O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti byudjet hisobi va g’aznachilik fakulteti elektron tijorat yo’nalishi bet-60 guruh talabasi

1 

 

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA 

MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI 

TOSHKENT MOLIYA INSTITUTI 

BYUDJET HISOBI VA G’AZNACHILIK FAKULTETI 

ELEKTRON TIJORAT YO’NALISHI 

BET-60 GURUH TALABASI 

   ALLAYOROVA IZZATOY NURIDDIN  QIZINING 

 

“Elektron tijoratni tashkil qilishning huquqiy 

asoslari” 

mavzusida tayyorlagan 

   KURS ISHI  

                                

     

 

 

                                    Tekshirdi: Y.Ilhomova

 

2 

 

Elektron tijoratni tashkil qilishning huquqiy 

asoslari 

REJA: 

I. 

KIRISH 

II. 

ASOSIY QISM 

 

1. Elektron tijorat haqida asosiy tushuncha 

2. Elektron tijoratning afzalligi va kamchiliklari 

3. Elektron tijoratni tashkil qilishda huquqiy asoslar 

4. “Elektron  tijorat to’g’risida”gi  qonun hujjati 

5.  O’zbekistonda 

elektron 

tijoratni 

rivojlantirish 

masalalari 

III. 

XULOSA 

Foydalanilgan adabiyotlar 

 

 

 

 

 

 

 

 

3 

 

 

                                                KIRISH 

 «Sharq donishmandlari aytganidek, «Eng katta boylik – bu aql-zakovat va ilm, Eng 

katta  meros  –  bu  yaxshi  tarbiya,  Eng  katta  qashshoqlik  –  bu  bilimsizlikdir!»Shu 

sababli,  hammamiz  uchun  zamonaviy  bilimlarni  o‘zlashtirish,  chinakam  ma’rifat  va 

yuksak  madaniyat  egasi  bo‘lish,  uzluksiz  hayotiy  ehtiyojga  aylanishi 

kerak.Taraqqiyotga  erishish  uchun,  raqamli  bilimlar  va  zamonaviy  axborot 

texnologiyalarini  egallashimiz  zarur  va  shart.Bu  bizga  yuksalishning  eng  qisqa 

yo‘lidan borish imkoniyatini beradi. Zero, bugun dunyoda barcha sohalarga axborot 

texnologiyalari  chuqur  kirib  bormoqda.Yurtimiz  «Xalqaro  axborot-kommunikatsiya 

texnologiyalarini rivojlantirish indeksi» bo‘yicha 2019 yilda 8 pog‘onaga ko‘tarilgan 

bo‘lsa-da, hali judayam orqadamiz.Aksariyat vazirlik va idoralar, korxonalar raqamli 

texnologiyalardan  mutlaqo  yiroq,  desak,  bu  ham  haqiqat.Albatta,  «raqamli 

iqtisodiyot»ni shakllantirish kerakli infratuzilma, ko‘p mablag‘ va mehnat resurslarini 

talab etishini juda yaxshi bilamiz.Biroq, qanchalik qiyin bo‘lmasin, bu ishga bugun 

kirishmasak,  qachon  kirishamiz?!  Ertaga  juda  kech  bo‘ladi.Shu  bois,  «Raqamli 

iqtisodiyot»ga  faol  o‘tish  –  kelgusi  5  yildagi  eng  ustuvor  vazifalarimizdan  biri 

bo‘ladi.Raqamli  texnologiyalar  nafaqat  mahsulot  va  xizmatlar  sifatini  oshiradi, 

ortiqcha  xarajatlarni  kamaytiradi.Shu  bilan  birga,  meni  juda  qattiq  tashvishga 

soladigan va bezovta qiladigan eng og‘ir illat – korrupsiya balosini yo‘qotishda ham 

samarali  vositadir.Buni  barchamiz  teran  anglab  olishimiz  darkorDavlat  va  jamiyat 

boshqaruvi,  ijtimoiy  sohada  ham  raqamli  texnologiyalarni  keng  joriy  etib, 

