O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti byudjet hisobi va g’aznachilik fakulteti elektron tijorat yo’nalishi bet-60 guruh talabasi
WMZ – AQSh dollarida opеratsiyalarni amalga oshirish uchun USD ning Z- hamyondagi ekvivalеnti. WME
Download 0.83 Mb. Pdf ko'rish
|
ALLAYOROVAI.N KURS ISHI
- Bu sahifa navigatsiya:
- Intеrnеt to’lov tizimlari, ular orqali to’lovlar va xaridlarni amalga oshirish.
- 2. ELEKTRON TIJORATNING AFZALLIKLARI VA KAMCHILIKLARI
- Tashkilotlarga ustunlik
- E-tijoratning kamchiliklari; 1.
- Texnik bolmagan kamchiliklar
|
WMZ – AQSh dollarida opеratsiyalarni amalga oshirish uchun USD ning Z- hamyondagi ekvivalеnti.
ekvivalеnti, WMZ va WME opеratsiyalarining kafili bo’lib Amstar Holdings Limited, S.A. xizmat
qiladi. WMU – Ukraina zonasida opеratsiyalarni amalga oshirish uchun UAHning U- hamyondagi ekvivalеnti, WMU opеratsiyalarining kafili bo’lib “Ukrainskoе Garantiynoе Agеntstvo” MChJ xizmat
qiladi. WMB – Bеllorusiya zonasida opеratsiyalarni amalga oshirish uchun BYRning V- hamyondagi ekvivalеnti.
1 gramm oltinning G-hamyondagi ekvivalеnti.
10
ekvivalеnti. Intеrnеt to’lov tizimlari, ular orqali to’lovlar va xaridlarni amalga oshirish. Tеxnika vositalaridan, axborot tеxnologiyalaridan va axborot tizimlari xizmatlaridan foydalangan holda elеktron to’lov hujjatlari vositasida naqd pulsiz hisob-kitoblarni amalga oshirish elеktron to’lovdir. Elеktron to’lov tizimida tovar-xizmatlar to’lovi xaridorning elеktron hisobidan shaxsiy bank raqami hisobiga pul mablag’larini chiqarish imkoniga ega bo’lgan sotuvchining elеktron hisobiga pul mablag’larini o’tkazish yo’li bilan amalga oshiriladi. Quyidagi elеktron to’lov tizimlari mavjud: WEBSUM; iPAY; PAYNET; WEBMONEY; IntellectMoney; Perfect Money; RBK Money; V-money.Elеktron to’lov tizimlari yordamida Intеrnеt va IP- tеlеfoniyaga ulanish uchun «PIN» kodlar va intеrnеt do’konlardan tovarlarni harid qilish, uyali aloqa xizmati, shaxar tеlеfoniyasi, kommunal xizmatlar, domеn va xosting, rеklama, tеlеvidеniе, chiptalar, datatsеntrlar, vеb rеsurslar uchun haq to’lash mumkin
11
Elektron bozor an'anaviy bozorlarga nisbatan hanuzgacha sust, elektron tijoratning salohiyati bir qator sabablarga ko'ra to'liq amalga oshirilmayapti: 1)
elektron tijorat
sohasida sotiladigan tovarlarga intellektual mulk huquqini himoya qilish, shuningdek, shartnoma va moliyaviy muammolarni keltirib chiqaradigan me'yoriy-huquqiy bazaning yo'qligi yoki etarli darajada rivojlanmaganligi. Bularning barchasi oqibatida sarmoyadorlar, potentsial xaridorlar tomonidan ishonchning yo'qligi, rivojlanishning sekinlashishi 2)
elektron tijoratning global kontseptsiyasi bilan bog'liq
muammolarning mavjudligi, shu jumladan dunyoning boshqa qismida sherik kompaniyasining haqiqiy mavjudligi va u taklif etayotgan tovar yoki xizmatlarning mavjudligi, ushbu kompaniyalar bilan biznes yuritish an'analari va qoidalaridagi farq;
3) elektron tijoratda xavfsizlikka tahdidlarning mavjudligi, agar ular
konfidentsiallik, identifikatsiya va avtorizatsiya qilishni kafolatlaydigan samarali va
ishonchli mexanizmlar mavjud bo'lsa;
4) tarmoqlarning o'zaro ta'siri va uyg'unligi uchun universal standartlarga ehtiyoj, shunday qilib, masalan, elektron tijoratning barcha ishtirokchilari kompaniyalarning veb-saytlariga, ularning jug'rofiy joylashuvi yoki bog'langan tarmoqlarning xususiyatlaridan qat'iy nazar kirish huquqiga ega bo'lishlari; 5) tajribali savdo menejerlari, logistlar, marketologlar, xizmat ko'rsatishning malakali mutaxassislari yo'qligi sababli yangi ishtirokchilarni jalb qilishda qiyinchiliklar, buning natijasida to'g'ridan-to'g'ri Internetga e'tibor qaratiladi (loyiha dizayni) va bunday savdo bilan shug'ullanmaslik va biznes