O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi r. D. Do‘smuratov

2. Nazorat funksiyasi – iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish va 
bozor munosabatlarini erkinlashtirish, turli mulkchilik shakllarining 
mavjudligi sharoitlarida buxgalteriya hisobining nazorat qilish funksi-

---

 
 
16
yasi kuchaymoqda. Bunga uning shakl va uslublarini takomillashtirish, 
buxgalteriya hisobining xalqaro va milliy standartlarini joriy qilish, hi-
sob ishlarini kompyuterlashtirish, buxgalter, iqtisodchi va 
tahlilchilarning avtomatlashtirilgan ish o‘rinlari imkoniyatlaridan keng 
foydalanish sabab bo‘lmoqda. 
Bozor iqtisodiyotiga o‘tish turli mulkchilik shakllarining mavjud-
ligi, xo‘jalik yurituvchi subyektlar huquqlarining kengaytirilishi, xalq 
xo‘jaligida moliyaviy nazorat tizimining mahsulot ishlab chiqarish va 
realizatsiya  qilish, ish bajarish va xizmat ko‘rsatish xarajatlari ustidan 
nazoratning pasaytirilishini bildirmaydi. Aksincha, moliya-hisob 
markazi (MHM), vazirlik va davlat idoralarining nazorat va taftish xiz-
matlari, banklar, auditorlik tashkilotlar va soliq inspeksiyasi xodimlari 
yangicha xo‘jalik yuritish uslublariga tayangan holda barcha resurslar-
dan oqilona foydalanish ustidan kuchli nazorat o‘rnatishlari lozim. Bux-
galteriya hisobining yagona yaxlit tizimida nazorat qilish funksiyasining 
roli kuchaymoqda va yanada ulkan ahamiyat kasb etmoqda. Chunki, 
korxona ma’muriyati yoki mulkdorlarga nafaqat o‘z korxonasining 
moliyaviy ahvolini bilish, balki raqobatchi korxonalarning hamda ham-
korlarining moliyaviy ahvolini, to‘lov layoqatini bilish zarur. 
Buxgalteriya hisobining maxsus usullari va amallari yordamida na-
zoratning uchta turi yuritiladi: dastlabki  nazorat – xo‘jalik muomalasi 
sodir bo‘lgungacha; joriy nazorat – xo‘jalik muomalasini amalga 
oshirish; keyingi nazorat – muomala sodir bo‘lganidan so‘nggi. 
Hisob jarayonining axborotlarni to‘plash, o‘lchash, ro‘yxatga ol-
ishdan tortib, to zarur bo‘lgan oraliq, natijaviy va hisobot ko‘rsatkich-
larini olish bilan yakunlanadigan barcha bosqichlarida kompyuter va 
boshqa tashkiliy-texnik vositalardan foydalanish buxgalteriya hisobining 
boshqaruv tizimidagi nazorat funksiyasini kuchaytirishga doir 
vazifalarni bajarishga yordam beradi.