natijadorlikni oshirish, bir so‘z bilan aytganda, odamlar turmushini keskin yaxshilashi 

mumkin.Mamlakatimizda  ilm-fanni  yanada  ravnaq  toptirish,  yoshlarimizni  chuqur 

bilim,  yuksak  ma’naviyat  va  madaniyat  egasi  etib  tarbiyalash,  raqobatbardosh 

iqtisodiyotni  shakllantirish  borasida  boshlagan  ishlarimizni  jadal  davom  ettirish  va 

yangi, zamonaviy bosqichga ko‘tarish maqsadida, men  yurtimizda 2020 yilga “Ilm-

ma’rifat va raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish yili”, deb nom berishni, taklif etaman», 

deydi prezidentimiz  Shavkat Mirziyoyev.  

Raqamli  iqtisodiyot –  bu  iqtisodiy,  ijtimoiy  va  madaniy  aloqalarni  raqamli 

texnologiyalarni  qo‘llash  asosida  amalga  oshirish  tizimidir.  Ba’zida  u  internet 

iqtisodiyoti,  yangi  iqtisodiyot  yoki  veb-iqtisodiyot  degan  terminlar  bilan  ham 

ifodalanadi.  

Darhaqiqat,  hozirgi  kunimizni  tehnologiya,  internetsiz  tasavvur  qilib  bo’lmaydi. 

Biz  bu  tehnologiyalardan  albatta  unumli  foydalanishimiz  kerak.  Raqamli 

iqtisodiyotning  bir  bo’g’ini  hisoblanuvchi  elektron  tijorat  sohasi  iqtisodiyotimizni 

rivojlantirish uchun juda kata imkoniyat hisoblanadi. Chunki bu soha ham vaqtni, ham 

jismoniy 

harakatni, 

ham 

pulni 

tejaydi.  

 

4 

 

So'nggi  o'n  yillikda  axborot  texnologiyalarining  tezkor  va  keskin  o'zgarishlari 

marketingning yangi tushunchasini vujudga keltirdi, bunda xaridor va sotuvchilar bir-

birini yuzma-yuz ko'rmaydilar va tovarlarni jismoniy ko'rmaydilar; butun tranzaktsiya 

"on-layn"  aloqasi  yordamida  amalga  oshiriladi.  Butun  kelishuv  kompyuter-

telekommunikatsiya  va  tegishli  apparatlar  bilan  aniq  ishlash  yordamida  amalga 

oshiriladi. Elektron tijorat Internetda tovarlar va xizmatlar to'g'risida ma'lumot mavjud 

bo'lib,  "Bu"  elektron  vositalar  va  kompyuterlar  va  aloqa  tarmoqlarida  ishlash,  veb-

saytlar, elektron pochtalar orqali biznes operatsiyalarini va xizmatlarini tasvirlash va 

bajarish usulidir. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

5 

 

1.  Elektron tijorat haqida asosiy tushuncha. 

Elektron tijorat  - bu onlayn xizmatlarda yoki Internet orqali mahsulotlarni elektron 

ravishda  sotib  olish  yoki  sotish  faoliyati.  Elektron  tijorat  mobil  tijorat,  elektron  pul 

o'tkazmalari, ta'minot zanjiri menejmenti, Internet-marketing, tranzaktsiyalarni onlayn 

ishlashi, elektron ma'lumot almashish (EDI), inventarizatsiyani boshqarish tizimlari va 

ma'lumotlarni  yig'ishning  avtomatlashtirilgan  tizimlari  kabi  texnologiyalarga 

asoslanadi.  O'z  navbatida,  elektron  tijorat  yarimo'tkazgichlar  sanoatining  texnologik 

yutuqlaridan kelib chiqadi va elektronika sanoatining eng yirik tarmog'idir. Zamonaviy 

elektron tijorat odatda Butunjahon Internet Tarmoqidan tranzaksiya hayotining kamida 

bir qismi  uchun  foydalanadi, lekin u  elektron pochta  kabi  boshqa  texnologiyalardan 

ham  foydalanishi  mumkin.  Elektron  tijorat  operatsiyalariga  onlayn  kitoblarni 