potentsial xaridorlarni yo'qotmoqda Elektron tijorat bu sizning biznesingizni butun dunyo bo'ylab o'sishiga va porlashiga yordam beradigan kuchli onlayn vositalardan biridir. Elektron tijorat mahsulot va xizmatlarni Internetda sotish imkoniyati biznesni yanada daromadli va daromadli qilishiga hech qachon shubha qilolmaysiz. Elektron tijorat do'konini boshlashdan oldin xaridorlarning tendentsiyasini ko'rish va hamma narsaga diqqat bilan qarash juda muhimdir, chunki bu sizning biznesingizni strategik qarorlar qabul qilish orqali global darajaga chiqishga majbur qiladi. Tezroq Internetga ulanish va kuchli onlayn vositalarning ixtiro qilinishi yangi tijorat maydonini - E-commerce-ni yaratdi. Elektron tijorat kompaniyalar va mijozlarga ko'plab afzalliklarni taqdim etdi, ammo bu ham ko'plab muammolarni keltirib chiqardi.
E-tijoratning afzalliklari;
1. Xarid qilish jarayonini tezlashtirish va mijozlar uchun vaqtni tejash Bu tom ma'noda sotib olish jarayonini tezlashtiradi, chunki kimdir biron bir aniq mahsulotni jismoniy do'kondan sotib olish haqida o'ylayotganida, bu juda uzoq va oson
12
emas. Bu erda elektron tijorat qanday qilib mijozga muayyan mahsulotni oson va tez sotib olishga yordam beradi, Masalan - Ba'zan mijozlar do'kondan biron bir mahsulotni topa olmaydilar va hattoki boshqa zanjirli do'konlarga tashrif buyuradi, bu erda elektron tijorat vaqtni behuda sarf qilmasdan, muayyan mahsulotni sotib olishga yordam berib, talabga tez javob berish bilan yuzaga keladi. Xarid qilishning bunday turi sayohat vaqtini qisqartirishga yordam beradi va sizga o'zingiz xohlagan variantni tanlashda yordam beradi.
2. Do'konni xaridorning xohishiga ko'ra shaxsiylashtirish. Onlayn xarid qilish tajribangizni oshiradigan onlayn biznes foydalaridan biri. Chunki, onlayn tarzda amalga oshiriladigan har bir xarid joyiga qarab nomlanadi va mijozlarning ilg'or qidiruvlari bo'yicha tavsiya etiladi. 3. Virtual yordam manbalarini yollashda takroriy xarajatlarni kamaytiring. Elektron tijoratda foyda keltiradigan omillardan biri shundaki, xodimlarni yollash imkoniyati mavjud. O'zingizning vazifangizni tashqi manbalardan tanlashni va turli mamlakatlardagi virtual yordamchilaringizga ishlashni tanlashingiz mumkin. Bu sizning kompaniyangizni har doim bir vaqtning o'zida boshqa joyda bo'lishingizni ta'minlaydi. Bunday holda, sizga chakana savdo joylariga qaraganda elektron tijorat biznesida ko'plab xodimlar kerak bo'lmaydi. 4. Mijozlaringizni osongina boshqaring. Mijozni qaytarib olish va mahsulotni chiroyli sotishning ko'plab usullari mavjud. Quyida siz mijozlarni qayta tiklash uchun foydalanishingiz mumkin bo'lgan ba'zi texnikalar: -Osonlik bilan maqsad qiling -Mijozlar chiqish sahifasini tark etganda, kuponni baham ko'ring. -Hatto elektron pochta xabarlarini yuborib, ular bir-birini to'ldirib, bir-birini sotishadi. -Buni Google pullik va organik qidiruv natijalari orqali amalga oshirish mumkin. Buni mijozning ma'lum bir vaqt oralig'idagi ma'lum bir sahifaga tashriflari soni orqali amalga oshirish mumkin. 5. Impuls sotib olishni rag'batlantirish osonroq Impulse sotib olish - bu xaridorning ma'lum bir mahsulotga nisbatan munosabatining odatiy harakati sifatida ishlaydigan usullardan biridir. Bu odamning psixologik xatti-harakatlarini boshqarish bilan bog'liq bo'lib, ba'zi odamlarda shaxsiy xususiyatlarga ega bo'lgani kabi, ularni impuls sotib olish tendentsiyalari deb aytish mumkin. 6. Mijozga batafsil ma'lumot berish qobiliyati. 7. Xar bir xaridor xaridorlarga oqilona qaror qabul qilishga yordam berishi uchun mahsulotlar haqida ko'proq tafsilotlarni qidiradi. Bu haqiqatan ham ko'p narsaga yordam beradigan va biron bir mahsulot haqida ma'lumot beradigan tavsifning bir turi.
