O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi r. D. Do‘smuratov

2-muomaladan keyingi balans 
 
Aktiv 
Summa, 
so‘m 
Passiv 
Summa,  
so‘m 
Asosiy vositalar  
1312600  Ustav kapitali  
1448960 
Materiallar (-8600) 
15600 
Xodimlar bilan mehnat haqi 
bo‘yicha hisoblashuvlar 
(-14500) 
25390 
Asosiy ishlab 
chiqarish (+8600) 
52450  Budjet bilan hisob-kitoblar 
(+14500) 
14500 
Hisob-kitob schoti  
134400 
Mol etkazib beruvchilar 
26200 
Balans 1515050 
Balans 
 
1515050 
 
Endi ikkinchi tip o‘zgarish, ya’ni faqat passivdagi moddalarda 
sodir bo‘ladigan, o‘zgarishlar matematik modelini tuzamiz. Bunda 
avvalgi shartli belgilardan foydalanamiz va balans passivi modda-
larining summasini p harfi bilan belgilaymiz. Bunda matematik model 
quyidagicha bo‘ladi: 
 
                                     
∑ ∑
−
+
=
р
р
Р
А
, 
 
    
 
 
 
(2) 
 
Ushbu model balans passividagi bir modda ko‘payganda boshqasi 
(u bilan bog‘liq bo‘lgan) huddi shu summaga kamayadi deb o‘qiladi. Bu 
vaqtda har bir aktiv va passivning alohida jami summasi o‘zgarmaydi va 
ularning o‘zaro tengligi buzilmaydi. 
3. Muomala. «Zenit» zavodidan tekinga 500000 so‘mlik asosiy 
vosita (Televizor)qabul qilib olindi. Bu muomala natijasida balans ak-
tivida ham, passivida ham o‘zgarish (ko‘payish) sodir bo‘lgan. Birinchi-
dan, aktivdagi «Asosiy vositalar» moddasi 500000 so‘mga ko‘paygan 
(1312600Q 500000 q 1812600), ikkinchidan passiv tomonda «Rezyerv 
kapitali» moddasi paydo bo‘ladi (500000 so‘mga).  
Shunday qilib, bu xo‘jalik muomalasi natijasida balans aktivi va 
passivi bir xil summaga ko‘payib, lekin balans tengligi buzilmagan. 
Uchinchi tip o‘zgarish uchun yani o‘zgarish balansning aktividagi 
moddalarda ham, passividagi moddalarda ham ko‘payish tomonga sodir 
bo‘lganda quyidagicha matematik model tuziladi: 
 

---

 
 
44
                                   
∑
∑
+
=
+
р
Р
а
А
,  
 
 
 
    (3) 
 
Bu model balans aktivi va passivining moddalari bir xil summa-
larga ko‘payganda, shu summalarga aktiv passiv summalari yig‘indisi 
ham ko‘payadi, aktiv va passiv tengligi esa buzilmaydi deb o‘qiladi.