(masalan, Amazon) va musiqani sotib olish (masalan, iTunes do'koni singari raqamli 

tarqatish  shaklida  musiqa  yuklab  olish)  va  ozgina    moslashtirilgan  onlayn  likvid 

do'koni inventarizatsiya qilish kiradi.                   Elektron tijorat korxonalari, shuningdek, 

quyidagilarning 

bir 

qismini 

yoki 

barchasin 

ishlatishi 

mumkin:                                                                                                                             

-Veb-saytlar va mobil ilovalar orqali to'g'ridan-to'g'ri iste'molchilarga chakana savdo 

qilish uchun onlayn xarid qilish va jonli chat, chatbotlar va ovozli yordamchilar orqali 

so'zlashuv tijorat .                                                                      -Uchinchi tomon biznes-

iste'molchiga  (B2C)  yoki  iste'molchidan-iste'molchiga  (C2C)  sotishni  amalga 

oshiradigan 

onlayn 

bozorlarda 

ishtirok 

etish 

yoki 

qatnashish.                                                                                                                         

-Business-to-business (B2B) sotib olish va sotish;                                                        -

Demografik  ma'lumotlarni  veb-kontaktlar  va  ijtimoiy  tarmoqlar  orqali  to'plash  va 

ulardan foydalanish                                                                                                                -

Biznesdan biznesga (B2B) elektron ma'lumotlar almashinuvi                                                     -

Elektron  pochta  yoki  faks  orqali  (masalan,  yangiliklar  byulletenlarida)  bo'lajak  va 

belgilangan mijozlarga marketing                                                                                            -

Yangi  mahsulot  va  xizmatlarni  ishga  tushirish  uchun  oldindan  ogohlantirish  bilan 

shug'ullanish                                                                                                                                         -

-Valyuta birjalari yoki savdo-sotiq maqsadida onlayn moliyaviy almashinuvlar. 

 Shuni aytish lozimki, "elektron tijorat" tushunchasiga qat'iy ta'rif berish bugungi 

kunda oddiy ish emas. 

Gap shundaki

, bir tomondan, ommaviy axborot vositalarida va 

taniqli  nashriyotlarda  elektron  tijorat  tovarlarni  Internet  ishlatish  orqali  sotib  olish, 

deya ta'riflanadi. Ikkinchi tarafdan, ixtisoslashtirilgan nashriyotlarda elektron tijoratni 

juda  ko'p  ta'riflari  keltiriladiki, ularda  ushbu global  xodisaning  u  yoki  bu  qususiyati 

qirralari qayd etiladi. Umumiy qolda bu erda "elektron"  va "tijorat" so'zlarini tashkil 

etuvchilari bugungi kun hisobi bilan qanday ma'no berishini bilib olish lozim. Shundan 

kelib  chiqib,  elektron  tijorat  tushunchalarini  amaliy  nuqtai  nazardan  aniqlashtirish 

bilan  chegaralanamiz.  Elektron  tijorat  tushunchasi  ostida  tovar  buyurtmasini  qabul 

qilish,  to'lovni  amalga  oshirish,  tovar  (xizmat  bajarilishi)  etkazib  berilishidagi 

boshqaruvda  qatnashuvni  o'z  ichiga  oluvchi  operatsiyalarning  (amallar)  yopiq  siklli 

6 

 

texnologiyasi  tushuniladi.  Ushbu  amallar  (operatsiyalar)  axborot  texnologiyalari  va 

elektron vositalar yordamida o'tkazilib, egalik etish yoki ishlatish huquqini bir yuridik 

(jismoniy)  shaxsdan  ikkinchisiga  o'tishi  ta'minlanadi.  Keltirilgan  ta'rif  elektron 

tijoratning "ideal" tushunchasini yoki boshqa so'zlar bilan elektron tijorat tizimlarini 

tashkil etishda intilishi lozim bo'lgan maqsadni o'zida aks ettiradi. haqiqatda bugungi 

kunda  faqat  keng  rivojlangan  elektron  tijorat  tizimlarigina  barcha  tijorat  kelishuvlar 

to'liq  yopiq  amallarni  (operatsiyalar)  elektron  yo'l  bilan  o'tishini  ta'minlaydi. 