13
8. Operatsion narxi past bo'lgan xizmatlarning eng yaxshi sifati Bu elektron tijorat platformasida juda muhim rol o'ynaydigan imtiyozlardan biridir. Ko'pgina hollarda, chakana savdo do'konlari bozorda o'zlarining mavjudligini saqlab qolish uchun ijara haqini to'lash yoki hatto o'zlari bo'lsa ham to'lashlari kerak. Jismoniy egalik qiladigan do'konga bir nechta
xarajatlar mavjud.
9. Tez va arzon marketing; O'zingizning elektron tijoratingizni sotish uchun ko'p pul sarflashingizga to'g'ri kelmaydi. Elektron tijorat biznesingizni ushbu onlayn dunyoga tez va arzon narxlarda onlayn marketingning turli usullari orqali jalb qilishning ko'plab usullari mavjud. Qulay marketing Bu erda sizni tushunishga va marketingni yuritish uslublarini rivojlantirishga yordam beradigan noyob usullar mavjud. Har doim ajoyib tarkib bilan boring, bu sizga bozorda ijodiy tarkib marketingi orqali yanada ko'proq ko'rinishga yordam beradi. Siz hatto mahsulot va xizmatlar haqida ma'lumot beradigan ijodiy marketing videofilmiga ham borishingiz mumkin. Ijtimoiy tarmoqlar sizning har qanday joyda bo'lishingizga yordam beradi, chunki hozirda hech kim bilan suhbatlashmoqchi bo'lmagan odam yo'q. Hatto DIY infografikasi ham mavjud, bu sizning mavjudligingiz haqida gapirishga yordam beradi, aksincha siz brauzer sifatida ishlaydi deb aytishingiz mumkin. Bu sizga eski ma'lumotlarga hayotni tushuntirishga yordam beradi. Raqamli bozor orqali har bir mijozga murojaat qilish uchun ularga murojaat qilish usullariga e'tibor qaratish kifoya. 11. Do'konni o'rnatish qiymati va tezkor ROI (investitsiyalarning qaytarilishi) Elektron tijorat haqida gapirganda, oflayn do'konga qaraganda kamroq sarmoya yotadi, oflayn do'konni tashkil qilish uchun katta miqdordagi sarmoya talab etiladi, bu sizning biznesingizga investitsiyalarning qaytarib berilishini talab qilmasdan ta'sir qiladi.
