O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi toshkent moliya instituti

V	+	-
?
Iqtisodiyot sohasidagi jinoyatlarning iqtisodiy va ijtimoiy sabablar majmui
Iqtisodiy jinoyatlarning siyosiy sabablari
Iqtisodiy jinoyatlarning normativ-huquqiy harakterdagi sabablari
Mafkuraviy va ijtimoiy-psixologik omillar
Iqtisodiy jinoyatlarning tashkiliy va boshqaruv omillari quyidagilardan iborat

2. Iqtisodiy jinoyatchilikka qarshi kurash sakkiz turdagi o‘ziga xos ijtimoiy munosabatlarni himoya qiladi.

Testlar
1. O’zbekiston Respublikasi Bosh prokuratura huzuridagi Iqtisodiy jinoyatlarga qarshi kurashish departamenti qachon qayta tashkil etildi?
A) 2016 yil;
B) 2017 yil;
C) 2018 yil;
D) 2019 yil.


2. O’zbekiston Respublikasi Jinoyat Kodeksining 180-moddasi nomi nima?
A) tovlamachilik;
B) firibgarlik;
C) soxta tadbirkorlik;
D) soxta bankrotlik.


3. Iqtisodiyot asoslariga qarshi jinoyatlar bu?
A) huquqqa xilof ravishda o‘rnini qoplamasdan, g‘arazgo‘ylik niyatida mulkdorga zarar yetkazib, o‘zganing mulkini aybdorning o‘zi yoki boshqa shaxslar foydasiga egallab olish yoki o‘tkazish tushuniladi;
B) bu O‘zbekiston Respub­likasi Jinoyat kodeksida belgilangan pul-kredit va moliya tizimini hamda sanoat va xalqaro savdoning normal faoliyatini tartibga soluvchi ijtimoiy munosabatlarga tajovuz qiluvchi ijtimoiy xavfli qilmishlardir;
C) bu O‘zbekiston Respublikasining Jinoyat kodeksida nazarda tutil­gan, talon-toroj belgilarining yo‘qligi holatida mulkka tajovuz qiladigan ijtimoiy xavfli qilmishlardir;
D) deganda jabrlanuvchi yoki uning yaqin kishilariga zo‘rlik ishlatish, mulkka shikast yetkazish yoki uni nobud qilish yoxud jabrlanuvchi uchun sir saqlanishi lozim bo‘lgan ma‘lumotlarni oshkor qilish bilan qo‘rqitib o‘zgadan mulkni yoki mulkiy huquqni topshirishni, mulkiy manfaatlar berishni yoxud mulkiy yo‘sindagi harakatlar sodir etishni talab qilish yoxud jabrlanuvchini o‘z mulki yoki mulkka bo‘lgan huquqini berishga majbur qiladigan sharoitga solib qo‘yish tushuniladi.

4-mavzu

Iqtisodiy jinoyatchilikni oldini olish chora-tadbirlari

1. Iqtisodiy jinoyatlarning oldini olish bo‘yicha maxsus choralar
Iqtisodiy jinoyatlarning oldini olishda asosiy ijtimoiy ahamiyatga ega bo‘lgan tadbirlar tizimi muhim ahamiyat kasb etadi. Bularda iqtisodiyotni barqarorlashtirish, ishlab chiqarishni ko‘paytirish, bandlikni ta‘minlash, iqtisodiy samaradorlik va ijtimoiy adolatning muvozanatiga erishish, xalqning axloqiy asoslarini tiklash va mustahkamlash asosiy o‘rin o‘ynaydi. Iqtisodiyotni barqarorlashtirish, samaradorligini oshirish, ishsizlik darajasini pasaytirish, ishsizlar sonini qisqartirish, aholining ayrim qatlamlari uchun ijtimoiy himoyani kuchaytirish, jamiyatda axloqiy me‘yorlarni takomillashtirish va takomillashtirish holda vaziyatni muvofiqlashtirish deyarli mumkin emas.
Iqtisodiy sohada sodir etilgan jinoyatlarning oldini olish bo‘yicha maxsus chora-tadbirlar iqtisodiy sohadagi jinoyatlarning oldini olishga qaratilgan chora-tadbirlarga bo‘lingan.
Maxsus choralar - jinoyatlarning sabablari va shart-sharoitlarini bartaraf etishga bevosita qaratilgan profilaktika choralari. Shunga qaramasdan, maxsus tadbirlar umumiy ijtimoiy jihatlar bilan chambarchas bog‘liqligini ta‘kidlash lozim. Umumiy ijtimoiy tadbirlarni samarali amalga oshirish maxsus choralarni qo‘llash uchun yanada qulay imkoniyatlar yaratadi va aksincha, bu jinoyatlarning toifalarini oldini olishga qaratilgan maxsus choralarni qo‘llash umumiy ijtimoiy tadbirlarni amalga oshirish uchun sharoit yaratadi.
Ushbu jinoyatlarning oldini olish bo‘yicha maxsus choralar uch guruhga bo‘linadi:
a) tashkiliy-texnik;
b) ma‘muriy va kriminologik;
c) axborot-ma‘rifiy va jabrlanuvchi.
Tashkiliy-texnik choralarga asosan quyidagilar kiradi:

• 
  pul, qimmatli qog‘ozlar va tovarlarning saqlanishi, chakana savdo do‘konlarida, xonadonlarda xavfsizlik signalizatsiya tizimlarini joriy etish;
  
• 
  eshiklar va eshiklarni texnik jihatdan mustahkamlash, alohida himoyalangan xavfsizlik xususiyatlariga ega qulflarni chiqarish;
  
• 
  kodli qulflar bilan kirish uskunalari;
  
