Oʻzbekistоn respublikasi оliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi r. I. Ismailov, R. M. Davlatov, M. B. Mamatqulova

6-jadval 
Suvdagi turli zarrachalar uchun diffuziya koeffitsienti farqi 
Zarrachalar 
Diffuziya koeffitsienti, m
2
/sek 
Ionlar
Molekulalar
Kolloid zarralar 
Eynshteyn formulasidan foydalanib, diffuziya koeffitsienti aniqlanilsa 
diffuziyalanuvchi zarracha oʻlchamini va hatto dispers faza moddasining 
molekulyar massasini topish mumkin. Uning fikricha, zarrachaning tezligi, ya‘ni 
diffuziya tezligi zarracha radiusiga teskari proporsionaldir. 
Diffuziya tezligi Fik aniqlagan qonuniyatlariga boʻysunadi. Diffuziya tezligi 
Fik qonuniga muvofiq, eritmaning bir-biridan 
oraliqda turgan ikkita 

---

54 
nuqtasidagi konsentratsiyalar ayirmasi 
boʻlsa, eritmaning katta konsentratsiyali 
qismidan kichik konsentratsiyali joyiga 
yuza orqali sekundda oʻtadigan modda 
miqdorini hisoblab topishga imkon beradi (mol hisobida, ma‘lumki 1 molda 
ta kolloid zarracha bor): 
dt
dx
dc
q
D
dm




dx
dc
- kichik diffuziya yoʻli (dx) da konsentratsiyaning kamayishi boʻlib, u 
konsentratsiya gradienti deb nomlanadi, C
1 
- C
2

dc, dt – vaqt, D - gradient birga 
teng boʻlganda vaqt birligida (1sek) yuza birligi (1cm
2
) orqali oʻtgan modda 
miqdorini koʻrsatadi va diffuziya koeffitsienti deb ataladi. Bu qonun Fikning 
birinchi qonuni deb ataladi.
Agar diffuziya jarayonida konsentratsiya oʻzgargan sari gradient dc

dx ham 
oʻzgarsa, u holda konsentratsiyaning vaqt boʻyicha oʻzgarishi Fikning II - qonuni 
asosida topiladi: 
2
2
dx
c
d
D
dt
dc

SGS sistemasida D cm
2

sek SI sistemasida m
2

sek bilan oʻlchanadi. Diffuziya 
koeffitsientini Eynshteyn formulasi orqali ham topish mumkin:


r
N
RT
D
6
1


yoki


r
kT
D
6

bu yerda, R - gaz konstantasi, T - absolyut temperatura, N - Avogadro soni, 

- 
dispersion muhitning qovushqoqlik koeffitsienti, r - zarracha radiusi, k - Bolsman 
doimiysi (k 

1,3806.10
-23 
j

gradus). Agar D ma‘lum boʻlsa, zarracha radiusini 
topish mumkin:


rD
k T
r
6

Zarrachaning radiusini aniqlab boʻlgandan soʻng moddaning molekulyar 
ogʻirligini ham topish mumkin:
N
r
M


3
3
4


---

55 
bunda, 

- dispers faza zarrachasining zichligi, N - Avogadro soni (
ta). 
Diffuziya jarayoni qaytmas jarayon boʻlib, terilarni oshlashda, gazlamalarni 
boʻyashda, turli xil konservalar tayyorlashda, shuningdek xalq xoʻjaligining turli 
sohalarida keng ishlatiladi.