11.Mahsulot va narxni taqqoslang; Elektron tijorat dunyosida siz batafsil tavsiflangan mahsulotlarni osonlikcha taqqoslashingiz mumkin. Elektron tijoratning eng foydali tomoni shundaki, siz mahsulotdan aniq foydalana olasiz va tushunasiz, ammo do'konga tashrif buyurganingizda bu mutlaqo teskari bo'ladi. Tezroq sotib olish / sotish tartibi, shuningdek mahsulotlarni topish oson. 24/7 sotib olish / sotish. Xaridorlarga ko'proq erishish mumkin, nazariy, geografik cheklovlar yo'q. Operatsion xarajatlarning pastligi va xizmatlarning sifati. Kompaniyaning jismoniy so’zlashlariga ehtiyoj qolmaydi. Biznesni boshlash va boshqarish oson. Xaridor jismoniy harakat qilmasdan turli xil etkazib beruvchilarning mahsulotlarini osongina tanlashi mumkin. Tashkilotlarga ustunlik: Elektron tijoratdan foydalangan holda, tashkilotlar o'zlarining bozorlarini milliy kapitalga va xalqaro bozorlarga minimal kapital qo'yilmalar bilan kengaytirishlari mumkin. Tashkilot dunyo bo'ylab ko'proq mijozlarni, eng yaxshi etkazib beruvchilarni va munosib biznes sheriklarni osongina topishi mumkin. Elektron tijorat tashkilotlarga ma'lumotni raqamlashtirish orqali
14
qog'ozga asoslangan ma'lumotlarni yaratish, tarqatish, olish va boshqarish uchun xarajatlarni kamaytirishga yordam beradi. Elektron tijorat kompaniyaning brend imidjini yaxshilaydi. Elektron tijorat tashkilotga mijozlarga yanada yaxshi xizmatlarni taqdim etishga yordam beradi. Elektron tijorat biznes jarayonlarini soddalashtirishga yordam beradi va ularni tez va samaraliroq qiladi. Elektron tijorat qog'oz ishini kamaytiradi. Elektron tijorat tashkilotlar samaradorligini oshiradi. "Pull" turidagi ta'minot boshqaruvini qo'llab-quvvatlaydi. "Pull" turdagi ta'minotni boshqarish tizimida biznes-buyurtmachining so'rovi kelib tushganda va u vaqtning o'zida ishlab chiqarish usulidan foydalangan holda boshlanadi. Xaridorlarga ustunlik: 24x7 qo'llab-quvvatlaydi. Mijozlar mahsulot yoki xizmat haqida so'rashlari va buyurtmalarni istalgan vaqtda, istalgan joyda olishlari mumkin. Elektron tijorat dasturi ilova foydalanuvchilarga ko'proq imkoniyatlar va mahsulotlarni tezroq etkazib berishni ta'minlaydi. Elektron tijorat dasturi ilova foydalanuvchilarga arzonroq va yaxshi variantlarni taqqoslash va tanlash uchun ko'proq imkoniyatlarni taqdim etadi. Xaridor mahsulot haqida sharhlarni qo'yishi va boshqalar nimani sotib olishlarini ko'rishi yoki yakuniy sotib olishdan oldin boshqa mijozlarning sharhlarini ko'rishi mumkin. Elektron tijorat virtual auktsionlarni taklif qiladi. U tezda mavjud ma'lumotlarni taqdim etadi. Xaridor tegishli batafsil ma'lumotni kunlar yoki haftalarni kutishdan ko'ra bir necha soniya ichida ko'rishi mumkin. Elektron tijorat tashkilotlar o'rtasidagi raqobatni kuchaytiradi va natijada tashkilotlar mijozlarga sezilarli chegirmalar beradi. -Jamiyat uchun ustunliklar: Xaridorlar mahsulot sotib olish uchun sayohat qilmasliklari kerak, shuning uchun yo'lda tirbandlik kam va havo ifloslanishi past. Elektron tijorat mahsulotlarning narxini pasaytirishga yordam beradi, shuning uchun kam ta'minlangan odamlar ham mahsulotlarni sotib olishlari mumkin. Elektron tijorat qishloq joylarida ularga mavjud bo'lmagan xizmatlar va mahsulotlardan foydalanish imkoniyatini yaratdi. -Elektron tijorat hukumatga sog'liqni saqlash, ta'lim, ijtimoiy xizmatlar singari davlat xizmatlarini arzon narxlarda va yaxshilangan usulda ko'rsatishga yordam beradi. E-tijoratning kamchiliklari; 1. Shaxsiy aloqaning yo'qligi Bu iste'molchini mahsulotni his qila olmaydigan va tegmaydigan hissiyotdir. Ba'zan mahsulot qanday yaxshi izohlangan va ifoda etilganidan qat'i nazar, siz ekranning o'lchamliligi orqali teginish, hid, ta'm va tovushni his qila olmaysiz. Elektron tijoratni xaridor ba'zida mahsulotga nisbatan ishonchsizlik muammosiga duch keladigan vaziyatga olib keladi. 2. Sifat haqida ishonchsizlik; Onlayn narsalarni sotib olishda eng katta muammolardan biri shundaki, siz mahsulot sifatini kafolatlay olmaysiz. Sharhlar har doim ham foydali bo'lmaydi va barcha tadqiqotlar sizni mahsulot sifatiga hech qachon ishontirmaydi. 3. Kechikib etkazib berish
15
Kimdir onlayn rejimida mahsulotga buyurtma berishni rejalashtirganda, ular vaqt o'tishi bilan etkazib berilishiga hech qachon ishonmaydilar va bunday vaziyat mijozlar uchun juda nozik qiladigan ko'plab muammolar mavjud. Kechikkan etkazib berish; Bu, masalan, yangi telefoningizni olish uchun ishingizni qoldirib, bir kunni kutayotganga o'xshaydi va siz o'sha kuni o'zingizni etkazib bera olmaysiz. Bunday vaziyat iste'molchini etkazib berishni ko'p kutishga majbur qiladi, ammo oxirida xizmatlar o'sha paytning o'zida mijozlarning ishonchini yo'qotadi. 4. Xavfsizlik masalalari Elektron tijorat saytlari mijozlar haqida saqlanishi kerak bo'lgan barcha muhim ma'lumotlarni yozib oladi, chunki unda ism, telefon raqami, manzil va bank ma'lumotlari mavjud. Agar bunday holatda saytlar kiberxavfsizlikning qat'iy
miqdorini ishlatmasa.
