O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta'lim vazirligi samarqand davlat universiteti kichik biznes va tadbirkorlik fanidan

Investitsion loyihalar tahlilining o‘ziga os jihatlari.

Jaon banki usuli bo‘yicha loyiha tahlili vazifasiga loyiha qiymatini belgilash kiradi. Loyihaning qiymati uniig ijobiy natijalari qiymati va salbiy natijalar ayirmasiga, ya’ni loyiha qiymati «foyda- harajat»ga teng.

Loyiha qiymatini aniqlash uchun uni barcha natijalarini baholash va loyihadan olinadigan foydani uni amalga oshirish harajatlaridan ustun ekanligini baholash kerak bo‘ladi, chunki ko‘pdan-ko‘p imorat va inshootlar kelajakda uzoq davrlar o‘tgandan keyin ularni hozirgi vaqtda loyiha bo‘yicha zaruriy harajatlari bilan taqqoslash butunlay mumkin bo‘lmay qolishi mumkin. Ba’zi bir harajatlarni va loyiha natijalarini, masalan, qurilish-montaj ishlarini oson o‘lchash qiymatlash mumkin bo‘ladi, boshqalarini oson o‘lchash va qiymatlash etarli darajada qiyindir. Ba’zi odimlarni o‘qitish son va sifat jihatidan o‘lchash mumkin, ammo sanoat ishlab chiqarish yoki qishloq xo‘jalik faoliyatida talab darajasida haqiqiy jihatlariga baho berish aslo mumkin emas. Nihoyat ba’zi bir loyihalarniig natijalarini, masalan, loyihalarni malum turdagi faoliyatlarga ta’sirini o‘lchash ham, baholash ham qiyindir.

Loyiha harajat va natijalari har il bo‘lganliklari uchun ularni har il nuqtai nazardan qarash kerak. Loyiha tenik asoslanganmi? Tijorat bo‘yicha yashovchanmi? U o‘zini-o‘zi oqlay oladimi? U iqtisodiy asoslanganmi? Loyiha atrof muhitga qanday ta’sir ko‘rsatadi? Loyiha mahalliy ijtimoiy va madaniy ususiyatlarni hisobga olganmi? Loyihani amalga oshirishda tashkiliy imkoniyatlar mavjudmi? SHu bilan birga pirovard natijada ijobiy natijalar jamg‘arma arajatlardan ortadimi yoki yuqmi? kabilarni aniqlash kerak. SHuning uchun foyda va arajatlarni tahlil qilish uchun qo‘yidagi savollarga javob olish zarur:

Loyihani kerakli natijasi qanday?

- Turli arajsatlarni kim to‘laydi va loyihani ijobiy natijasi kimga tegadi?

- Loyihani ijobiy natijasi qanday va qachon namoyon bo‘ladi?

- Har hil turdagi foyda va yo‘qotishlarii loyihaga aloqador bo‘lgan har il gurudagi yuridik va jismoniy shaslar uchun jamg‘arish nioyat loyihani jamg‘arish qiymati to‘g‘risida tushunchaga ega bo‘lish mumkin bo‘ladimi?.

- Ushbu loyihani natijasi boshqa o‘shash yoki mumkin bo‘lgan loyihalarga qaraganda qanday bo‘ladi?

Loyiha tahlili loyihani ta’sir qilishi va rolini har hil nuqtai nazardan qaytadan ularni ishlab chiqarish davrida ko‘rish imkonini beradi. Qo‘yidagi berilgan savollar ro‘yatiga loyihani tahlil davrida

javob berilishi talab etiladi.

Loyia tahlilining etti bo‘limi.

Loyiha foydasi va arajatlari qo‘yidagi tutgan o‘rinlari bilan baholanadilar:

1. Tenikaviy tahlil: loyiha tenika jihatidan asoslanganmi?

2. Bozor talili: loyia mahsulotiga talab bormi?
3. Moliya: loyiha moliya nuqtai nazardan yashovchanmi? Loyiha uchun qilingan harajatlar iste’molchi hisobiga qaytariladimi?

4. 
   Ekologiya: loyiha atrof muhitga qanday ta’sir ko‘rsatadi?
   
5. 
   Institutsional taraqqiyot: loyiha uchun javob beradigan tashkilot loyihani amalga oshirish va uni ishlatishda rahbarlik qila oladimi?
   
6. 
   Loyihani ijtimoiy va madaniy munosabatlarda ishlatilishi. Loyiha mahalliy sharoitlarni aks ettiradimi? Loyiha ba’zi bir guru odamlarga salbiy ta’sir ko‘rsatadimi?
   

7. Iqtisod: loyihaning ijobiy natijalari uni amalga oshirishdagi va ishlatishdagi harajatlardan ustun keladimi? Loyiha qanday tavakkalchilik bilan bog‘liq?

ar qanday yashi aborotni qayta baholashda agar u foydadan holi bo‘lmagan loyihani tayyorlash davrida qabul qilingan qarorni o‘zgartirish uchun turtki bo‘ladi. Loyihaning tahlilini har hil bo‘limlari doirasidagi izlanishlar loyiha vazifalarini o‘zaro kelishib birlashishni hisobga olib borilishi zarur.

Bu vazifalar alohida tarmoqlarni taraqqiyot toptirish dasturlash, mahalliy sharoitni va mintaqada loyihani amalga oshishini ta’sirini hisoblab aks ettiriladi.

Ushbu vazifalarniig tavsifiga qo‘yidagilar ham bog‘liqdir: birinchidan, tadbirlar o‘tazilishida davlat va shasiy manfaatlarining inobat rolini jamiyat tanlovi foydasiga (shasan loyihani amalga oshirilishi kimga topshirilishi) va ikkinchidan davlat loyihalari oldida qo‘yilgan maqsadga jamiyat gurularini o‘zaro kelishuvga erishishi.