Keyinchalik esa biz shunga amin bo'lamizki, elektron tijorat sinfiga kiruvchi deb qabul 

qilingan tizimlarning asosiy qismi operatsiyalar (amallar) bajarilishining elektron va 

odatiy  usullari,  masalan  tovar  va  xizmatlar  to'lovini  o'z  ichiga  oladi.  Yuqorida 

keltirilgan ta'rifda "savdo" va "Internet" so'zlari yo'q bo'lishiga sabab shuki, elektron 

tijoratda  savdo  xususiy  holat  va  Internet  elektron  tijoratni  kiritish  bo'yicha  axborot 

texnologiyalari vositalaridan biri hisoblanadi. Elektron tijoratda Internet imkoniyatlari 

90  -yillardan  faol  ishlatila  boshladi.  Elektron  tijoratning  o'zi  esa  bundan  uzunroq 

tarixga ega.Elektron tijorat tushunchasining paydo bo'lishi 1948 yilda g’arbiy Berlinni 

kerakli  material  -texnik  xom  ashyo  bilan  ta'minlash  uchun  g’arbiy  mamlakatlar 

tomonidan  bunyod  etilgan  avia  ko'prikni  tashkillashtirish  ishlarida  qo'llanilgan 

amaliyot  bilan  bog’lanadi.  Ushbu  ko'prik  deyarli  11  oy  faoliyat  ko'rsatib,  shahar 

ehtiyojlari to'g’risida juda tez va aniq ma'lumotlar uzatilishini talab qilgan.Agar Berlin 

avia ko'prigini elektron tijoratning paydo bo'lish nuqtasi yoki aloqida epizodi hisobida 

ko'rsak, 30 yillik AT&T korporatsiyasi loyihasining ish faoliyati boshlanishini elektron 

tijorat  tizimi  faoliyatining  boshlanishi,  deya  hisoblash  mumkin.  Loyihaning  asosiy 

g’oyasi AT&T korporatsiyasi telefon chaqiruvlarini operator orqali qayta ishlovning 

narxini  kamaytirish  uchun  chaqirilgan  abonentlar  shaharlararo  so'zlashuv  uchun 

hisobini avtomatik usuli kashf etilganligida va patentlanganligida tashkil topdi va bu 

o'z 

navbatida

, 800 talik raqamlar xizmatining tashkil topilishiga asos bo'ldi. AQShda, 

misol uchun, har yili bu xizmat orqali 100 mlrd. dollarlik shartnoma tuziladi.  

Elektron  savdosidagi  chiqimlar  sanoatning  ichki  xarakteriga  aloqadar  bo’ladi. 

Elektronli effektiv sxemaning savdo nuqtasini o’ylab topish-internet orqali echiladi. 

Elektron tijorat tizimi asoslari 

Elektron tijorat serverining qo’llovchi bir qator yuqori sinf tizimlari bor. Ulardan: 

System/390-IBM  kompaniyasida  va  Java  qushimchadaTCP/IP,  kirish/chiqish 

tizimlari. 

«Formoza»  firmasining  İnternet  magaziniga  tegishli  (Web  server,  Web  server 

qo’shimchasi) tizim turi eng engil va arzon baholanadi. Pentium/90 da 48 Mb OZU 

funktsiyasi OS Solaris jarayonida mijozga xizmat ko’rsatadi. 

Bu  xizmat  orqali  taniqli  belgili  sotuvchi  Web  orqali  bir  qancha  Hewlett-Packard 

kabi serverlarga ega bo’lgan. 