do'kon, ammo biznesni onlayn rejimida olib borish uchun yaxshi ulanish zarur. Agar siz tarmoqli kengligi yaxshi ulanish darajasiga ega bo'lmasangiz, siz buyurtmalarni joylashtirish, sahifalarni yuklash va muammolarni tekshirish bilan bog'liq muammolarga duch kelishingiz mumkin. 6.
hisoblashingiz kerak bo'lgan muammolardan biri, chunki elektron tijorat do'koni haqida gaplashganda, ular ba'zida sotishda juda ko'p muammolarga olib keladigan serverlar bilan bog'liq muammolarga duch kelishadi. 7. Sotib olishdan oldin sinash qiyin. Aytish mumkinki, onlayn xaridorlar jismoniy tekshiruvni o'tkazish qobiliyatiga ega bo'lmaydilar, hatto ba'zida ular narxlarni muhokama qilish uchun kuchni yo'qotadilar va to'lov shartlari mahalliy do'konlarga nisbatan har xil bo'lishi mumkin. Yaxshi yoki yomon bo'lgan har qanday kishi osongina biznes boshlashi mumkin. Xaridorlarning pullarini yeb qo'yadigan yomon saytlar ko'p. Mahsulot sifatining kafolati yo'q. Mexanik nosozliklar umumiy jarayonlarga oldindan aytib bo'lmaydigan ta'sir ko'rsatishi mumkin. Mijozlarni kompaniyaning o'zaro aloqalariga to'g'ridan-to'g'ri jalb qilishning minimal imkoniyati mavjudligi sababli, mijozlarning sodiqligi doimo tekshiruvda. Imkoniyatlarni qidiradigan ko'plab xakerlar bor va shuning uchun elektron tijorat sayti, xizmat, to'lov shlyuzlari, hammasi doimo hujumga moyil. Elektron tijoratning kamchiliklari keng ikkita toifaga bo'linishi mumkin: - Texnik kamchiliklar Elektron tijoratning sust joriy etilishi tufayli tizim xavfsizligi, ishonchlilik yoki standartlarning etishmasligi bo'lishi mumkin. Dasturiy ta'minotni ishlab chiqarish sanoati hali ham rivojlanib bormoqda va tez o'zgarib bormoqda. Ko'p mamlakatlarda tarmoqning o'tkazish qobiliyati muammoga olib kelishi mumkin. Tarmoq serverlaridan tashqari elektron tijorat muhitini o'rnatadigan sotuvchi tomonidan veb-serverlar yoki boshqa dasturlarning maxsus turlari talab qilinishi mumkin. Ba'zan, elektron tijorat dasturlari yoki veb-saytlarini mavjud 16
dasturlar yoki ma'lumotlar bazalari bilan birlashtirish qiyinlashadi. E-tijorat dasturlari ba'zi bir operatsion tizim yoki boshqa biron bir tarkibiy qism bilan mos kelmasligi mumkinligi sababli dasturiy ta'minot / apparat mosligi bilan bog'liq muammolar bo'lishi mumkin. Texnik bo'lmagan kamchiliklar Boshlang'ich narx - Uyda elektron tijorat dasturini yaratish / qurish qiymati juda katta bo'lishi mumkin. Xatolar va tajriba etishmasligi sababli elektron tijorat dasturini ishga tushirishda kechikishlar bo'lishi mumkin. Foydalanuvchi qarshiligi - foydalanuvchilar saytga noma'lum bo’lishi va boshqalar. 17
Mamlakatimizda ishlab chiqarishni izchil diversifikatsiya qilish, ichki va tashqi bozorda raqobatdosh mahsulotlarni ko‘paytirish, kichik biznes hamda xususiy tadbirkorlik subyektlariga biznes yuritish uchun qulayliklar yaratish, yuqori texnologiyalarga asoslangan yangi ishlab chiqarishlarni tashkil etish, iqtisodiyotning barcha jabhasiga zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini joriy qilishga alohida e’tibor qaratilmoqda. Shuni alohida ta’kidlash kerakki, bozor iqtisodiyoti sharoitida elektron tijoratning jadal rivojlanishi yuqori iqtisodiy samaradorlikni ta’minlashga, innovatsion tadbirkorlik faoliyatining yanada taraqqiy etishiga xizmat qiladi. Bugungi kunda biznesda axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan keng