O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarkand davlat arxitektura qurilish instituti

Fermalar, ravok va ramalar tugunlarini birikib uchburchak xosil kiluvchi 
elementlardan tashkil topadi. Tom yopmalari fermalarining belbog‘lari sikilib- 
egilishga ishlashi mumkin, panjara elementlari esa, fakat uk bo‘yicha ta’sir etuvchi 
zo‘riqishga ishlaydi. Tom fermalari shakliga ko‘ra uchburchak, kupburchak, 
yoysimon va shprengelli bo‘ladi (2.5-rasm). Tugunlararo masofa ulchamlarga kura 
oddiy (d≤3m) va yirik oralikli (d≥3m) fermalarga ajratiladi. Materialiga ko‘ra 
fermalar yog‘och chorkirralar, xodalar, elimlangan taxtalar, metall-yog‘och va 
plastmassadan tayyorlangan bulishi mumkin. 
Xozirgi vaktda elimlangan tekis konstruksiyalar katori kishlok xujalik 
qurilishlarida, oralii 12 m dan ortik bino va inshootlarda ustki belbolari taxtalardan 
elimlangan metall-yog‘och fermalar kullanilayapti. Bunday konstruksiyalarda 
chuzilishga ishlovchi asosiy elementlar, metalldan, sikiluvchi va sikilib-evchi va 
sikiilib-ean 
bajariladi, 
natijada 
yog‘och 
va 
metallning 
mustaxkamlik 
xususiyatlardan unumli foydalanilib, tugunlarda biriktirish osonlashadi. 
Salbiy muxitli bino va inshootlarda (mineral ug‘it omborlari, chorvachilik 
binolari) barcha elementlari elimlangan yog‘ochdan, tugun birikmalari 
plastmassadan tashkil topgan fermalarni ishlatish maksadga muvofikdir. 
SHuningdek fanera va plastmassa kuvursimon elementlaridan tashkil topgan 
fermalarni qo‘llash xam mumkin. 
Fermalarning eng kam xarjlisi ustki belbog‘i taxtalardan elimlangan 
yoysimon fermalardir. 
2.6-rasm. Elimlangan fermalar: 
a-uchburchakli xovonlari chorkirra, b-uchburchakli ustunlari chorkirra, 
v-segmentsimon, g-beshburchakli 
Bunday fermalar oraligi 12-36 m, balandligi esa oralikning 1/6 ga teng.
Ustki belbog‘i aylana yoyi kurniishida bo‘lib, uzunligi 4-6 m teng qilib bir xil 
olinadi. Ustki belbog‘ning kurinishi yoyik, yukdan xosil bo‘lgan momentining 
epyurasi tasviriga mosligi sababli tugunlarga maxkamlashni osonlashtiradi. 
Ustki belbog‘ uzluksiz bo‘lsa, tugundagi bolt uning ikki yonidan turtib 
chikadi va unga xovonlar birikadi. Ostki belbog‘ bir juft metall burchakdan 
tayyorlanadi. Xovonlar chorkirra yoki taxtalardan elimlab tayyorlanadi va 

---

uchlariga metall koplama maxkamlanadi. Ulardagi teshikka ustki va ostki 
belbog‘larning tugun bolti kirgiziladi. 
Metall kismlarning ulchamlari kamaytirish maksadida bitta fermada ikki 
xildan ortik bulmagan metall koplama qo‘llash tavsiya etiladi: biri ustki belbog‘ 
tugunlari uchun, ikkinchisi ostki belbog‘ tugunlari uchun. 
N