kuydiriladi. Bunday qurilmalar yordamida natriy va 

litiy  gidroksidilarini  olish  mumkin.  Shuni  e‟tiborga  olish  kerakki,  bunday  qurilmada 

ishqor  olishda  xavfsizlik  qoidlariga  alohida  e‟tibor  qilish  kerak  bо„ladi,  chunki 

elektroliz mahsulotlaridan biri sifatida xlor ham ajraladi. 

Ba‟zan  natriy  gidroksidi  olishda  eski  usul  –  sо„ndirilgan  ohakni  soda  eritmasi 

bilan qaynatish usullaridan ham foydalanib turiladi: 

 

           Reaksiya tugagandan sо„ng kalsiy karbonatli eritma bug„latilib, natriy gidroksidi 

qotishmasi olinadi. 

 

Kо„pincha  laboratoriyada  tez-tez  kimyoviy  reaksiyalar  olib  borishda  suvda 

erimaydigan  mis,  rux,  kobolt,  kadmiy,  nikel  gidroksidiga  о„xshash  gidroksidlar  olish 

kerak  bо„ladi.  Ularni  olish  uchun  bu  metallarni  eruvchan  tuzlarini  natriy  gidroksidi 

bilan reaksiyaga kiritish kerak bо„ladi. Bu ta‟sirlashuv reaksiyalari о„z xarakteriga kо„ra 

о„rin almashinish reaksiyalariga mansubdir. 

  

  

        Mis  gidroksidi  (kо„k  rangli)  va  nikel  gidroksidi  (yashil-kо„k  rangli)  chо„kmaga 

tushadi. Eritmani filtrlash va chо„kmani yuvishdan sо„ng undan kimyoviy jarayonlarda 

foydalanish mumkin. Shu tarzda mis (ІІ) gidroksidi, rux, kobolt, kadmiy, simob, qalay, 

qо„rg„oshin, marganets, titan, xrom va boshqa kо„pgina metall gidroksidlari olinadi.