foydalanilayotgani natijasida sohaning elektron ko‘rinishi shakllanmoqda, masofalar qisqarib, vaqt tejalayapti. Kundalik turmushimizdagi turli yumushlarni Internet orqali bajarish, xat-xabarlar, to‘lovlarni elektron tarzda amalga oshirish amaliyoti tobora kengayib bormoqda. Pirovardida zamonaviy axborot texnologiyalari asosida yangi turdagi bank xizmatlarini ko‘rsatish, elektron tijorat, elektron to‘lovlar tizimi va xo‘jalik yurituvchi subyektlar o‘rtasida o‘zaro hisob-kitoblar samaradorligini oshirish uchun keng shart-sharoitlar yaratilmoqda. Birgina joriy yil boshidan buyon kichik biznes subyektlaridan davlat xaridlari hajmi 77,9 milliard so‘mni yoki elektron savdolar orqali amalga oshiriladigan davlat xaridlari umumiy hajmining 99,6 foizini tashkil qildi. Ayni paytda davlat xaridlari bo‘yicha elektron savdolarning joriy etilishi hisobidan 22 milliard so‘mlik yoki shu maqsadga mo‘ljallangan 21,9 foiz byudjet mablag‘lari iqtisod qilindi. Yurtimizda elektron tijorat sohasidagi munosabatlarning normativ-huquqiy asoslari yaratilgan. “Axborotlashtirish to‘g‘risida”, “Elektron to‘lovlar to‘g‘risida”, “Avtomatlashtirilgan bank tizimida axborotni muhofaza qilish to‘g‘risida”, “Elektron hujjat aylanishi to‘g‘risida”, “Elektron tijorat to‘g‘risida”gi va boshqa Qonunlar ana shular jumlasidandir. Ushbu huquqiy hujjatlar asosida elektron bank hujjat aylanishi
elektron plastik kartochkalar kabi tizimlar amaliyotga izchil joriy etilayapti. Barchaga ma’lumki, keyingi yillarda, yurtimizda iqtisodiyotning jadal rivojlanishi kuzatilmoqda. Natijada elektron tijoratning ahamiyati tobora oshib, aholining ushbu soha xizmatlariga bo‘lgan talab va ehtiyojlari yuksalib borayapti. Shak-shubhasiz, elektron tijorat bozorini taraqqiy toptirish axborot-kommunikatsiya texnologiyalari imkoniyatlaridan samarali foydalanib, tegishli mexanizmlarni kengroq joriy qilish, eng avvalo, elektron tijorat sohasining huquqiy asoslarini yanada takomillashtirish zaruratini kun tartibiga olib chiqdi. Oliy Majlis Senatining ikkinchi yalpi majlisida ko‘rib chiqilishi kutilayotgan yangi tahrirdagi “Elektron tijorat to‘g‘risida”gi Qonun ham ana shu talab va ehtiyojlarni inobatga olgan holda ishlab chiqilgani bilan ahamiyatlidir. Mazkur huquqiy hujjat Prezidentimizning mamlakatimizni 2013-yilda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish yakunlari va 2014-yilga mo‘ljallangan iqtisodiy
18
dasturning eng muhim ustuvor yo‘nalishlariga bag‘ishlangan Vazirlar Mahkamasi majlisidagi ma’ruzasida belgilab berilgan vazifalar doirasida tayyorlangan. Qonun Oliy Majlis Qonunchilik palatasida keng jamoatchilik, soha mutaxassislari, siyosiy partiyalarning faol ishtirokida, xalqaro va xorij tajribasi chuqur o‘rganilib, ilg‘or yutuq hamda tajribalar hisobga olingan holda qabul qilingan. Senat tomonidan ushbu hujjatning keng muhokamasi tashkil etildi. Mutaxassislarning ta’kidlashicha, Qonun elektron tijoratni rivojlantirish uchun yangi huquqiy, iqtisodiy , tashkiliy va texnik sharoitlar yaratadi. U tadbirkorlikni rivojlantirish hamda ishbilarmonlik muhitini yaxshilash uchun qo‘shimcha sharoitlar yaratish imkonini beradi. Elektron tijoratni yanada rivojlantirishga, elektron savdoda zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini joriy qilishga, bitimlarni tuzish tartib-taomillarini soddalashtirishga, elektron tijorat ishtirokchilari huquqlarini ro‘yobga