O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi r. D. Do‘smuratov

9.2. Statistika fanining predmeti va metodi 
 
Statistika mustaqil ijtimoiy fan bo‘lib, o‘zining xususiy predmeti 
va usuliga ega, bu fan o‘rganilayotgan ijtimoiy hodisalarning miqdoriy 
tomonlarini ularning sifat tomonlari bilan uzviy ravishda bog‘langan 
holda olib o‘rganadi. Butun borliq, ya’ni moddiy dunyodagi tabiiy va 
ijtimoiy hodisalarning barchasi statistikaning o‘rganish obyekti bo‘lib 
hisoblanadi. 
Tabiiy hodisalarning sifat tomonlarini maxsus tabiiy fanlar 
o‘rganadi. Masalan, hayvonot dunyosini-zoologiya, modda tuzilishini-
kimyo, organik hayotni-biologiya, fazoni-astronomiya, yer qatlamlari 
boyliklarini- geologiya fani o‘rganadi va hokazo. Tabiiy hodisalarning 
miqdoriy tomonlarini esa mavhum holda matematika o‘rganadi. 
Ijtimoiy hayotdagi hodisalarning sifat tomonini falsafa, iqtisodiy 
nazariya, iqtisodiy geografiya, iqtisodiy ta’limotlar tarixi, iqtisodiyot va 
shu kabi ijtimoiy fanlar o‘rganadi. Masalan, iqtisodiy nazariya jamiyat 
oldida turgan ikkita qarama-qarshi muammo, ya’ni ishlab chiqarish re-
surslarining cheklanganligi va ehtiyojlarning cheksizligi o‘rtasidagi 

---

 
 
300
mutanosiblikni o‘rganadi, tegishli qonun va qonuniyatlarni belgilab 
beradi. 
Ijtimoiy hodisalarning miqdoriy tomonlarini esa statistika 
o‘rganadi. U ayrim hodisalar bilan shug‘ullanmasdan, balki ommaviy 
hodisalarning miqdoriy tomonlarini ularning sifat tomoni bilan cham-
barchas bog‘lagan holda tahlil qiladi. 
Demak, statistika fanining predmeti deb, jamiyatda ro‘y berayot-
gan ijtimoiy hodisalarni miqdor
11
 jihatdan o‘rganib, ularni sifat
12
 
ko‘rsatkichlari bilan bog‘lab, ma’lum vaqt va joyda o‘rganishiga 
aytiladi. 
Bu ta’rifdan quyidagi to‘rtta asosiy xususiyatlarini ta’kidlab o‘tish 
mumkin: 
Birinchi xususiyati shundan iboratki, bu fan o‘rganilayotgan ijti-
moiy hodisalarni o‘rgangani uchun ijtimoiy fan bo‘lib hisoblanadi va 
jamiyatning hamma tomon (iqtisodiy, ijtimoiy va hokazo) larini o‘z 
ichiga qamrab olib o‘rganadi. 
Ikkinchi xususiyati shundan iboratki, o‘rganilayotgan ijtimoiy 
hodisalarning miqdoriy tomonlarini o‘rganadi. 
Uchinchi xususiyati shundan iboratki, o‘rganilayotgan ijtimoiy, 
hodisalarning miqdorini sifat ko‘rsatkichlari bilan bog‘lab o‘rganadi.  
To‘rtinchi xususiyati shundan iboratki, o‘rganilayotgan ijtimoiy 
hodisalarning miqdori va sifatini ma’lum vaqt va joyda o‘rganadi. 
Misol qilib, paxta yetishtirishni olaylik. Xo‘jalik 2010 yilda 1200,0 t. 
paxta etishtirgan bo‘lsin. Bu yerda bu son paxta yetishtirish hajmini, 
hodisa miqdorini belgilasa, uning chiqish tolasi esa sifat ko‘rsatkichi 
bo‘lib hisoblanadi va bu ko‘rsatkichlar bir-biri bilan uzviy birlikda 
bo‘ladi va bir-birini taqozo etadi. 
Demak, miqdor o‘zgarishlarining sifat o‘zgarishlari bilan aloqasi