• 
  qimmatli qog‘ozlar, qimmatli qog‘ozlar, moddiy boyliklar, bozorlar, savdo markazlari, turar joylar va mikrorayonlarning saqlanadigan joylarida jinoyat holatining xususiyatlarini majburiy tarzda ko‘rib chiqish bilan militsiya patrul xizmati tashkilotini takomillashtirish;
  
• 
  murakkab kriminogen sharoitga ega bo‘lgan hududlarda rezidentlarni navbatma-navbat tashkil etish;
  
• 
  bozorlarda, savdo markazlarida, mikrorayonlarda avtotransport uchun himoyalangan parkni tashkil etish;
  
• 
  ko‘chalar, hovlilar, bog‘lar, maydonlar, binolar, bozorlarni, mashinalar parklarini to‘g‘ri yoritish;
  
• 
  pulni, qimmatli qog‘ozlarni saqlash joylarini o‘z vaqtida jihozlash, xavfsizlik va yong‘in signalizatsiya tizimining tovar qiymatlari.
  

Ma‘muriy-huquqiy va kriminologik choralar quyidagilardan iborat:

• 
  mast holda bo‘lgan ko‘chalar, bog‘lar, maydonlarni, bozorlarni va jamoat yig‘ilish joylarini muntazam olib tashlash;
  
• 
  jamoat joylarida sodir etilgan kichik jinoyatlarga, kaltaklanish, zo‘ravonlik, tahdidlar haqidagi faktlarga o‘z vaqtida javob berish;
  
• 
  huquqni muhofaza qilish organlari va mansabdor shaxslarning noqonuniy saqlash, qurol ishlab chiqarish va ularni olib qo‘yish holatlari aniqlanganligi;
  
• 
  qochqinlarni, alkogoliklarni, giyohvand moddalarni iste‘mol qiluvchilarni, mehmon jinoyatchilarining joylarini, jinoiy unsurlarning to‘planishi va o‘g‘irlangan odamni sotish joylarini aniqlash uchun ma‘lum bir hududda reyd o‘tkazish;
  
• 
  jinoyat sodir etishga moyil bo‘lgan aqliy nosimmetrik shaxslarni aniqlash va ro‘yxatga olish;
  
• 
  jinoiy guruhlarning shakllanishini aniqlash va bostirish;
  
• 
  ilgari sudlanganlar bilan individual va profilaktik ishlarni tashkil etish;
  
• 
  ozodlikdan mahrum qilish joylaridan qaytgan shaxslarni ishga yollash;
  
• 
  qonunda nazarda tutilgan hollarda ma‘muriy nazoratni o‘rnatish va amalga oshirish;
  
• 
  voyaga etmaganlarni jinoyatlarga jalb qilish va ularning faoliyatiga to‘sqinlik qiluvchi shaxslarni aniqlash;
  
• 
  taqiqlangan filmlarni namoyish qilish, pornografiya va boshqa adabiyotlarni tarqatish, zo‘rlik izdoshlarini targ‘ib qiluvchi jurnallar, ochko‘zlik, fohishabozlik, giyohvandlik va boshqa axloqsiz hodisalarning psixologiyasini targ‘ib qilish faktlarini bostirish;
  
• 
  fohishabozlik, qimor o‘yinlarini tashkillashtirish, giyohvand moddalarni iste‘mol qilish va ularning faoliyatiga chek qo‘yish uchun identifikatsiya qilish;
  

Axborot-ma‘rifiy va jabrlanuvchi tabiatdan iborat bo‘lgan choralar quyidagilardan iborat:

• 
  o‘g‘rilik, talonchilik, talonchilik, talonchilik va firibgarlikning davlat, tuzilmasi, dinamikasi va geografiyasini kriminologik tahlil qilishni o‘z vaqtida olib borish va uning natijalarini ularni oldini olish bo‘yicha chora-tadbirlarni ishlab chiqish va amalga oshirishda qo‘llash;
  
• 
  muayyan joylarda, muayyan vaqtlarda va ayrim toifadagi shaxslarda o‘g‘irlik, o‘g‘irlik, talonchilik, tovlamachilik, firibgarlik holatlari haqida jamoatchilikni xabardor qilish;
  
• 
  o‘g‘rilar, qaroqchilar, o‘g‘rilar, talonchilar va firibgarlardan mulkni qanday himoya qilishni aholiga tushuntirish;
  
• 
  firibgarlar va korxonalarning rahbarlari va tadbirkorlarini talon-taroj qilish va talon-toroj qilish to‘g‘risida xabardor qilish, huquqni muhofaza qilish organlari bilan noqonuniy talablar qo‘yganda murojaat etish zarurligini tushuntirish;
  
• 
  aholi, ayniqsa, yoshlar bilan axloqsiz, noqonuniy hayot tarzining oqibatlari to‘g‘risida suhbatlar o‘tkazish;
  
• 
  kam ta‘minlangan oilalar, sinflar, guruhlar va norasmiy yoshlar guruhlarining atrof muhitni yaxshilash;
  
• 
  kamchiliklarni qo‘zg‘atishga moyil bo‘lgan shaxslarning, shuningdek, ishlamayotgan va o‘qimagan shaxslarning jinoiy yo‘lida shakllanishining oldini olish;
  
• 
  spirtli ichimliklar, giyohvandlik vositalaridan foydalanishga moyil bo‘lgan shaxslarga zo‘ravonlikka duch kelishni namoyish qilish (suhbatlar, yashash joyidagi xatti-harakatlarni muhokama qilish, o‘qish, xatti-harakatlarni nazorat qilish, o‘qishga jalb qilish, sport va boshqalar) faol ta‘sir ko‘rsatish.