chiqarishning huquqiy mexanizmlarini o‘rnatish va muhofaza etishga xizmat qiladi. Mazkur Qonun respublikada elektron tijoratni yanada keng joriy etishga huquqiy zamin yaratib, savdo operatsiyalarini amalga oshirish bo‘yicha xarajatlar (tranzaksiya xarajatlari)ni kamaytiradi. Elektron tijorat subyektlarining biri-biridan geografik uzoqligi bilan bog‘liq muammolarni hal qiladi. Sotuvchilar va xaridorlar o‘rtasida to‘g‘ridan-to‘g‘ri tezkor ravishda shartnomaviy munosabatlarni o‘rnatish uchun sharoit tug‘diradi. Jumladan, bozorda yangi ishtirokchilarning paydo bo‘lishida muhim omilga aylanadi. Qolaversa, u tadbirkorlik va ishbilarmonlik muhiti yanada yaxshilanishi, xalqaro standartlarga javob beradigan texnologik bozor infratuzilmasini yaratishga qo‘shimcha imkon beradi. Umuman, Qonunda ko‘zda tutilayotgan qoidalar umumdavlat va hududlar manfaatlariga uyg‘un bo‘lib, ular mamlakatda kichik biznes hamda xususiy tadbirkorlik subyektlarining moliyaviy barqarorligi, investitsiya faolligini yuksaltirib, ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar hamda ko‘rsatilayotgan xizmatlarning jahon bozoridagi raqobatdoshligi va sifati oshishida ayni muddao bo‘ladi. O‘zbekiston Internet tarmog‘idan foydalanish orqali biznes faoliyati rivojlanishining dastlabki bosqichida turibdi. Shu bilan birga, ushbu jarayon boshlangan. Internetdan foydalanuvchilar soni sezilarli darajada o‘sishi kuzatilmoqda. Hozirgi paytda Respublikamizda elektron biznesning predmetini asosan kitoblar, audio hamda videokassetalar va xizmatlarning ba’zi turlari tashkil qiladi.Qayd etilgan tovarlar tanlovi ularni xaridorga yetkazish nisbatan osonligi bilan izohlanadi. Bu esa respublikada yaxshi rivojlanmagan transport infratuzilmasi uchun ayniqsa muhimdir.Ekspert ma’lumotlariga ko‘ra, O‘zbekistonda faoliyat ko‘rsatayotgan elektron magazinlar soni 100 taga yaqin. Ularning 70 foizi Toshkentda joylashgan. Ushbu magazinlarda chop etilgan nashrlarning electron versiyalarini sotib olish, kitoblar, musiqa hamda videokompakt disklar, kompyuter o‘yinlari, tibbiy maqsaddagi tovarlar va xizmatlar,
19
video-mahsulot montaji uchun uskunalar hamda dasturiy ta’minotni, san’at asarlarini sotib olish mumkin. Maxsuslashtirilgan elektron magazinlaridan tashqari, tovarlarni keng assortimentini taklif etadigan savdo uylari ham mavjud (avtomobil ehtiyot qismlari, kompyuterlar va maishiy texnika , xo‘jalik tovarlari, qurilish materiallari, ofis mebeli, antikvariat va h. k.). Internet yordamida, shuningdek, moliya, ishga yollash, turizm so-hasida fond, riyelterlik, kompyuter va boshqa bozorlarida ishlaydigan firmalarning turli xil xizmatlaridan foydalanish mumkin. Misol tariqasida biz www.torg.uz oziq-ovqat mahsulotlari uchun mo‘ljallangan elektron magazin, www.artel.uz esa texnika mahsulotlarini sotib olish uchun mo‘ljallangan elektron magazinlarni aytib o‘tishimiz mumkin. Elеktron tijorat tushunchasi. Elеktron tijorat faoliyati O’zbеkiston Rеspublikasining “Elеktron tijorat to’g’risida”gi 2004 yil 29 aprеldagi 613-II son Qonuni bilan bеlgilanadi va amalga oshiriladi. Elеktron tijorat Intеrnеt tarmog’idagi tijorat sohasiga oid faollikni, unda oldi-sotdini amalga oshirilishini ifodalash uchun qo’llaniladi. U kompyutеr tarmog’idan foydalangan holda xarid qilish, sotish, sеrvis xizmatini ko’rsatishni amalga oshirish, markеting tadbirlarini o’tkazish imkoniyatini ta'minlaydi. «Elektron tijorat to‘g‘risida"gi Qonun 2004 yilda qabul qilingan. 