7 

 

Elektron tijoratda bu tizimlar o’z xizmat vazifasin oqlab chiqadi. Biznesda İnternet 

texnologiyaning  hozirgi  turida  Web  sayt  elektron  katalogida  ish  olib  borish  o’rinli. 

Sababi elektron tijorat bu İnternet texnologiyasi yordamida pul topish. Elektoron aloqa 

savdosida bu uch yo’nalishda ko’rsatiladi: 

1.Aniq texnologiyali platformasin tanlash. 

2.Raqobat o’sishni beruvchi mahsulotni ishlab chiqish. 

3.Biznes-jarayon va kerakli infratuzilmani ishlab chiqish. 

Shu 

uch 

yo’nalishning 

bittasi 

qoldirilsa-mahsulot 

sifati 

pasayadi.  

 

Elеktron  tijoratning  an'anaviy  savdo  turlaridan  farqi. Elеktron  tijoratning 

an'anaviy  savdo  turidan  quyidagi  xaraktеrli  xususiyatlari  bilan  farqlanadi:                     

-xaridor  o’ziga  qulay  vaqt,  joy  va  tеzlikda  mahsulotni  tanlash  va  sotib  olish 

imkoniyatiga ega;                                                                                                                   -

savdo-sotiq  faoliyatini  ish  faoliyati  bilan  birga  parallеl  ravishda,  ya'ni  ishlab 

chiqarishdan ajralmagan holda olib borish imkoniyati mavjud;

                

        

 -ko’p sonli xaridorlarning bir vaqtning o’zida bir nеchta firmalarga murojaat             

qila olishi. Bu ko’p sonli xaridorlarning aloqa vositalari yordamida sotuvchilar bilan 

muloqotda bo’lish imkoniyati; 

-kеrakli  mahsulotlarni  tеzlikda  izlab  topish  va  shu  mahsulotlari  bor  firmalarga 

murojaat  qilishda  tеxnika  va  transport  vositalaridan  samarali  foydalanish, 

mahsulotlarni bir joyga yig’ish va ularni sotib olishda aniq manzillarga murojaat qilish. 

Ortiqcha vaqt va xarajatlarni kamaytiradi; 

-xaridorning yashash joyi, sog’lig’i va moddiy ta'minlanish darajasidan qat'iy nazar 

hamma qatori tеng huquqli mahsulot sotib olish imkoniyati; 

-hozirgi kunda chiqqan jahon standartlariga javob bеradigan mahsulotlarni tanlash 

va sotish imkoniyati; 

-elеktron tijorat sotuvchining mahsulotlarini (ish, xizmatlarini) sotish jarayonidagi 

imkoniyatini yanada kеngaytiradi va yangilaydi. Endi sotuvchi mahsulotlarini sotish 

jarayonini  tеzlashtirishi,  yangi  va  sifatli  mahsulotlarni  muntazam  almashtirishi, 

mahsulotlarning 

aylanma 

xarakatini 

tеzlashtirishi 

kеrak 

bo’ladi.                                                         

Elеktron  tijoratda  savdoni  tashkil  qilish  firmalarning  raqobatini  kuchaytiradi, 

monopoliyadan  chiqaradi  va  mahsulotlarning  sifatini  oshirish  imkoniyatini  bеradi. 

Xaridorlar kundalik xayotida kеrakli mahsulotlar ichida sifatlilarini tanlashi mumkin. 

Chеt el firmalariga murojaat qiladi. 

