O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi s. A. Rasulov, V. A. Grachev

2.3-rasm. Ikki komponentli ( a , b) va uch konponentli (d ) holat diagrammalarini tuzish 
sxemalari. 
Gibbsning fazalar rauvozanati asosiy qonunidan fazali kon- densatsiyalangan 
ikki komponentli sistema uchun o‗zgarmas bosimda erkinlik darajalarining K = 2 
sonida (2.40) tenglamaga muvofiq C =3 – F bo‗ladi. Bunda muvozanatda bo‗lgan 
fazalar soni F = 3 dan (C = 0 da), erkinlik darajalari soni esa C = 2 dan (F = 1 dan) 
ortiq bo‗lishi mumkin emas. Temperatura va fazalar tarkibi o‗zgaruvchan 
kattalikdir. 
Uch komponentli sistemada bosim, temperatura va ikkita kon- sentratsiya 
o‗zgaruvchan kattalik hisoblanadi. Odatda, uch komponentli kondensatsiyalangan 
sistemalar o‗zgarmas bosimda tekshiriladi. Sistema xossalarining uchta 
o‗zgaruvchiga bog‗liqligini uch qirrali to‗g‗ri burchakli prizmadan iborat fazoviy 
diagramma ko‗rinishida tasvirlash mumkin. Prizmaning asosi bo‗lib uch qismdan 
iborat sistema tarkibini xarakterlovchi teng yoqli uchburchak, temperatura esa 
balandlik bo‗lib xizmat qiladi. Teng yoqli uchburchakning uchlari sof A, B, C 
moddalarga mos keladi (2.3- rasmga q.). Uchburchak ichida joylashgan barcha 
nuqtalar uch komponentli sistemalarning tarkibini xarakterlaydi. Berilgan nuqta 
uchburchakning tegishli uchiga qanchalik yaqin joylashgan bo‗lsa, sistema 
tarkibidagi komponentlardan har birining protsent hisobidagi miqdori shunchalik 
ko‗p bo‗ladi. 
Termodmamikaning uchinchi qonuni 
Termodinamikaning bu qonuni temperatura absolut nolga yaqin- lashganda 
entropiyaning nolga intilishini ko‗rsatadi. Bu ta‘rif quyidagiga ekvivalent: c
p
va c
v
lar T= 0 da nolga teng bo‗lib qoladi. 
Muvozanatlarni hisoblash uchun termodinamika uchinchi qonunining ahamiyati 
shundan iboratki, u moddalar reaksiyasida qatnashadigan entropiya kattaligini 
topishga imkon beradi. Absolut nolda sof kristalik modda entropiyasi S
0
° nolga 
teng. Istalgan boshqa temperaturada esa uning qiymatini quyidagi tenglamadan 
topish mumkin:

---

84 
∫
Absolut nolga yaqinlashadigan temperaturadagi issiqlik sig‗imi Debay 
tenglamasi yordamida hisoblab topiladi. Ushbu tenglamaga muvofiq bu zonadagi 
issiqlik sig‗imi absolut temperaturaning uchinchi darajasiga proporsionaldir. 
Shunday qilib, barcha moddalarning entropiyasini termik ma‘lu- motlardan 
topish mumkin, bu esa faqat kalorimetrik o‗lchovlar yordamida istalgan reaksiya 
uchun muvozanat shartlarini topishga prinsipial imkoniyat beradi.