O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi r. D. Do‘smuratov

1.4. Buxgalteriya hisobining mohiyati, turlari va tamoyillari 
 
Bozor iqtisodiyotining buxgalteriya hisobi oldiga qo‘yadigan 
talablari rejali-taqsimot iqtisodiyotiga qaraganda ancha keng. Bu eng 
avvalo, boshqaruv maqsadlari xo‘jalik yurituvchi subyekt faoliyatining 
yakuniy natijasi – foyda olishga qaratilganligi bilan bog‘liq. Hozirgi 

---

 
 
12
sharoitda  buxgalteriya hisobi ushbu vaziyatdan kelib chiqqan holda 
uch turga bo‘linadi (1.3-rasm).  
 
 
 
 
 
 
 
1.3-rasm. Buxgalteriya hisobining turlari 
 
Moliyaviy hisob tashqi va ichki axborotdan foydalanuvchilar 
talabini qondirishga qaratilgan hisob va hisobot tizimidan iborat. Bosh-
qaruv hisobi faqat ichki axborotdan foydalanuvchilar, ya’ni xo‘jalik yu-
rituvchi subyekt boshqaruv apparatini axborot bilan ta’minlaydi va 
uning joriy vazifalari (ishlab chiqarish hisobi) kabi strategik 
maqsadlariga (strategik hisob) xizmat qiladi. Soliq hisobi soliqlarning 
alohida turlari bo‘yicha soliqqa tortiladigan bazani to‘g‘ri hisoblash va 
budjet bilan hisob-kitoblarni o‘z vaqtida amalga oshirishni ta’minlashga 
qaratilgan. Shunday qilib, boshqaruvning ko‘rib chiqilgan rejalashtirish, 
nazorat va qabul qilingan qarorlar bajarilishining samaradorligini 
baholash kabi funksiyalari buxgalteriya hisobi tufayli amalga oshiriladi. 
Uning axborot tizimi ichki va tashqi axborotdan foydalanuvchilarning 
xo‘jalik yurituvchi subyekt moliya-xo‘jalik faoliyati to‘g‘risida yaqqol 
tasavvurga ega bo‘lishini ta’minlaydi. 
Buxgalteriya hisobi axborotlarini hisobning boshqa turlarida 
shakllanadigan axborotlar bilan qiyoslaganda farq qiladigan belgilari 
uning asosiy tamoyillariga tayanadi. Ularga asoslangan holda har bir 
xo‘jalik yurituvchi subyekt tomonidan ma’lum mahsulot, ish va 
xizmatlar bozorida o‘zining moliya-xo‘jalik strategiyasi ishlab chiqiladi.  
Buxgalteriya hisobi to‘g‘risidagi qonunning 6-moddasiga muvofiq 
buxgalteriya hisobining asosiy tamoyillari quyidagilar: 
• 
buxgalteriya hisobini ikki yoqlama yozuv usulida yuritish; 
• 
uzluksizlik; 
• 
xo‘jalik muomalalari, aktivlar va passivlarni pulda baholash; 
• 
aniqlik; 
• 
hisoblash; 
• 
oldindan ko‘ra bilish (ehtiyotkorlik); 
• 
mazmunning shakldan ustunligi; 
Buxgalteriya hisobi 
 
Moliyaviy hisob 
Boshqaruv hisobi  
 
Soliq hisobi  

---

 
 
13
• 
ko‘rsatkichlarning qiyoslanuvchanligi; 
• 
moliyaviy hisobotning betarafligi; 
• 
hisobot davri daromadlari va xarajatlarining muvofiqligi; 
• 
aktivlar va majburiyatlarning haqiqiy baholanishi.