O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi r. D. Do‘smuratov

Analitik schotlarda aks ettirilishi 
«A» Material  
 
Debet  
Kredit 
Muo-
mala 
sanasi 
va  
№ 
Miq-
dori. Kg 
Bahosi 
Qiy-
mati, 
so‘m 
Muo-
mala 
sanasi 
va № 
Miqdo-
ri. Kg 
Bahosi 
Qiy-
mati, 
so‘m 
1.04. 
ga qol-
diq. 
3000 20 
60000 
 
 
   
4) 1000 
20  20000  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
«B» Material 
Debet  
Kredit 
Muo-
mala 
sanasi 
va  
№ 
Miq-
dori. Kg 
Bahosi 
Qiyma-
ti, so‘m 
Muo-
mala 
sanasi 
va № 
Miq-
dori. Kg 
Bahosi 
Qiy-
mati, 
so‘m 
1.04.g
a qol-
diq 
1000 40 40000   
 
   
4) 1000  40 40000   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Ma’lumki, mol yetkazib beruvchilar va pudratchilar bilan hisob-
kitoblarning analitik hisobi har bir mol yetkazib beruvchi bo‘yicha alo-
hida yuritiladi. Misolni soddalashtirish maqsadida ushbu schot bo‘yicha 
analitik schotlarning ma’lumotlari berilmagan. 
Keltirilgan misolda schotlar bo‘yicha oylik oborotlar va qoldiqlar 
chiqarilmagan. Chunki, mazkur misolni keltirishdan maqsad ta’minot 
jarayonini hisobga olishning tegishli schotlarda qanday aks ettirilishini 
ko‘rsatishdan iborat. Misoldan ko‘rinib turibdiki, 1010-«Xom-ashyo va 
Materiallar» schotida hamda unga ochilgan analitik schotlarda ta’minot 

---

 
 
156
jarayonini aks ettiruvchi ko‘rsatkichlar keltirilgan. Shunday qilib, ushbu 
schot Materiallar qiymati qismining debet oboroti haqiqiy ta’minot ha-
jmining miqdoriy ko‘rsatkichi hisoblanadi.  
Ushbu misolni chizma ko‘rinishida quyidagicha tasvirlash mumkin 
(5.2-rasm). 
Ta’minot jarayoni hisobining ko‘rsatkichlari korxonada ta’minot 
rejasining bajarilishini nazorat qilish imkonini yaratadi. Buning uchun 
haqiqiy sotib olingan Materiallar reja bilan taqqoslanadi. 
Haqiqiy transport-tayyorlov xarajatlarining belgilangan normativ-
lariga mosligini ham shunday tarzda aniqlash mumkin. Ushbu misolda 
Materiallar shartnoma bahosi bo‘yicha baholanib, transport-tayyorlov 
xarajatlari esa alohida aks ettiriladi. Bunday tartib tovar-moddiy qiy-
matliklarni hisobga olishning usullaridan biri hisoblanadi. 
Korxonalarning ishlab chiqarish jarayonida mahsulotlar ishlab 
chiqarilib, ularni tayyorlash ma’lum xarajatlarni talab etadi. Bunday 
xarajatlar sirasiga sarflangan Materiallar, yoqilg‘i va boshqa moddiy 
zaxiralar qiymati, ishchilarning ish haqi, ijtimoiy sug‘urta ajratmalari, 
asosiy vositalar eskirishi va nomoddiy aktivlar amortizatsiyasi va bosh-
qalar kiradi. Nomlari yuqorida qayd qilingan xarajatlardan tashqari 
korxonada ishlab chiqarishni tashkil etish va boshqarish xarajatlari ham 
amalga oshiriladi. Ular boshqaruv va xizmat ko‘rsatuvchi xodimlarning 
ish haqlari, binolarni isitish va yoritish xarajatlari va boshqalardan ibo-
rat. Qilingan xarajatlarning pul ifodasidagi jami summasi ishlab 
chiqarilgan mahsulotlarning tannarxini tashkil etadi. 
Ishlab chiqarish xarajatlarini hisobga olish va mahsulotlar tan-
narxini hisoblash buxgalteriya hisobining muhim uchastkalaridan biri 
hisoblanadi. Ularni ishlab chiqarish rezervlarini topish, Materiallar, pul 
mablag‘lari va mehnat resurslari ustidan muntazam nazorat o‘rnatishda 
muhim vosita bo‘lib hisoblanadi. 
Korxona tashkilot va muassasa zarur bo‘lgan moddiy boyliklar, 
ya’ni asbob-uskuna, xom-ashyo va materiallar, yoqilg‘i, ehtiyot qismlar 
va boshqa moddiy boyliklarni tuzilgan shartnomaga asosan mol yetkazib 
beruvchilardan oladi. Shartnomada muayyan moddiy boylikning nomi, 
miqdori, sifati, bahosi, to‘lov shartlari, assortimenti va qaysi oyda olib 
kelinishi ko‘rsatilgan bo‘ladi. 
 
 
 
 

---

 
 
157