11 yil o‘tgach, 2015 yilda uning yangi tahriri tasdiqlangan, u ayni paytgacha amal qilib kelmoqda. 2018−2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasida elektron tijoratni rivojlantirish dasturida ushbu sohadagi normativ-huquqiy bazani yanada takomillashtirish, xususan, qonunga bir qator o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritish nazarda tutilgan. Amaldagi hujjatga tayangan holda, loyihada boshqa normativ-huquqiy hujjatlarning ayrim qoidalari jamlangan. Masalan, elektron tijoratni amalga oshirish qoidalari, Shartnomalarni tuzishda elektron raqamli imzolarni qo‘llash va elektron hujjatlarni hamda elektron tijoratda qo‘llaniladigan elektron xabarlardagi mavjud axborotni saqlash tartibi to‘g‘risidagi nizom, Dasturiy mahsulotlar va axborot mahsulotlaridan foydalanish huquqini amalga oshirish hamda rasmiylashtirishning bojxona rasmiylashtiruvi (deklaratsiyalash) va buxgalterlik hisobini yuritish tartibi to‘g‘risidagi nizom va boshqalarni tilga olish mumkin. Natijada qonun bilan tartibga solinadigan mexanizmlar qamrovi kengaygan, loyihada ular juda batafsil aks ettirilgan. Hujjatning amaldagi va taqdim etilgan tahriri solishtirma tahlili quyidagilarni ko‘rsatdi: birinchidan, qonunga juda keng tushunchalar apparati kiritilmoqda. Bazaviy atamalar bilan bir qatorda, unga raqamli mahsulotlar, ularni import va eksport qilish, raqamli distributsiya, transchegaraviy elektron tijorat va hokazo. ta’riflari kiritilgan; ikkinchidan, elektron tijoratni amalga oshirishning qo‘shimcha prinsiplari qayd etilgan. Xususan, hujjatlarni, shu jumladan elektron hujjatlarni birxillashtirish, axborot xavfsizligini, tovarlar (ishlar va xizmatlar) sifati lozim darajada bo‘lishini ta’minlash, shuningdek tartib-taomillarning ochiq-oshkoraligi, shaffofligi va tushunarliligi haqida 20
so‘z yuritilgan. Mazkur soha asoslangan har bir prinsipning mazmun-mohiyati alohida ochib berilgan; uchinchidan, sohani davlat tomonidan tartibga solish tartibi belgilangan: Vazirlar Mahkamasi, Axborot kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi (vakolatli organ, tahr.), davlat organlari va mahalliy hokimiyatlarning vakolati cheklangan; to‘rtinchidan, elektron tijorat ishtirokchilarining (sotuvchi va xaridorlar, biznes- operatorlar, sh. j. bitimlarni tuzishda ishtirok etuvchi yoki bunda yordam beruvchi savdo platformalarining operatorlari, tahr.) tarkibi, shuningdek ularning o‘zaro munosabatlari xususiyati belgilangan; beshinchidan, bitimlarni tuzish tartibi, shu jumladan ularni hujjatlashtirish shakli va tartibi, elektron hujjatlar va xabarlarning yuridik kuchi, ularni saqlash shartlari va muddatlari, shuningdek bitim taraflari to‘g‘risidagi axborot tarkibi va hokazo batafsil qayd etilgan. Hisob-kitob qilish, tovarlarni yetkazib berish, ularni qaytarish va to‘lov summalarini qoplash tartibiga oid masalalar tartibga solingan; oltinchidan, raqamli mahsulotlar bilan bog‘liq bitimlarni tuzish qoidalari tilga olingan. Transchegaraviy elektron tijoratga alohida bob bag‘ishlangan. Bu qonun hujjatlar va ularga kiritilayotgan o’zgarishlarning barchasi yurtimizda electron tijoratni rivojlantirish va amaldagi electron tijorat faoliyatlarini qonuniyligi va huquqlarini taminlashdir. Download 0.83 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|