O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi s. A. Rasulov, V. A. Grachev

t+ 50 °C 
dagi 
qovushoqli
gi, Pa·s 
Sirt 
taranglik, 
N/m 
Temir 
1539,0 
7,8 
0,00540 
1,85 
Aluminiy 
660,1 
2,7 
0,00113 
0,94 
Magniy 
650,0 
1,7 
0,00107 
0,57 
Mis 
1083,4 
8,9 
0,00410 
1,35 
Rux 
419,5 
7,1 
0,00282 
3,81 
Qo‗rg‗oshin 
327,4 
11,6 
0,00109 
0,48 
Qalay 
231,9 
7,3 
0,00175 
0,57 
Nikel 
1455,0 
8,9 
0,00500 
1,80 
Kobalt 
1492,0 
8,9 
0,00480 
1,89 
Titan 
1667,0 
4,5 
0,00520 
1,60 
 
Karbofaza xarakteristikasi. Metallurgik jarayonlarda uglerod keng ko‗lamda 
ishlatiladi. Uglerodning to‗rtta kristalik modifikatsiyasi malum: grafit, olmos, 
karbid va lonsdeylit. Tabiatda qattiq uglerod grafit va olmos tarkibida bo‗ladi. 
Normal sharoitlarda olmos turg‗un bo‗lmaydi va uning mavjudligini quyidagilar 
bilangina tushuntirish mumkin: olmos kristall panjarasidagi atomlar orasidagi 
bog‗lanish energiyasi yetarli darajada katta va bu energiya uning turg‗un holatga 
olishiga to‗sqinlik qiladi. Grafit metall kabi yaltiraydigan, kulrang- qora, shaffof 
bo‗lmagan, tangachasimon yaltiroq massadan iborat. U geksagonal strukturali 
kristallardan tashkil topgan, normal sharoitlarda termodinamik turg‗un. Koks, 
pistako‗mir va qurumda qattiq uglerod mayda kristall grafitning tartibsiz 
strukturasiga ega bo‗lgan «amorf» ugleroddan iborat. Metallurgiyada koks va 
boshqa uglerodli materiallar keng ko‗lamda ishlatiladi. Ularning barchasi strukturasi 
u yoki bu darajada tartiblangan kristall tuzilishga ega. 
O‘tga chidamlilar xarakteristikasi. Suyuqlantirish pechlarining o‗tga chidamli 
futerovkasi suyuqlantirish jarayonida qatnashadi. Odatda, futerovkaning asosiy 
massasini tashkil qiluvchi oksidlar ular sirtining erishi natijasida shlakka o‗tadi va 

---

86 
metallurgik jarayonlarga ta‘sir qiladi. 
Kislotali o‗tga chidamlilarning asosini SiO
2
kremniy oksidi tashkil qiladi. 
Glinozyomli o‗tga chidamlilar (asosi A1
2
O
3
) o‗zlarining xossalariga ko‗ra neytral 
o‗tga chidamlilarga yaqin bo‗ladi. Ular SiO
2 
bilan bog‗langanda yarim kislotali 
bo‗lib qoladi. 
Asosiy o‗tga chidamlilar tarkibida MgO, CaO va boshqa asosli yoki amfoter 
oksidlar bo‗ladi. Buyumlarning qisqacha klassifikatsiyasi 2.6 -jadvalda keltirilgan. 
2.6-jadval