Elektron  tijorat  tushunchasini  har  tomonlama  hayotga  tatbiq  etishga  birinchi 

urinishlar  1950-1960  yillarda  kompyuterlar  paydo  bo'lishidan  deyarli  darhol 

8 

 

boshlandi.1960  yilda  Amerikaning  eng  yirik  aviakompaniyasining  American 

Airlines 

aviakompaniyasining 

dasturchilari 

va 

dasturiy 

ta'minotni 

ishlab 

chiqaruvchi  va  etkazib  beruvchisi  -  IBM  ko'p  millatli  korporatsiyasi  SABER 

(Semi-Automatic  Business  Research  Environment)  reyslari  uchun  joylarni  bron 

qilishni  avtomatlashtirish  tizimini  yaratdi,  bu  esa  oddiy  fuqarolar  uchun  havo 

qatnovini  osonlashtirdi.O'rindiqlarni  bron  qilishda  tariflarni  hisoblash  jarayonini 

avtomatlashtirish  tufayli  xizmatlarning  narxi  pasaytirildi.  1965  yilga  kelib 

Bryerkliff  Manor-dagi  ma'lumotlar  markazida  joylashgan  SABER  tizimi  to'liq 

interaktiv  bo'lib  qoldi  va  zaxira  paytida  xato  ehtimolligi  1%  dan  oshmadi.  Unda  30 

mingdan  ortiq  transport  agentliklari,  3  million  ro'yxatdan  o'tgan  mijozlar,  400  dan 

ortiq  aviakompaniyalar,  50  ta  avtoulovlarni  ijaraga  berish  kompaniyalari,  35  ming 

mehmonxonalar,  ko'plab  sayyohlik  agentliklari,  o'nlab  temir  yo'l  kompaniyalari, 

parom  egalari  va  kruiz  tashkilotchilari  ishtirok  etdi.  70-yillarning  o'rtalarida. 

dastlab  elektron  ma'lumotlar  almashish  vositalarini  (EDI  -  Elektron  ma'lumot 

almashish)  va  elektron  moliyaviy  uzatish  (EFT  -  Elektron  pul  o'tkazmalari)  dan 

foydalanishni  boshladi.  Birinchi  tizimlarning  kamchiliklari  ularning  yuqori  narxlari 

va  nostandart  dasturiy  va  apparat  tarkibiy  qismlarida  edi.  Uskunalarni  sotib  olish 

va  xususiy  tarmoqlardan  foydalanish  uchun  boshlang'ich  harajatlar  faqat  bir  nechta 

banklar  va  yirik  korxonalarni  to'lashi  mumkin  edi.  Bundan  tashqari,  70-yillarda. 

shunga  o'xshash  jarayonlar  Evropa  mamlakatlarida  boshlandi  -  ma'lumotlar 

almashish  uchun  standart  echimlarni  izlash,  natijada  savdo  jarayonlariga 

yo'naltirilgan  GTDI  xalqaro  standartlarining  yangi  tizimi  (Umumiy  maqsadlar 

uchun  ma'lumotlar  almashinuvi  standartlari)  paydo  bo'ldi.  Shunday  qilib,  ikki 

standartlar  tizimining  -  Evropa  va  Amerikaning  birlashishi  holati  vujudga  keldi, 

birlashtirish  harakati  bir  necha  o'n  yillar  davomida  davom  etdi.  1990-yillarda, 

Internet-texnologiyalarning  rivojlanishi  natijasida  Internetning  jadal  rivojlanishi 

bilan,  biznesning  yangi  turi  paydo  bo'ldi  -  Internet  orqali  chakana  savdo.  1997 

yilda  yana  bir  standart  paydo  bo'ldi  -  OBI  (Internetda  ochiq  xarid),  uning  asosiy 

g'oyasi  ochiq  tizimlarga  qaratilgan  to'liq  sotib  olish-sotish-etkazib  berish  tsikli 

10 

bilan  shug'ullanuvchi  tashkilotlar  o'rtasidagi  o'zaro  munosabatlarning  barcha 

shakllarini  standartlashtirish  masalalariga  bag'ishlangan.Nihoyat,  2003  yilda  EDI 

va  Internetni  birlashtirgan  AS-2  formati  ishlab  chiqildi.  Odatda  veb-sahifalarni 

ko'rish  uchun  foydalaniladigan  http  protokoli  orqali  raqamli  ma'lumotlarni 

almashish  imkoniyatini  beradi.  Ta'kidlash  joizki,  ko'pgina  iqtisodchilar,  olimlar  va 

tahlilchilar  butun  dunyo  bo'ylab  elektron  tijoratning  yaqin  o'n  yil  ichida  jadal 

o'sishini  bashorat  qilsalar  ham,  ba'zi  tahlilchilar  umuman  onlayntranzaktsiyalarning 

muhimligini 

shubha 

ostiga 

olishadi. 

