O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi toshkent moliya instituti

2. Ofshor hududlarning o‘ziga xosligi
Turli mamlakatlarda ofshor zonalarni belgilash uchun “soliq jannati”, “soliq jannati” (inglizcha “soliq jannati”) yoki “jannat” so‘zini “jannat”, “soliq jannati” kabi noto‘g‘ri tushunish bilan ishlatilgan.
Offshore - bu imtiyozli soliqqa tortiladigan mamlakatda ro‘yxatdan o‘tgan, ma‘lum mulkchilik shakliga va ro‘yxatdan o‘tgan mamlakat hududida biznes yuritish uchun cheklovlarga ega bo‘lgan kompaniya. Offshore ro‘yxatga olish joyida faqat belgilangan yillik to‘lovni to‘lab, tashqi iqtisodiy faoliyat bilan shug‘ullanish imkoniyatini beradi.
Jozef Stiglitz kabi iqtisodchilar tomonidan qo‘llab-quvvatlanadigan mashhur e‘tiqodga ko‘ra, ofshor zonalarning mavjudligi global muammodir. Bunday yurisdiktsiyalar pul yuvish va soliqlarni to‘lashdan bo‘yin tovlashga yordam beradi, natijada jinoyatchilik va ijtimoiy tengsizlik kuchayadi.
Ofshor hududlarda:
• norezidentlarga ro‘yxatga olish jarayoni soddalashtirilgan va tezlashtirilgan, bunda sof ramziy summa to‘lanadi (masalan, Panamada kompaniya ta‘sischilarini ko‘rsatish shart emas, har yili qayta ro‘yxatdan o‘tkazish uchun ozgina haq to‘lanadi);
• norezidentlar daromad solig‘i va shaxsiy daromad solig‘ini kam stavka bo‘yicha to‘laydilar;
• Ofshor kompaniyalarning maxfiyligi kafolatlangan, ular davlat valyutasi nazoratidan ozod qilingan.
Milliy biznesni himoya qilish uchun ofshor kompaniyalarga ofshor zonaning o‘zida biron-bir tadbirkorlik faoliyati bilan shug‘ullanish taqiqlanadi. Ofshor zonaning asosiy daromadi ro‘yxatga olish va qayta ro‘yxatdan o‘tkazish uchun to‘lovlardan, soliq tushumlaridan, ofshor kompaniyalarning doimiy vakolatxonalari hududida ushlab turish xarajatlaridan (kotibiyat byurolari) iborat. Ular quyidagi moddalarni o‘z ichiga oladi: binolarni ijaraga berish, aloqa, elektr energiyasi, turar joy va ovqatlanish to‘lovlari, transport, dam olish, ish haqi va ba‘zi ijtimoiy kompensatsiyalar va to‘lovlar (masalan, davolanish uchun to‘lov va boshqalar) byuro xodimlariga.
Ko‘pgina ofshor kompaniyalar mahalliy aholini kotibiyat byurosida majburiy ravishda ish bilan ta‘minlashni talab qiladilar va shu bilan ish bilan ta‘minlash muammosini hal qiladilar. Kompaniyalar ehtiyojlari uchun olib kelinadigan uskunalar, avtomobillar, materiallar bojxona to‘lovlariga tortilmaydi. Bir ofshorda ro‘yxatdan o‘tgan norezident firmalar soni bir necha o‘n minglablarga etishi mumkin.
Ofshor hududlardagi kompaniyalar asosan o‘rta yoki yirik biznes vakillari hisoblanadi. Kichik biznes uchun ofshor kompaniyalarni ro‘yxatga olish va ularga xizmat ko‘rsatish juda qimmatga tushadi, shuning uchun ular uchun mamlakatda faoliyatni tashkil qilish foydaliroq.
Birinchi ofshorni 1950 yillarning oxirlarida AQShda o‘ylab topishgan - gap hukumat yurisdiksiyasidan tashqarida ro‘yxatdan o‘tib, soliq nazoratini chetlab o‘tgan moliyaviy tashkilot haqida ketardi.
Bugungi kunga kelib sayyoramizda ofshorlar ancha ko‘p. Ular doimiy mijozlariga ega va pereferik joylashuvga qaramasdan jahon kapitalining o‘ziga xos poytaxtiga aylanib ulgurgan.
Dunyodagi 5ta asosiy “ofshor poytaxtlar”.
Panama. Panama 1903 yilda Ispan-Amerika urushi natijasida AQSh Janubiy va Shimoliy Amerikadagi yerlardan umrbod foydalanish huquqini qo‘lga kiritganidan so‘ng moliyaviy markazga aylandi. Panamani o‘ziga xos soliq qonunchiligiga ega mustaqil davlat deb e‘lon qilishdi. Bu butun dunyodan kapitallarni jalb qilishga yordam berdi. Panama ofshori yuz yildan ortiq ishlaydi - bugungi kunda erkin iqtisodiy mintaqa dunyoda Gonkongdan keyin ikkinchi o‘rinni egallaydi.
Sent-Kits va Nevis. Sent-Kits va Nevis Karib dengizining sharqiy qismida joylashgan mitti mamlakat. U ikki oroldan iborat - Kichik Antil orollariga kiruvchi Sent-Kits va Nevis orollari. Sent-Kits va Nevis ofshori - kemachilikka investitsiya uchun eng yaxshi joy. Yaxtalar boshqa dengiz transport turlari kabi harakatdagi mulk hisoblanadi va albatta qayd qilinadi. Orollarda qayd etilgan kemalar soni allaqachon mingtadan ortib ketdi. Bu yerda dunyoning eng hashamatli yaxtalarini ko‘rish mumkin.
Virjin orollari. Tropik ofshor-mamlakat Karib havzasidagi 36 oroldan iborat. 36 oroldan 16tasidagina aholi yashaydi. Britaniya Virjin orollarini Kolumb kashf qilgan, ammo Ispaniya ularni o‘z mulki deb e‘lon qildi-yu hududni o‘zlashtirmadi. Shu tariqa, Britaniya bu yerda xo‘jayinchilik qila boshladi. Virjin orollari Britaniya imperiyasining koloniyasi sifatida uning huquqiy tizimini o‘zlashtirgan, xorijiy investitsiyalarni jalb etish loyihasini ishlab chiqib, iqtisodiyotini ko‘tarib olgan. Ularning loyihalari shu qadar omadli bo‘ldiki, bugungi kunda butun dunyoning soliqdan ozod etish ehtiyojining deyarli yarmini Virjin orollari ofshorlari qondiradi.
Seyshel orollari. Seyshel orollari - hududiy soliq tizimi bosh yutug‘i bo‘lgan ofshor. Bu jannatda faqat oroldagi biznes natijasida qo‘lga kiritilgan daromad hisoblanadi. Tropik jannatdan tashqarida olingan daromadlar soliqlardan ozod qilinadi. Seyshel orollari ofshori faqat qayd qilishga yig‘iladigan pulni to‘lasalar bo‘ldi.
Gonkong. Sobiq Ittifoq vakillari soliq rejasini xalqaro miqyosda amalga oshirishda Gonkongdagi ofshordan faol foydalanadi. Gonkong xalqaro bozorda ishonchlidir, chunki u soliq axborotini almashish bo‘yicha barcha talablarni bajaradi. Firmalarning Gonkongda qayd etilishi ko‘p chegaralanmaydi va byurokratik tus olmaydi. Ma‘lumot konfidetsial va qayd etgan agentgagina ayon.