O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti tarix fakulteti

DAF hujjatlarini 
turkumlashtirish 

---

29 
Hujjatlarning yaratilish uslubi va texnikasini hisobga olib, ularni yozma 
hujjatlar, ilmiy-texnikaviy hujjatlar, kinofotofonohujjatlar va boshqa guruhlarga 
bo’lish mumkin. Shundan so’ng ularning qaysi arxivda saqlash masalasi hal etiladi. 
Hujjatlarning har bir guruhi alohida saqlash ish rejimini talab qiladi, ulardan 
foydalanish esa maxsus bilimlar, texnikaviy vositalarni taqozo etadi. Shuning uchun 
ham O’zbekiston Respublikasi ilmiy-texnikaviy va medisina hujjatlari markaziy 
davlat arxivi, kinofotofonohujjatlar markaziy davlat arxivi kabi arxiv muassasalari 
tashkil etilgan. 
Yuqorida ta’kidlab o’tilgandek, ikkinchi bosqichda hujjatlar arxiv doirasida 
turkumlashtiriladi. Bu bosqichda arxiv hujjatlari fondlarga bo’linadi. Arxiv fondi – 
bu ma’lum tashkilot, muassasa, korxona yoki shaxsning faoliyati davomida vujudga 
kelgan hujjatlar majmuidir. Har bir arxiv fondi o’z tartib raqamiga ega bo’ladi. 
Hujjatlarni arxiv miqyosida turkumlash chog’ida arxiv fondining birligi va 
yaxlitligini saqlash lozim. Masalan, Farg’ona viloyat Sovetining hujjatlari bu 
tashkilotning tashkil topishidan to hozirgi kuniga qadar yaxlit holda yagona fondda 
saqlanishi zarur. Bitta muassasaning hujjatlarini ikkita yoki undan ortiq fondlarga 
bo’lib tashlash mumkin emas. 
Arxivshunoslikda tarixan shakllangan arxiv fondlari majmuasini ham birga 
saqlash nazarda tutilgan. Masalan, Farg’ona viloyatidagi rayonlar ijroiya 
qo’mitalarining hujjatlari yagona majmuani tashkil etadi. Shunday ekan, ularni 
boshqa-boshqa arxivlarga bo’lib yubormaslik kerak. 
Arxivlarda arxiv fondlaridan tashqari arxiv kolleksiya (to’plam) lari ham 
bo’lishi mumkin. Kolleksiyalarga alohida fondlarni tashkil etish uchun yetarli 
bo’lmagan ayrim hujjatlar kiritiladi. Masalan, «Farg’onalik jangchilarning frontdan 
yozgan maktublari», «Inqilobiy varaqalar», «Ikkinchi jahon urushi qatnashchilarining 
hujjatlari» kabi arxiv kolleksiyalari bo’lishi mumkin. 
Uchinchi bosqichda hujjatlar arxiv fondi miqyosida alohida yig’majildlarga 
bo’lingan holda turkumlanadi. Har bir yig’majild (yedinisa xraneniye, delo = saqlov 
birligi) bitta yoki ko’pini shakl va mazmun jihatidan o’zaro yaqin bo’lgan bir necha 
hujjatlardan iborat bo’ladi. Soddaroq qilib aytganda, yig’majild biron bir tashkilot 
yoki muassasaning bitta papkaga tikilgan hujjatlaridir. 
Arxiv fondini tashkil etish ishi odatda idoraviy arxivdan boshlanadi. Bu yerda 
ish yuritish jarayonida hujjatlar alohida yig’majildlarga tiqiladi, keyinchalik ma’lum 
muddatdan so’ngdavlat arxiviga topshiriladi. Davlat arxivlarida odatda shaxsiy 
arxivlardan qabul qilingan hujjatlargina fondlar va yig’majildlarga bo’linadi. 
Har bir yig’majild o’z tartib raqamiga ega bo’ladi. 
Yig’majildlar eng avvalo strukturaviy va xronologik tamoyillar asosida 
tuziladi. Ayrim hollarda tarmoq, funksional, nominal, mavzuiy, jug’rofiy va boshqa 
tamoyillar ham qo’llanilishi mumkin (Mazkur tamoyillarning amalda qo’llanilishi 1-
4-ilovalarda ko’rsatilgan).