Shunday 

qilib, 

Boloniya 

universiteti  professori  Enriko  Santarelli  fikricha,  "90-yillarning  ikkinchi  yarmida 

elektron  tijoratning  jadal  o'sishiga  qaramay,  elektron  tijorat  sanoat  inqilobidan  ikki 

asr  oldin  sanoat  inqilobidan  beri  eng  katta  o'zgarish  bo'lgan  degan  taassurotni 

9 

 

paydo  qildi".  ,  sotishning  ushbu  turi  hanuzgacha  barcha  bitimlarning  juda  oz 

qismini  tashkil  etadi,  aslida  chakana  savdoda  (B2C)  va  ulgurji  savdoda  (B2B) 

elektron tranzaktsiyalar chaqaloq davridadir. 

Elektron  tijoratni  tushunish;    Elektron  tijorat  korxonalarga  o'z  mahsulotlari  yoki 

xizmatlari  uchun  arzon  va  samaraliroq  tarqatish  kanallarini  taqdim  etish  orqali 

bozorning  kengroq  ishtirokini  yaratishga  yordam  berdi.  Masalan,  Target  ommaviy 

sotuvchisi  o'zining  g'isht  va  ohak  mavjudligini  xaridorlar  uchun  kiyim-kechakdan 

tortib to qahvaxonagacha, tish pastasida - xarakat ko'rsatkichlarigacha bo'lgan hamma 

narsani  sotib  olishga  imkon  beradigan  onlayn-do'kon  bilan  to'ldirdi.  Bundan  farqli 

o'laroq,  Amazon  o'z  biznesini  elektron  tijoratga  asoslangan  onlayn  sotuvlar  va 

mahsulotlarni etkazib berish modeli bilan boshladi. Eskirgan bo'lmaslik kerak, ayrim 

sotuvchilar  o'zlarining  shaxsiy  veb-saytlari  orqali  tobora  ko'proq  elektron  tijorat 

operatsiyalarini  amalga  oshirmoqdalar.  Va  nihoyat,  eBay  yoki  Etsy  kabi  raqamli 

bozorlar  biznesni  yuritish  uchun  ko'plab  xaridor  va  sotuvchilar  to'planadigan  birja 

bo'lib  xizmat  qiladi.  Elektron  tijoratni  amalga  oshirishda  bir  qancha  shu  soha  bilan 

uzviy  bogliq  atamalarga  duch  kelamiz;  electron  pullar,  eletron  to’lov,  elektron 

hamyonlar va boshqalar. 

 Elеktron  pullar  tushunchasi. Elеktron  pul  –  bu  pul  birligiga  tеnglashtirilgan 

bеlgilar  hamda  kupyura  va  tanga  rolini  bajaruvchi  juda  katta  son  yoki  fayllardir. 

Bunday  tizimning  faoliyat  ko’rsatish  harajatlari  boshqalaridan  ancha  kam.  Bundan 

tashqari, elеktron pullar to’liq anonimlikni ta'minlashi mumkin, chunki uni ishlatgan 

mijoz 

haqida 

hеch 

qanday 

ma'lumot 

bеrilmaydi. 

Elеktron 

pul 

birliklari. 

WMY –  O’zbеkiston  zonasida  opеratsiyalarni  amalga  oshirish  uchun  UZSning  Y-

hamyondagi 

ekvivalеnti. 

WMR – rubl zonasida opеratsiyalarni amalga oshirish uchun RURning R-hamyondagi 

ekvivalеnti, WMR opеratsiyalarining kafili bo’lib WebMoney Transfer ning Rossiya 

hududidagi 

vakili 

“BMP” 

MChJ 

xizmat 

qiladi.