O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi r. D. Do‘smuratov

Buxgalterlik (moliyaviy) hisobot–hisobot davri uchun korxona 
faoliyatining natijalari, tegishli tarzda tasdiqlangan shakllarda taqdim 
etiladigan, o‘zaro bog‘liq ko‘rsatkichlar to‘plami. 
Moliyaviy hisobotni tuzish va e’lon qilish tamoyili buxgalteriya hi-
sobi uslubiyatining asosi hisoblangan muhim tamoyillardan biridir.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Ishonchlilik nafaqat buxgalterlik hisobi axborotlari, balki hisobning 
boshqa turlari, eng avvalo, statistik hisob ma’lumotlariga asoslanadi. 
Ushbu yondoshuvning buzilishi biznes-reja tuzish, xo‘jalik faoliyatining 
turli pog‘onalarida mulklarni tezkor boshqarish imkonini ham yo‘qqa 
chiqaradi. Ushbu talab hisobot va reja ko‘rsatkichlarining taqqoslanuv-
chanligini talab etadi.  
Hisobotning ahamiyati – uning:
ishonchliligi 
to‘liqligi  
o‘z vaqtidaligi 
tekshiriluvchanligi  
oddiyligi  
taqqoslanuvchanligi 
tejamliligi  
e’lon qilinishi  
qat’iy belgilangan 
tartibda rasmiylashtirilishi

---

 
 
286
To‘liqlik aniqroq asoslangan boshqaruv qarorlarini qabul qilish 
imkonini beradi. Shu maqsadda sintetik va analitik hisob ma’lumotlari 
inventarizatsiya natijalari va mustaqil auditorlik tashkiloti xulosasi bilan 
tasdiqlangan bo‘lishi lozim.  
O‘z vaqtidalik zarur moliyaviy hisobotlarni tegishli joylarga belgi-
langan muddatlarda taqdim etishni bildiradi. Tashkiliy-huquqiy va 
mulkchilik shakllaridan qat’iy nazar (budjet tashkilotlaridan tashqari) 
barcha tashkilotlar har chorakda choraklik yakunlanganidan keyin 30 
kun ichida moliyaviy hisobot taqdim etishlari lozim. Yillik moliyaviy 
hisobot yil yakunlanganidan so‘ng 90 kun davomida, agar boshqacha 
muddat O‘zbekiston Respublikasi qonunchiligi bilan belgilanmagan 
bo‘lsa, taqdim etilishi lozim. U mulkdorlarning ta’sis hujjatlariga mu-
vofiq belgilangan tartibda tasdiqlanishi lozim.  
Moliyaviy hisobotning oddiyligi  uning qisqa va tushunarliligidan 
iborat. Buxgalteriya hisobining xalqaro standartlarga o‘tkazilishi ushbu 
talabni amalga oshirishga yordam bermoqda.  
Moliyaviy hisobotning tekshirishga qulayligi unda taqdim etilgan 
axborotning istalgan vaqtda tasdiqlanish imkoniyatini nazarda tutadi. 
Ushbu shart bilvosita unda taqdim etilgan axborotning betarafligini 
bildiradi.  
Buxgalteriya hisobi ma’lumotlarining taqqoslanuvchanligini 
ta’minlash maqsadida hisob siyosatiga o‘zgarishlar moliyaviy yilning 
boshida kiritilishi lozim.  
Agar bunday taqqoslanuvchanlik bo‘lmasa, hisobot davridan old-
ingi davr uchun ma’lumotlarga tuzatish kiritilishi kerak. Bunda 
O‘zbekiston Respublikasida buxgalteriya hisobini huquqiy-me’yoriy 
tartibga solish tizimining amaldagi me’yoriy hujjatlari bilan belgilangan 
qoidalar qo‘llaniladi. Moliyaviy hisobot ko‘rsatkichlarining uslubiy 
birligi shundan iborat.  
Tuzatishlar va ularni bajarish uslubi moliyaviy hisobotga tushunti-
rish xatida tuzatishlar sababi ko‘rsatilgan holda ochib berilishi lozim. 
Moliyaviy hisobotning ishonchliligi uning to‘laqonligi bilan ku-
chayadi, ya’ni u korxonaning o‘z moliya-xo‘jalik faoliyati 
ko‘rsatkichlari kabi, uning filiallari, vakolatxonalari va boshqa tarkibiy 
bo‘linmalari, jumladan mustaqil balansga ajratilgan boshqa tarkibiy 
bo‘linmalar ko‘rsatkichlarini ham o‘z ichiga olishi lozim.  
Taqqoslanuvchanlik kechayotgan jarayonlar va tafovutlarni 
aniqlash maqsadida har xil vaqt oralig‘ida bir xil ko‘rsatkichlar mavjud-
ligini nazarda tutadi.  

---

 
 
287
Bunday taqqoslashning maqsadi korxona rivojlanishining borishini 
aniqlash uchun zarur. Lekin, undan foydalanishda axborotlarning foy-
dalilik chegarasi tamoyilidan chetga chiqish mumkin emas. Bu esa 
noto‘g‘ri xulosalarni shakllantirishga olib keladi. Masalan, korxona hi-
sobot davrida ishlab chiqarishni pasaytirish maqsadida ishlab chiqarish 
tuzulmasini o‘zgartirish to‘g‘risida qaror qabul qilgan va shu munosabat 
bilan bankdan uzoq muddatli kredit olgan. Taqdim etilgan moliyaviy hi-
sobot ma’lumotlariga ko‘ra korxonaning moliyaviy holati yaxshilan-
ishini faqat uzoq kelajakda ko‘rish mumkin.  
Ushbu yondoshuvlarni amalga oshirish uchun moliyaviy hisobotda 
keltirilgan o‘tgan davrdagi va hisobot davridagi aniq ko‘rsatkichlar 
bo‘yicha axborotlarni taqqoslash keltirilishi lozim.